Bændablaðið - 17.09.2002, Blaðsíða 12

12
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 17. september 2002
Hreint umhverfi Hreinar íslenskar landhúnafiarafurOir
ROTÞRÆR 00 SITUR
LAGIUIR í DRBFRÝU
Hvað má setja í rotþrœr?
I rotþró má veita öllu frárennsli frá híbýlum, svo sem frá
baðherbergjum, eldhúsum og þvottahúsum. Hitaveituvatn af
ofnakerfi má einnig leiða í rotþró, en hins vegar þarf að gera
ráð fyrir því við ákvörðun á stærð þróarinnar og siturlagnar-
innar þar sem það veldur sírennsli. I sumum tilvikum hafa
menn leitt hitaveituvatn frá ofankerfi fram hjá þrónni og
beint í siturlögnina og halda þannig hita í lögninni svo hún
frjósi ekki. Þakvatn og annað yfirborðsvatn (regnvatn), svo
og vatn úr sundlaugum og heitum pottum skal ekki leiða í
rotþró þar sem slíkt vatn þarfnast engrar hreinsunar og aukið
gegnumstreymi af hreinu köldu vatni eykur álag og getur
valdið aukinni útskolun mengunarefna úr rotþrónni.
Varast skal að safna regnvatni og öðru yfirborðsíatni of
nálægt siturlögn eða sandsíu, þar sem of mikið vatnsmagn í
jarðveginum getur skert hreinsivirknina og orðið til þess að
frárennsli rotþróar fljóti upp á yfirborð með öðru vatni.
Skólp er úrgangsvatn sem berst frá heimilishaldi, m.a. frá
salemi, vegna þvotta og hitaveituafrennslis. Skólpið er
mengunarvaldur ef því er veitt út í umhverfið. Það er
saurmengað og getur innihaldið sýkla sem eru hættulegir
heilsu manna og dýra berist þeir í matvæli eða neysluvatn.
Skólp frá öllum híbýlum sem ekki eru tengd fráveitukerfi
er skylt að leiða í rotþró og siturlögn. í örfáum tilfellum þar
sem erfitt er að koma fyrir rotþró má velja annan búnað, svo
sem þurrklósett eða safntanka, og þá með samþykki heil-
brigðisfulltrúa um val á slíkum búnaði og leiðbeiningar um
meðhöndlun hans.
Hvað er rotþró og hvað er siturlögn?
Rotþró er þriggja hólfa tankur sem skólp er leitt um til
forhreinsunar. I rotþróm hægir á rennsli skólpsins þar sem
fyrirstöður hindra beint gegnumstreymi. Þar skiljast óupp-
leyst efni frá vatninu á þann hátt að þyngri efnin síga til
botns, en fita og léttar agnir fljóta ofan á og rotnun á sér stað.
Vatn sem berst út úr rotþró er þó aðeins grófhreinsað og enn
saurmengað. Þess vegna er skólpvatn leitt úr rotþró í situr-
lögn, sem er í raun fráveiturör með götum á rörbotni í malar-
fylltum skurði sem tekur við og dreifir frárennsli frá rotþró.
Með slíkri lögn er skólpvatni dreift yfir malarbeð áður en
það berst í jarðveg svo að smáagnir og örverur eyðist áður en
vatnið berst í grunnvatn.
Við íbúðarhús skal ekki setja niður minni rotþró en 3000
lítra, en stærri rotþróa er þörf ef íbúar eru fleiri en fjórir.
Nánari leiðbeiningar um stærð og staðarval rotþróa og
siturlagna er að finna í leiðbeiningum um rotþrær og
siturlagnir frá Hollustuvernd ríkisins.
Hollustuvernd ríkisins maelir með þriggja hólfa rotþró
Siturlögnin
Rotþróin er aðeins fyrri hluti hreinsibúnaðar fyrir skólp.
Skólpvatn sem kemur úr rotþró er enn mengað af uppleyst-
um efnum og saurgerlum. Síðara og lokastig hreinsunarinnar
fæst með því að leiða affallsvatnið um siturlagnir út í
malarbeð. Malarbeð skal samansett úr a.m.k. 50 sm þykku
jarðvegslagi undir siturlögninni til að það náist að hreinsa
nær allar örverur úr skólpvatninu frá rotþrónni.
Staðsetning siturlagnar er mjög háð staðháttum á
hverjum stað og eins er með staðsetningu rotþróar. Stærð
siturlagnar getur verið breytileg eftir gerð jarðvegs og vatns-
notkun. Sé jarðvegur þéttur í sér ætti siturlögn að vera frá -15-
20 m, en allt að 30-40 m fyrir stórar íbúðir sem nota sömu
rotþró. Við staðsetningu skal þó ætíð taka tillit til umhverfis-
ins og sérstakrar aðgæslu er þörf ef vatnsból eru í grenndinni
og hætta á rennsli með grunnvatni í átt til þeirra. Hvatt er til
samráðs við heilbrigðisfulitrúa á viðkomandi svæði um stað-
setningu siturlagnar.
Siturlögn er hentugt að Ieggja úr 100 mm siturrörum og
ættu götin á þeim að vera 6-10 mm. Drenrör með boruðum
götum í þessari stærð geta einnig dugað, en þá skal hafa fleiri
göt nær enda lagnarinnar.
Rörin eru lögð í möl með komastærð 10-20 mm svo ekki
sé hætta á að rörin stíflist. Jarðvegur undir siturlögn þarf að
vera 0,5-1 metra þykkur og má þar nýta jarðvegsuppgröft frá
rotþró.
Islenskur móa- og þurrlendisjarðvegur hefur góða eigin-
leika í þessu skyni. Hann leiðir vatn vel og hefur mikið af líf-
rænum efnum og jónrúmd sem hentar vel til að binda
mengunarefni og örverur. Á votlendissvæðum þar sem
jarðvegurinn er mjög lífrænn og þéttur þarf að gæta þess að
ræsa landið þar sem siturlögnin er lögð til að tryggja að
vatnið nái að síga niður í jörðina.
Þar sem ekki næst 50 sm djúpur skurður undir siturlögn
sem er ofan grunnvatnsyfirborðs þarf hugsanlega að leggja
jarðveginn og lögnina ofar en rotþróna og nota dælubrunn til
að koma skólpvatninu í siturlögnina. Leita skal ráðgjafar
heilbrigðisfulltrúa í slíkum tilvikum. Siturlögn þarf að leggja
með um 2 cm halla hvem metra til að fá sem jafnast rennsli í
rörunum og jafna dreifingu út í lokaða enda hennar. Best er
að loftræsta siturlagnir og koma þeim þannig fyrir að þær
frjósi ekki.
Lengd einstakrar siturlagnar ætti ekki að verða meiri en
25 metrar. Langri lögn má deila í nokkrar leiðslur eins og
sýnt er á myndinni að neðan. Milli tveggja samsíða leiðslna
ættu ekki að vera yfir tveir metrar.
Mælt er með því að leggja 5-6" einangrunarplast yfir
siturlagnir til að koma í veg fyrir að frjósi í þeim.
Tœming rotþróa og eftirlit með virkni
Rotþrær þarf að tæma reglulega, þar sem þar safnast
úrgangur sem ekki rotnar og gerir þær að lokum óvirkar.
Gera má ráð fyrir að í rotþró safnist hátt í 200 lítrar af
botnfalli (seyru) á mann á ári, miðað við heilsársnotkun.
Mælt er með því að rotþrær séu tæmdar á minnst tveggja
ára fresti, en það er auðvitað háð stærð rotþróarinnar og
notkun Þar sem notkun og gestagangur er mikill má vera að
örari tæminga sé þörf. Stærri rotþrær þarf ekki að tæma eins
oft. Best er að kanna þykkt botnfallsins í fyrsta hólfi
rotþróarinnar fyrstu árin til að fá hugmynd um nauðsynlega
tíðni tæminga. Eðlilegt er að tæma þegar 20-50% af fyrsta
hólfi eru full af seyru.
Hentugt er að nota sérbúna bíla frá þjónustuaðilum við
tæmingu á rotþróm þar sem þeir geta skilið vatnið frá
seyrunni, en ef slíkur búnaður er ekki til staðar má nota
haugsugur, en slík tæki eru víða til. Förgun seyru skal háttað
í samræmi við reglugerð 799/1999 um meðhöndlun seyru
þannig að umhverfið mengist ekki og valdi ekki smithættu.
Rétt er að skilja eftir lítið eitt af seyru í fyrsta hólfi rot-
þróar þegar tæmt er svo rotnun fari fyrr í gang aftur, þ.e. ef
vatnið er ekki skilið frá seyrunni og endumýtt. Einstaka
sveitarfélag hefur tekið upp kerfisbundna tæmingu rotþróa
og þar er tíðni tæminga samræmd. Best er að athuga hjá
Rcrfþró
Mynd af rotþróarkeifi og söurBgn
sveitarfélaginu hvort kerfisbundin tæming sé á döfinni og
tilkynna þeim um staðsetningu rotþróarinnar.
Séu rotþró og siturlögn ekki í lagi, t.d. vegna þess að
rotþróin er ekki hreinsuð reglulega, eða vegna þess að
siturlögnin er rangt hönnuð má búast við því að skólpvatn
renni óheft út á yfirborð jarðar, í skurði og læki. Dæmi eru
um sýkingar í bæði mönnum og dýrum sem hugsanlega
má rekja til ófullnægjandi skólpfráveitu. Hálfur bolli
skólpvatns sem kemur úr rotþró inniheldur milljónir
hættulegra baktería og vírusa. Réttur frágangur á
skólpfráveitu er mikilvægt öryggismál allra landsmanna.
Vandamál tengd rotþróm og siturlögnum
Algengt er að rotþró sé tengd við skólpfráveituna og
síðan ekki athugað með hana í mörg ár. Árleg athugun á
ástandi þróarinnar og regluleg tæming er góð regla.
Önnur vandamál tengd rotþróm eru
1) Stíflur í leiðslum,
2) lykt í gegnum jarðveg
og frá þrónni,
3) hólfin fyllast af seti.
Skýringar kunna að vera
þær að hönnun á leiðslukerfi
sé ófullnægjandi, rotþróin sé
of lítil miðað við álag, eða
að hún sé ekki tæmd nógu
oft. Stíflað klósett eða niðurfall er vísbending um að leiðslur
séu stíflaðar eða þróin full.
Einnig er þekkt vandamál vegna of hárrar vatnsstöðu,
þ.e. ekki rennur frá þrónni sem hefur í för með sér
rennslistregðu frá húsi. Hér er landið ekki nægilega vel ræst
eða þá að byggja þarf siturlögn og malarbeð ofanjarðar og
dæla skólpvatni þangað úr rotþrónni.
í sumum tilfellum, þegar skólp flæðir inn í hús, í
vatnsból eða upp úr rotþró á yfirborð er ástæðan einfaldlega
sú að þróin er fleytifull. Pollar sem myndast þannig eru afar
hættulegir heilsu manna og dýra, og munið að pollar hafa
sérstaklega mikið aðdráttarafl fyrir böm.
Þegar rotþró er tæmd sést stundum hvar vatn flæðir aftur
í þróna frá siturleiðslum og jarðvegi. Slíkt er öruggt merki
þess að eitthvað sé að í siturlögninni neðan rotþróarinnar, t.d.
að jarðvegurinn sé mettur og meðhöndli affallsvatnið ekki
eins og ætlast er til. Þá þarf að grafa upp siturlögnina og
skipta um malarbeð undir henni.
Ef mikið lífrænt efni berst frá rotþrónni í siturlögnina
vegna þess að þróin er of lítil miðað við álag, hún ekki tæmd
reglulega eða að botnsetið hafi losnað frá botni og skolast út
getur álag hafa orðið of mikið og hún stíflast.
Ef rotþróin er of lítil má athuga hvort ekki sé hægt að
bæta stóru hólfi fyrir framan það sem fyrir er.
Há vatnsstaða í illa ræstu landi eða mjög þéttur jarðvegur
koma einnig í veg fyrir að siturlögnin virki sem skyldi.
Gæta skal þess að göt siturlagnarinnar séu nægilega stór
(10 mm) til að örverugróður sem vex við götin og nýtir
næringuna sem þar kemur stífli þau ekki.
Reglugerð um 798/1999 um fráveitur og skólp og
reglugerð 799/1999 um meðhöndlun seyru má finna á
www.reglugerd.is. Leiðbeiningar um rotþrær og siturlagnir
fást hjá Hollustuvemd rficisins.
Albert S. Sigurðsson, sérfræðingur hjá
Hollustuvernd ríkisins.
Símanúmer heilbrigðis
fuiltrúa á landinu
Heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga hefur eftirlit með rotþróm og
vatnsbólum og veitir leiðbeiningar um notkun þeirra.
Heilbrigðiseftlrlit Reykjavíkur 563 2700
Heilbrigðiseftirlit Hafnarfjarðar-
oq Kóoavoqssvæðis 550 5400
Heilbriqðiseftirlit Kjósarsvæðis 525 6795
Heilbriqðiseftirlit Vesturlands 437 1479
Heilbrigðiseftirlit Vestfjarða 456 7087
Heilbriqðiseftirlit Norðurlands vestra 453 5400
Heilbriqðiseftirlit Norðurlands evstra 462 4431
Heilbriqðiseftirlit Austurlands 474 1235
Heilbriqðiseftirlit Suðurlands 482 2410
Heilbriqðiseftirlit Suðurnesia 421 3788