Bændablaðið - 19.06.1987, Blaðsíða 20

I 20
BÆNDA Lhh
BLAÐIÐ
EKKI MIKLAR LIKUR A
BYGGÐIN STANDI...
- segir Þórarinn Snorrason oddviti og bóndi í Vogsósum, Selvogshreppi
Selvogur er vestasta byggð Árnessýslu og sú sveit sýsl-
unnar sem verst hefur staðið af sér breytta búskapar-
hætti og fólksflótta til þéttbýlis. Þaðan er þó stutt að
fara bæði til Þorlákshafnar og Hafnarfjarðar, ágæt
sauðfjárlönd og bæði reki og lítilsháttar silungsveiði til
hlunninda. Sjósókn var lengstum annar aðalatvinnu-
vegur heimamanna og Selvogurinn verstöð aðkomu-
manna allsstaðar af Suðurlandi. 1950 var síðast róið
heila vetrarvertíð og síðan þá hefur byggðin strjálast
mjög. í sveitinni voru nærri 20 býli og nærri 200 manns
þegar mest var. Nú er búið á fjórum bæjum og íbúar 13
talsins. Nýleg framleiðsluréttarúthlutun kom hart niður
á þessari sveit og mikil óvissa er um framhald byggðar.
Þórarínn Snorrason og Jóhanna Eiríksdóttir — myndina tók blaðamaður Bœndablaðsins meðan sauðburður stóð
sem hœst og er bóndinn að marka lamb uppi á palli framan við fjárhúsið.
Nú á vordögum heimsótti blaða-
maður Bændablaðsins þau Þórar-
inn Snorrason oddvita og konu
hans Jóhönnu Eiríksdóttur, til þess
að forvitnast um búskaparhætti og
mannlíf í þessum fáfarna krika við
bæjardyr þéttbýlisins. Þau hjón
búa í Vogsósum, þaðan sem Þórar-
inn er upprunninn en Jóhanna er
frá Þýskalandi, úr umhverfi harla
ólíku því sem náttúran og fámennið
hafa skapað í Selvoginum.
Verst farið með
skuldlausu búin
„Nú eru ekki nema 5 aðilar sem
eru með fé hérna í Selvoginum og
þar af fjórir búsettir í sveitinni. Sá
fimmti er búsettur í Þorlákshöfn —
mikill áhugamaður um fé því hann
keyrir 20 til 30 km á dag til að
gegna. Sá sem var með stærst bú
hérna dó á síðasta ari og ætli það
séu ekki síðan um 1200 fjár á fóðr-
um“ sagði Þórarinn Snorrason í
Vogsósum 11. Sonur hans, Snorri
Óskar, býr í Vogsósum I en aðrir
bændur í sveitinni eru Guðmundur
Sigurbergsson og Sigríður Erlends-
dóttir í Götu og Helgi Guðnason í
Þorkelsgerði II.
„Menn hérna hafa farið rosalega
útúr framleiðslustjórnuninniý segir
Þórarinn aðspurður um þau mál.
„Tveir bændanna hérna voru með
búmark einhversstaðar í kringum
300 ærgildi og þeir töldu það eðli-
lega vera sinn framleiðslurétt. En
svo þegar miðað er við innleggið ’84
og ’85 við úthlutun þá dettur þeirra
réttur niður í 150 hjá hvorum þeirra
— eða um 50%. Þetta er mjög al-
varlegt mál fyrir þessa bændur og
fyrir byggðina hérna því fram-
leiðslurétturinn á þessum jörðum er
alltof lítill til þess að hægt sé að lifa
á þeim.
En það eru mjög margir sem hafa
farið svona útúr þessu kerfi. Þeir
sem drógu saman eftir að búmarkið
kom eru verst leiknir en hinir hagn-
ast sem fóru framyfir. En þeir sem
drógu saman eru einmitt þeir sem
eru á skuldlausum búum og það er
þá sem á að þurrka alveg út. Mér
finnst að það eigi að leyfa mönnum
að búa sem skulda lítið en hinir sem
bagsa með skuldabyrði þurfa að
spenna upp botnlausa framleiðslu
til að halda búum sínum gangandi"
En þessir bændur sem fengu ekki
nema 150 ærgilda framleiðslurétt
hafa þeir ekki átt neinn möguleika
á leiðréttingu — hér má jú benda á
að sveitin þolir ekki mikinn sam-
drátt?
„Menn hafa kvartað í Búnaðar-
félagi íslands og þar er þeim bent á
að sækja bara um leiðréttingu hjá
Búnaðarsambandi Suðurlands.
Þeir hafa sótt um þar en þar er ekk-
ert til skiptanna. Búnaðarsam-
bandið á að fá 3% af framleiðslu-
rétti á svæðinu til skipta. Það þýðir
þá 1200 til 1400 ærgildi fyrir allt
þetta stóra svæði. Það er ekkert til
að tala um“
Nálægðin við þéttbýlið
„Þetta hefur verið erfitt tímabil
allt frá því mæðiveikin byrjaði hér
1939. Menn voru að berjast í henni
alveg fram að niðurskurðinum 1950
og voru þá fjárlausir í eitt ár. Á
þessum tíma smáfærðust menn frá
búskapnum og á sama tíma lagðist
útgerð hérna af og færðist til Þor-
lákshafnar.
Því er stundum haldið fram að
Selvogurinn sé afskekktur en ég vil
ekki viðurkenna það. Héðan er ekki
nema 20 minútna akstur til Þor-
lákshafnar og stutt til Hafnarfjarð-
ar í hina áttina. í því liggur kannski
hættan — rétt eins og með Ölfusið.
Það hefur þrjá þéttbýliskjarna
enda er sveitin eiginlega komin í
eyði miðað við það sem áður var.
Fólkið í sveitinni fer að vinna tíma
og tíma í þéttbýliskjörnunum og
smáfjarlægist búskapinn... Þannig
var þetta hérna að þegar það kom
betri hafnaraðstaða í Þorlákshöfn
þá fór fólk að ílendast þar. Margir
fluttu líka til Hafnarfjarðar"
En er Selvogurinn gott búskapar-
land?
„Það er ekki svo afleitt. Það er
kannski svolítið harðbýlt og ekki
allsstaðar gott til ræktunar — sér-
staklega ekki niðri í þorpinu. En
hér var sagt gott að vera með fé,
enda snjólétt meðan hugsað var um
vetrarbeit, sem nú er úr sögunni.
Sem fjárland er svæðið samt ennþá
nokkuð gott. Við erum með sam-
eiginlegt heimaland og þar er féð
fram yfir rúning en eftir það hleyp-
um við því á fjall. Það er Heiðin há
og svæðið í kringum hana, norður
til Kóngsfeila og Vífilsfells...
Á fyrri tíð hefur sjósóknin bætt
upp vond búskaparskilyrði á mörg-
um kotbýlum í Selvoginum. En þar
voru líka stórbýli og jörðin Nes
þeirra stærst. Þar var fjárflesti
bóndi landsins um 1930. Hann hét
Guðmundur Jónsson og bjó í Nesi
frá 1928 til ’46. Sagt er að hann hafi
verið með fjóra til fimm fullorðna
karlmenn í vinnu á búinu auk ann-
arra hjúa. En síðan hefur margt
breyst í Selvoginum. Uppbygging í
sveitinni hefur lítil verið síðustu
áratugi og bændur ekki talið grund-
völl fyrir tilraunum með nýjar bú-
greinar. Einhver breyting kann þó
að verða hér á því. Hafsteinn Hjart-
arson atvinnurekandi í Kópavogi
hefur nú í hyggju að reisa 300 fer-
metra hús fyrir loðdýrabú, eða kan-
ínubú, á eignarlandi sem hann á úr
jörðinni Nes. Sjá nánar í meðfylgj-
andi viðtali við Hafstein.
Margt ólíkt í stjórnun
sveitar og þéttbýlis
Með nýjum sveitarstjórnarlögum
frá 1985 er gert ráð fyrir að sveitar-
félög með innan við 50 íbúa verði
sameinuð öðrum stærri. Sam-
kvæmt því á Selvogur væntanlega
að renna saman við Ölfushrepp og
miðstöð hreppsins yrði þá í Þor-
lákshöfn.
„Það er ráðuneytis að hafa frum-
kvæði í því máli og hér er ekki mikil
ásókn í þær breytingar" sagði Þór-
arinn aðspurður um þau mál.
„Þessi litlu sveitarfélög lifa á því að
geta stjórnað sér sjálf og eru best
stæðu sveitarfélögin. Þar vinna
menn að þeim félagslegu málum
sem þarf í sjálfboðavinnu, svo sem
afréttarmálum, en það getur orðið
erfiðara að koma því í kring ef því
er öllu stjórnað annarsstaðar frá.
Þorlákshöfn ætti með réttu að vera
sérstakt sveitarfélag eins og Hvera-
gerði því það er svo margt ólíkt í
stjórnun sveitabyggðar og þéttbýlis.
Með sameiningu Selvogshrepps og
Ölfushrepps væru menn í Þorláks-
höfn farnir að stjórna málum sem
eru fjarskyld stjórnun þéttbýlis-
byggðar.
Aðspurður um starfsemi í litlu
sveitarfélagi eins og Selvogi sagði
Þórarinn að hún væri aðallega fólg-
in í skilum við ýmsar opinberar
framkvæmdir í sýslunni, svo sem í
heilbrigðis- og skólamálum en innri
mál hreppsins eru fyrst og fremst
fjallskil, girðingamáí og fleira sem
tengdist búskapnum. Skólahald var
í hreppnum fram til 1960, lengst af
með farskólasniði, en síðan hefur
sveitarfélagið samið við aðra
hreppa um barnafræðslu. Nú er eitt
barn í Selvogi í skóla, Kristín Anna,
yngsta dóttir þeirra Þórarins og Jó-
hönnu og sækir hún skóla í Hvera-
gerði en dvelur virka daga hjá vina-
fólki á Breiðabólsstað í Ölfusi það-
an sem skólabíll gengur daglega.
En hvaða líkur telur oddvitinn
fyrir að byggð í Selvogi standi um
næstu áratugi?
„Það eru ekki miklar líkur fyrir
þvíþ sagði Þórarinn. „Ekki eins og
ástandið er núna í landbúnaðar-
málum. Það er ekkert hægt fyrir