Bændablaðið - 19.06.1987, Blaðsíða 12

BÆNDA
BLAÐIÐ
STORBUA-
STEFNA OG
SHIÁBÚA-
STEFNA
— Framlegðin er meiri á litlu búunum ef
marka má „Svörtu skýrsluna“ og Búdapest-
fyrirlestur frá liðnum vetri
Landsbyggð og landbúnaður
Bjarni
Harðarson
skrifar
Á að reka stór bú eða lítil, spyrja menn. En það gleymist að spyrja hvort
verið er að leita að lausn á vanda landbúnaðar eða þá byggðavanda nema
hér sé um tvœr greinar af sama meiði að rœða.
„Það eru hræringar núna í kjúkl-
inga og svínabúskapnum. Þar þró-
ast allt í stærri og hagkvæmari bú.
Það er ekki neitt slíkt á ferðinni í
sauðfjárframleiðslunni og því sé ég
ekki annað en að hún sé dæmd til
að tapaþ sagði einn ræðumanna á
ráðunautafundi BÍ og RALA sem
haldinn var á liðnum vetri. Stór-
búastefnan í einni eða annarri
mynd á talsverðu fylgi að fagna,
meðal annars innan Bændahallar-
innar og þær raddir verða æ hávær-
ari nú á tímum sölutregðu kinda-
kjöts og samdráttar í framleiðslu.
Engar kannanir hafa þó verið gerð-
ar á því hvaða bústærð í sauðfjár-
búskap skilar mestri hagkvæmni,
— ódýrustu kjöti. í svörtu skýrsl-
unni svokölluðu, sem unnin var fyr-
ir Framtíðarnefnd ríkisstjórnarinn-
ar, er lítillega vikið að þessum hlut-
um og síðasta vetur fluttu fulltrúar
íslands á þingi landbúnaðarfram-
leiðenda í Búdapest fyrirlestur um
þetta mál. Fækkun framleiðenda til
aukinnar hagkvæmni er viðkvæmt
mál meðal bændastéttarinnar, enda
gæti slíkt kostað hrun margra af-
skekktari byggða.
„Hvernig getur bændaforystan
Iagt til að framleiðslan verði færð á
fárra hendurý sagði einn bænda
sem Bændablaðið ræddi við. „Það
er útaf fyrir sig ekki kappsmál
bænda hversu mörg tonn af kinda-
kjöti þjóðin étur heldur hversu
margir bændur geti lifað af þeirri
framleiðslu sómasamlegu lifi. Ef að
framleiðslan fer hvort sem er í
hendur stórbænda á þéttbýlustu
svæðunum þá er mér og öðrum sem
væru Iátnir hætta sama hvort þjóð-
in étur kindakjöt eða kjúklinga"
Stærstu búin skila ininni
afurðum
„Svarta skýrslan" er tekin saman
af þeim Agli Bjarnasyni ráðunaut,
Guðmundi Stefánssyni hagfræð-
ingi, Jóni Viðari Jónmundssyni
ráðunaut og Sigurgeir Þorgeirssyni
á RALA. Þar er i útreikningum
reiknað með sömu framlegð eftir
vetrarfóðraða kind og sama kostn-
aði og vinnu hvort sem miðað er við
400 kinda bú eða 800. Þetta verður
höfundum síðar að umfjöllunar-
efni:
„...Ef til vill þykir ekki rétt að
reikna með sama breytilega kostn-
aði og sömu vinnu á kind á stærra
og minna búinu. ...En á móti vegur
hins vegar, að reiknað er með sömu
afurðum óháð bústærð, enda þótt
algengara sé að stærstu búin skili
nokkru lægri afurðum eftir kind en
minni búin..“
Síðar í skýrslunni segir: „...Svona
virðist sem hagræðingarmöguleik-
ar séu takmarkaðir við stækkun
umfram 400 til 500 kinda markið.
Ákveðin tækni við heyöflun á að
vísu að nýtast betur á stærri búum,
en ekki verður séð að frekari vinnu-
hagræðingu við sauðburðarstörf
verði komið við þótt búin stækki
yfir þessi mörk. Stóru búin bera
dýrari tækni við hirðingu, en líkleg-
ast er að auknar vegalengdir vinni
þá tækm upp.
Ekki er ljóst, hvenær stærðin fer
yfir þau mörk, að eftirlit bresti og
afurðir minnki af þeim sökum. Þá
krefjast stærri búin meiri stjórnun-
ar og skipulagningar sem dregur úr
vinnusparnaði“
Síðar í Svörtu skýrslunni er fjall-
að um þá framtíðarmynd að sauð-
fjárbúskapurinn þróist yfir í
tvennskonar búskap. Annarsvegar
bú þar sem fólk hefur framfæri sitt
eingöngu af fjárbúskap og þá á bil-
inu 300 til 800 fjár á hverju búi.
Minnihluti framleiðslunnar kæmi
svo frá mjög litlum fjárbúum þar
sem hagstæðar aðstæður verða
nýttar en fólk hefur aðalframfæri
sitt af annarri atvinnu, og... „...fjár-
búskapur verður hreinn hliðarþátt-
ur í tekjuöflun. ...Ætla má að hag-
kvæmni í slíkum búrekstri verði
ekki síðri“
Frekari útreikningar í þessum
efnum eru ekki gerðir í Svörtu
skýrslunni né að byggt sé á öðru en
því sem reikna má með að séu al-
mennt viðurkenndar staðreyndir.
Aftur á móti er gerð ýtarlegri til-
raun til að reikna út hagkvæmni við
rekstur svokallaðra lágmarkskostn-
aðarbúa. Þá er horfið frá því að ná
fram hámarksafurðum af hverri
kind en í staðinn stefnt að minni
fóðurkostnaði, ódýrari húsum,
minni vinnu, minni ræktun og
ódýrari vélakosti. Frjósemi yrði þá
innan við eitt lamb á hverja kind og
meðalfallþunginn 14 kg„ ullin
minni því ekki yrði um vetrarklipp-
ingu að ræða.
Niðurstaða skýrsluhöfunda er í
stuttu máli sú að verði kostnaðar-
liðir lækkaðir um 40 til 50% þá
lækki tekjur um 50 til 60%. Að ein-
hverju leyti má ætla að hér sé talna-
leikur á ferðinni, enda vitað að
skiptar skoðanir eru um þessa hluti
meðal fræðimanna. Eftir stendur
það sem skýrsluhöfundar segja, að
þessi leið krefjist um það bil helm-
ingi fleira fjár en sú leið sem byggir
á hámarksafurðum af skepnunni.
Og fjölgun fjár er óæskileg útfrá
landnýtingu.
Bústærðin rædd í
Búdapest
Á árlegu þingi Evrópskra land-
búnaðarframleiðenda í Búdapest 1.
til 6. september síðastliðinn kynntu
fulltrúar íslands, þeir Jóhann
Ólafsson, Jón Viðar Jónmundsson
og Ólafur Dýrmundsson niður-
stöðu könnunar sem þeir höfðu þá
gert á hagnaði sauðfjárbúa miðað
við stærð þeirra eftir tölulegum
upplýsingum búreikninga fyrir árin
1983 og 1984. Helstu niðurstöður
þessa koma fram í meðfylgjandi
töflu.
í stuttu lesmáli sem fylgir prent-
un þingsins á töflunni er rakin sú
niöurstaða að hvað mestan hagnað
eftir hverja skepnu er að hafa á
minnstu búunum. Þá segir: „Þó svo
að stærri búin hafi flest lélegri af-
urðir en þau minni, aðallega fyrir
vöntun á umhirðu og eftirliti, þá er
vitað að mörg stór og meðalstór bú
skila vel þolanlegum afurðum, það
í öllum landshlutum"
Auk þessa fylgir Búdapest-fyrir-
lestrinum önnur tafla þar sem bú-
reikningabæjunum er raðað niður
eftir sýslum. Úr þeirri töflu má
meðal annars lesa að hvað mestri
framlegð skila ærnar á Suðurlandi
og Vesturlandi en einmitt á þessum
svæðum eru búreiknibúin að með-
altali minni heldur en í öðrum
landshlutum. Flestir viðurkenna að
Norðurland og hluti Vestfjarða séu
heppilegri sauðfjárlönd en hér virð-
ist bústærðin ráða miklu.
Lcikarabúskapur ekki
klafi á stórbændum
Nú er það vafalaust svo að litlu
1983 ____________________________ 1984
Stærð búanna (ærg.) 250 250-400 400 250 250-400 400
Fjöldi bæja 29 36 18 26 41 16
Kostnaður vægna heyja (kr.) 390 490 432 380 429 600
Aðkeypt fóður (kr.) 205 223 209 218 279 272
Ýmiss kostnaður (kr.) 129 125 119 172 170 158
Heildarkostnaður (kr.) 724 838 760 770 878 1.030
Tekjur af kjöti (kr.) 2.041 1.931 1.871 2.276 2.281 2.068
Tekjur v. ullar og skinna (kr.) 236 236 233 271 295 284
Breytilegar tekjur (kr.) 82 6 43 26 22 80
Heildartekjur (kr.) 2.359 2.173 2.147 2.573 2.598 2.432
Framlegð (kr.) 1.635 1.335 1.387 1.803 1.720 1.402
Dilkakjöt e. vetrarf. kind (kg.) 16.40 15.74 15,99 16.60 16,46 15,45
Fædd lömb e. vetrarf. kind 1.39 1.38 1.38 1.34 1.38 1.32
Meðlafallþungi (kg.) 14,40 13,76 14.23 15,09 14,71 14,63
Fóðurbætisnotkun (kg.) 17,87 18,80 17.91 13.01 17.62 17.41
Graskögglanotkun (kg.) 7.01 9,33 8,49 5,33 5,03 5,78
Meðalfjöldi kinda á búi 195 326 514 188 313 531
Heildarhagnaður eftir hverja vetrarfóðraða kind í samanburði við stœrð búa.
sauðfjárbúin líkjast í sumu lág-
markskostnaðarbúum þeirra sem
fyrr var drepið á. Þar er oft frum-
stæðari búskapur, sérstaklega þar
sem búskapurinn er rekinn sam-
hliða launavinnu. Fjárhúsin eru
sjaldnast með vélgengum kjallara,
tæknivæðing takmörkuð og fjár-
festingakostnaður því oft í algjöru
lágmarki. Vinna á þessum litlu bú-
um er aftur á móti með mesta móti
og I raun fylgt hámarksafurða-
stefnu með því að nostrað er við
hverja skepnu og fóðurkostnaður
getur verið hár. Þeir sem þessi bú
reka telja vinnuna ekki allir í
klukkustundum heldur líta á fjár-
búskapinn sem tómstundagaman.
Meðan svo er verður ekki litið fram
hjá þessum geira, sem sumir grónir
stórbændur vilja kalla Ieikarabú-
skap, þegar leitað er að þeim sem
hugsanlega geta skilað ódýrustu
kjöti á markað.
Nú þegar stefnir í stórfelldan
samdrátt í kjötframleiðslu getur
það orðið til að halda lífi í sveita-
byggð að menn með aðra atvinnu
fái að búa þar með lítil fjárbú sem
hliðarþátt í sinni tekjuöflun.
Reynslan sýnir að ábúandi hættir
að tolla á jörð sinni um leið og
skepnuhald hættir. Sveitalíf án bú-
fjárhalds hefur fátt upp á að bjóða
sem þéttbýlið hefur ekki, en vantar
mörg þægindi kaupstaðanna.
Næsta hæpið er þó að fullyrða
útfrá þeim gögnum sem hér eru, að
hagkvæmast sé að reka allan sauð-
fjárbúskap í litlum einingum eða
sem aukagetu þeirra sem sækja
meginvinnu sína inn í næsta þétt-
býliskjarna. En gögnin sýna að það
búskaparform verður heldur ekki
afgreitt sem óarðbær klafi á stór-
bændum. Sum stóru búanna eru
raunar afskaplega óarðbær vegna
þungrar vaxtabyrði og of mörg slík
geta orðið dauðadómur yfir jaðar-
byggðum íslands þar sem menn lifa
víða á skuldlausum en litlum búum.
Á hinn bóginn er það stétt sauðfjár-
bænda nauðsyn að ákveðinn kjarni
hennar hafi sauðfjárbúskap sem
aðalatvinnu og nægilega stór bú til
að geta innleitt nýjungar og þróað
framfarir í greininni.
Hagkvæmasta
bústærð
er ekki til
— segir Jón Viðar
Jónmundsson ráðu-
nautur og einn höf-
unda að báðum heim-
ildum Bændabiaðs-
ins
„Hagkvæmasta bústærð er
hlutur sem er í raun og veru ekki
til. Slíkt cr bara til miðað við
gefnar forsendur hverju sinni,“
sagði Jón Viðar Jónmundsson
ráðunautur BI í samtali við
Bændablaðið. „Menn hafa allt-
af verið að velta þessu upp en
spurningin sjálf er endaleysa.
Það sést þegar maður fer að
skoða einstök tilfclli.
Menn geta gefið sér að fyrir
einhverjar almennar aðstæður
þá verði náð fram hagkvæmni í
rekstri á ákveðnu bústærðarbili
— en það er ekki hægt að setja
fram ákveðna tölu sem hentar
allsstaðar. Ég held að hag-
kvæmustu búin geti verið á bil-
inu frá 200 til 800kindabú, mið-
að við þær tækniaðstæður sem
menn búa við í dag. Á yfir 800
eða 1000 kinda búi fer eitthvað
að bresta. Þó eru til menn sem
geta búið mjög stórt án þess að
nokkuð fari úr skorðum, eins og
Erlendur á Giljá gerði með 1200
fjár. En menn mega ekki draga
þá ályktun að allir aðrir geti gert
það sama...
Það skiptir meginmáli að hver
bóndi finni þann búrekstur sem
honum hentar best. Alltof
margir bændur finna hann ekki.
Annar þáttur í þessu er að það
er hægt að breyta hinum ytri að-
stæðum til búskapar þannig að
allt aðrar stærðir ættu við sem
hagkvæmasta bústærð“