blaðið - 31.05.2005, Blaðsíða 10

mesg
10 börn og uppe
A
þriðjudagur, 31. maí 2005 I blaðið
Börn fá fyrst tennur um sjö mánaða
aldurinn en auðvitað er það mismun-
andi eftir einstaklingum hvenær þær
koma og að sumu leyti háð erfðum.
Oftast eru það miðframtennur í neðri
gómi sem fyrst koma og síðan sam-
svarandi tennur í efri gómi. Því næst
koma hliðarframtennur, fyrst í neðri
gómi og svo í þeim efri. Barnatenn-
urnar eru samtals tuttugu. í hvorum
kjálka eru fjórar framtennur, tvær
augntennur og fjórir jaxlar.
Slappleiki með tanntöku
Margir foreldrar tengja hita og
slappleika hjá börnum við tanntöku
þeirra. Það er ekki talið að tanntakan
sem slík valdi því. Börn á aldrinum
I-IV2 árs eru næm fyrir sýkingum og
fá gjarnan hita og verða slöpp. Hins
vegar er ekki hægt að útiloka örlitla
sýkingu í slímhimnu munns þegar
tönnin er að brjótast í gegn, sem svo
getur valdið hita í skamman tíma.
Þetta krefst ekki annarrar meðhöndl-
unar en nálægðar foreldra, svo og
þolinmæði. Oft verður vart pirrings
hjá börnum þegar tanntaka hefst,
enda getur kláði í tannholdinu ver-
ið talsverður. Bithringir úr gúmmíi
koma oft að góðum notum og minnka
kláða í tannholdinu. Einnig er hægt
að kaupa, án lyfseðils, gel sem borið
er á góminn. Ahrif þess vara í stutt-
an tíma en geta auðveldað börnum
að festa svefn. Þá slefa börn meira
við þessi tímamót og þá þurfa þau að
vera með smekk. Barnatanntöku lýk-
ur vanalega um þriggja ára aldur en
öftustu jaxlarnir koma síðastir.
Snuð og fingursog
Snuðnotkun og fingursog geta haft
áhrif á þroska kjálkans og tennur
vegna þrýstings sem þau valda. Þann-
ig þrýstist efri kjálki fram en neðri
kjálki inn. Þetta getur valdið svoköll-
uðu krossbiti á jöxlum en þá er efri
gómurinn þrengri en sá neðri. Einn-
ig getur myndast svokallað opið bit,
sem er milli framtanna þegar barrnð
bítur saman jöxlum. Þá passar gjarn-
an fingurinn eða snuðið fullkomlega í
bilið sem myndast. Ef börn sjúga ann-
að en snuð eða fingur, eins og klút og
fleira þess háttar, getur það einnig
valdið sömu bitskekkjum. Fingursog
telst almennt verra en snuðsog. Það
er mikilvægt að foreldrar venji börn
sín af þessum sið áður en fjögurra
ára aldri er náð. Börn öðlast öryggis-
tilfinningu við snuðnotkun en þegar
þau eru orðin þriggja til fjögurra ára
gömul er þetta ekki eins mikilvægur
þáttur og áður. Opið bit lagast oft af
sjálfu sér sé snuðnotkun og/eða fing-
ursogi hætt í tíma. Krossbit þarf oftar
að laga og má gera það með einfaldri
þanplötu eða skrúfu.
Peladrykkja getur skemmt
tennur
Pelagjöf getur valdið tannskemmdum
þrátt fyrir að aðeins fáar tennur séu
í munninum. Það er innihald pelans
sem veldur tannskemmdinni. Því er
mikilvægt að forðast drykki sem inni-
halda sykur. Það er einnig slæmt að
setja hunang eða annað sætt á snuð.
Það skemmir tennur á aðeins nokkr-
um mánuðum. Ef börnum er gefinn
peli að nóttu til ætti hann aldrei að
innihalda neitt annað en vatn. Það
er ekki æskilegt að fá börnum pel-
ann heldur á alltaf að halda á barni
sem fær pela. Athugið að mjólk í pela
getur skemmt tennur, sérstaklega ef
hún er drukkin á nóttunni.
Hvenær detta barnatennurnar?
Það er mismunandi eftir tönnum og
einstaklingum hvenær barnatenn-
urnar fara svo að detta. Um sex ára
aldur fara fyrstu framtennur að losna
og fullorðinsframtennur koma í ljós.
Nokkur tími getur liðið frá því að tönn
dettur þar til fullorðinstönnin kemur
í ljós. Það er ekki alltaf mikið pláss
fyrir fullorðinstennurnar. Þær eru
talsvert stærri en barnatennurnar en
oftast jafnar það sig þegar barnið vex.
LTklegg hlýleggsta
og ó4ýt'^stg
gleraugnaverslun
noi-ðgn Alpgfplb ^

Leggjum börnum
lið... við læsi
Elín Thorarensen,
framkvæmdastjóri
Heimila og skóla.
ernak@vbl.is
Mikilvægt er að aðstoða börn við málþroska strax
frá unga aldri en hann er undirstaða lestrar-
náms, segir Elín Thorarensen, framkvæmda-
stjóri Heimila og skóla.
Heimili og skóli - landssamtök foreldra, hafa
gefið út nýjan bækling sem ætlaður er til að að-
stoða foreldra við að hjálpa börnum sínum við
lestur. Bæklingurinn er unninn í samvinnu
við Kennaraháskóla íslands og inniheldur
góðar ráðleggingar fyrir foreldra, ásamt til-
lögum að bókavali.
Rímur, þulur, gátur, vísur
Efni bæklingsins byggist á nýjustu rann-
sóknum f lestrarfræði sem miða að því
að foreldrar örvi börn sín markvisst,
sjmgi fyrir þau gamlar vísur, fari með þulur,
gátur og rími fyrir þau. Einnig er lögð áhersla á að les-
ið sé fyrir börnin mjög snemma en mikilvægt er að þau
skynji hrynjandann í tungumálinu. Elín segir afar mik-
ilvægt að foreldrar hlúi betur að málþroskanum. „Lestur
barna á undir högg að sækja og einnig að foreldrar lesi
með börnum sínum. Við þurfum að halda bókinni betur
að börnunum okkar og jafnvel þótt börn séu orðin læs er
mikilvægt að foreldrar haldi áfram að lesa fyrir þau, og
þá erfiðari texta."
Bækur eru dýrar
Verkefnið „Markviss málörvun" byggist á þessari hug-
myndafræði en það er nýtt í leikskólum víða um landið. El-
ín segir að það hafi gert mikið gagn. „Það hefur sýnt sig á
þeim leikskólum þar sem þetta
verkefni er notað að þar eru börn
fljótari að byrja að lesa.“ Bama-
bækur eru töluvert dýrar á íslandi
og má vera að það dragi úr hvatn-
ingu til lesturs. „Eins og margt á ís-
landi eru bækur dýrar en það er um
að gera að nýta sér bókasöfnin. Þar
mætti reyndar líka bæta bókakostinn.
Mér finnst samt mikill munur á fram-
boðinu síðustu tíu árin. Úrval barna-
bóka hefur aukist mikið."
Ókeypis og á netinu
Steinunn Torfadóttir lektor í sérkennslufræðum við
Kennaraháskóla íslands skrifaði texta bækbngsins, sem
Brian Pilkington myndskreytti. Anna Þ. Ingólfsdóttir,
lektor í íslensku við Kennaraháskóla íslands, tók saman
bókalista sem er á baksíðu bæklingsins en hann er ókeyp-
is og má nálgast á skrifstofu Heimila og skóla, Suðurlands-
braut 24,108 Reykjavík, sími 562-7475. Einnig er hægt að
nálgast bæklinginn í pdf-formi á heimasíðu samtakanna,
www.heimiliogskoli.is
lingar
Þegar bam kemst á unglingsaldur-
inn þurfa fjölskyldur að aðlaga sig
nýjum venjum og reglum sem miða
að auknu sjálfstæði unglingsins. Kröf-
ur unglingsins um aukið sjálfstæði
geta orðið krefjandi og oft myndast
togstreita í fjölskyldunni þegar ekki
liggur fyrir sameiginleg niðurstaða
um hversu mikið frelsi unglingurinn
á að fá. Mikilvægt er að hafa í huga
að foreldrar þurfa ekki að vera full-
komnir og oft reynist foreldrum mun
betur að ræða málin við börn sín,
deila vangaveltum og efasemdum
með unglingnum því opin umræða
skilar oft meiri árangri en einhliða
boð og bönn. Ahrif á sjálfsmynd ung-
lingsins koma í auknum mæli frá vin-
um en við þau tímamót er mikilvægt
að sjálfsmynd unglingsins sé góð og
að foreldrar hvetji börn sín til að taka
aukna ábyrgð á sjálfum sér. Unglings-
árin geta verið álagstími sem reynir
meira á einstæða foreldra en þar
sem tveir fullorðnir eru um uppeldið.
Sveitarfélögin veita þjónustu eins og
félagslega ráðgjöf. í henni felst fjöl-
þætt þjónusta þar sem boðið er upp
á ráðgjöf og leiðbeiningar við hvers
konar persónulegum vanda. Góðar
almennar upplýsingar um uppeldi
unglinga og aðstoð má finna á fjöl-
skylduvef Félagsmálaráðuneytisins,
www.fjolskylda.is