blaðið - 18.03.2006, Blaðsíða 27

blaöió LAUGARDAGUR 18. MARS 2006
VIÐTAL I 27
99............................................................
Þetta er fjórtán hundurð árum áður en íslendingar finna Ameríku en eins
og íslendingar týndu þeirri heimsálfu týndu læknavísindin árstíðunum.
ina. Árstíðasveifla óspilltrar skepnu
dylst ekki. Dýr sem á einum tíma
eru athafnasöm og ögrandi, éta
mikið, sofa lítið, leita kynmaka og
eru forvitin um umhverfi sitt verða
á öðrum árstíma áhugalaus ekki eitt
einasta um hitt kynið heldur um
flestar umhverfisbreytur. Þau eru
friðsöm, eltast lítið við áreiti, eru
sein til andsvara, borða minna en
sofa meira.
Þessar gagngeru breytingar í
hegðunarmynstri kannast allir við
og þeir eru margir sem telja að þær
megi flestar ef ekki allar rekja til árs-
tíðarsveiflu. Þegar nóttina lengir má
einnig ætla að myndun melantóníns
vari lengur og verði meiri því mela-
tónín myndast jú hraðast í myrkri.
Það er því sjálft myrkravaldið, mela-
tónín, sem er höfuðpaurinn í árstíða-
sveiflu dýranna, það er viðurkennt
milligönguefni milli breytinga í
umhverfi og líkamsstarfsemi og
væntanlega hegðun og upplifun líka.
í árstíðasveiflu dýranna þá er það
atorkan, árásahneigðin, kynhneigð,
æxlun, svefntími, matarlyst, efna-
skiptahraði, líkamsþyngd og félags-
þörf sem breytist. Minnir það ekki
talsvert á árstíðasveiflu þunglyndra
manna?’“
Er þetta fólk sem lifir í stöðugu
myrkri þá alltaf dapurt?
„Nei svo er alls ekki,“ segir Jó-
hann. „Við lögðum fyrir annað próf,
almennt próf sem mælir kvíða og
depurð sem ekki tengist árstíð með
neinum hætti. Við lögðum þetta próf
fyrir samtímis og það kom í ljós að
þessi hópur mælist með alveg sára-
lítinn kvíða og þunglyndi, svona
rétt eins og þjóðin í heild eða um
4-5%. Munurinn er eingöngu hvað
varðar árstíðabundið þunglyndi eða
árstíðasveifluna."
Af hverju var ákveðið að kanna árs-
tíðasveiflu blindra?
„Við veltum fyrir okkur hversu
miklu hlutverki tímagjafar, lífs-
klukkur, gegna í stjórnun árstíða-
sveiflunnar," segir Þór. „Þá datt
okkur í hug að skoða hóp sem
vantar einn tímagjafa að einhverju
leyti og þar sem ljós er að einhverju
leyti skert. Þessi nálgun að skoða
sjónskerta sem eru með skerðingu
á sjón sem við getum skilgreint, þá
vantar stafina eða þeir eru gallaðir
eða þá vantar keilurnar eða þær eru
gallaðar o.s.frv., til að komast að því
hvaða frumur eru nauðsynlegar til
að orsaka árstíðasveiflu, hvaða tauga-
vef þarftu að hafa til að fá árstíða-
sveiflu og hvaða boð þarftu að fá frá
umhverfinu til að fá árstíðasvefilu.
Við vildum komast að því. Blindir
og sjónskertir virðast ekki greina
einhverja ákveðna bylgjulengd birtu
sem hefur áhrif á losun melatóníns,
áhrif á árstíðasveifluna og þar með
á skammdegisþunglyndi,“ segir Þór.
„Með því að skilja betur áhrif mis-
munandi bylgjulengda gætum við
nálgast aukinn skilning á orsökum
skammdegisþunglyndis.“
Frekari rannsókna þörf
Var einhver munur á þeim sem voru
alveg blindir og þeim sjónskertu?
„Við skoðuðum bæði fólk sem er
blint og svo fólk með skerta sjón að
einhverju leyti. Annað hvort vegna
truflana í sjónhimnu augans eða í
sjóntauginni eða þá sjónberki heil-
ans, þar sem að unnið er úr sjónboð-
unum,“ segir Þór. Hann segir að
sumir þessara sjúkdóma séu mjög
sértækir eins og sjúkdómur sem kall-
ast achromatopsia „Fólk með þann
sjúkdóm er eiginlega algerlega lit-
blint og sér nánast í svart/hvítu. Það
vantar í það keilurnar sem eru önnur
af tveimur megintegundum ljós-
nema í sjónhimnunni. Hitt eru stafir.
Við erum í sumum tilfellum með
sjónhimnuvandamál og i sumum
sjóntaugarvandamál og svo sjónbark-
arvandamál. Þannig að í sumum til-
fellum berast boð um ljós og myrkur
en í öðrum ekki eða þá mjög skert. Út
frá því getum við dregið ályktanir
um hvaða hlutverki gegna stafirnir
og hvaða hlutverki gegna keilurnar
o.s.frv. Niðurstaða okkar er þvi sú
að þú þarft að hafa algerlega óskerta
sjónskynjun til að geta fengið skamm-
degisþunglyndi eða vetraróyndi.“
„Þetta eru merkilegar niðurstöður,,,
segir Jóhann. „Úr þeim verður auð-
vitað unnið frekar og það getur
tekið mörg ár þar til við fáum betri
skilning á þessu. En þessi möguleiki
sem er til staðar að alblint fólk sem
hefur bókstaflega alls enga sjón, enga
sjónskynjun, geti fengið boð frá
birtunemum í sjónhimnunni sem
að svara breytingum í birtu dags, er
mikilvægur. Við höfum bara skoðað
þetta með tilliti til árstíðasveiflu en
nú erum við að vísu að skoða dæg-
ursveifluna í þessu fólki. Það er of
snemmt að segja til um niðurstöður
þeirra rannsókna.“
Blæbrigðaríki Ijóssins
Jóhann hefur ásamt vísindamönnum
í margsvíslegum sérgreinum kannað
ýmsa þætti breiddargráðuskilgrein-
ingarinnar. Rannsóknirnar hafa
miðast bæði að erfðaþáttum og dags-
ljósi. „Ekki magni ljóssins heldur
blæbrigðum þess. Það eru margir
dagar á íslenskum vetrum sem eru
jafnbjartir og sumardagar og margir
sumardagar sem eru dimmari en
nokkur vetrardagur. Svo það er mik-
ill brey tileiki á birtumagni í íslenskri
veðráttu og við fáum minni birtu en
við ættum að fá samkvæmt breiddar-
gráðukenningunni. En það getur vel
verið að þessi breytileiki á ljósinu sé
það sem greinir á milli þvi hér verður
aldrei þjakandi ástand vanans eins
og þar sem veðrið er alltaf eins líkt og
í Californíu.“
Ertu þá að segja aðþað sé hið óvœnta
sem hefur bjargað okkur, eða dregið
úr líkum á skammdegisþunglyndi,
hér á íslandi?
„Ég er hallur undir að litasamsetn-
ing birtunnar á íslandi sem er með
öðrum hætti en á suðlægum breidd-
argráðum gæti haft áhrif. Niður-
stöður rannsóknar sem ég gerði með
Sólveigu Ragnarsdóttur, Jörgen Pind
og Ragnari Sigbjörnssyni benda líka
til þess að það séu mun fleiri þættir
en birtumagn sem hafa áhrif á vetr-
aróyndi. Hinn mikli breytileiki á
birtusamsetningunni hér í þessu lág-
þrýstiveðrakerfi gæti skýrt lága tíðni
vetrarþunglyndis hér á landi,,, segir
Jóhann að lokum. Veðrið, sem íslend-
ingar fá seint leið á að ræða, gæti því
lumað á fleiri gæðum en virðist við
fyrstu sýn. Hin síbreytilega íslenska
birta, hið lífsgefandi ljós. Kannski
kraftbirtingarhljómurinn hans Lax-
ness sé ekki fjarri lagi.
ernak@bladid.net
VELKOMIN
iningristet
liisli
rnningristet
• • 1 ♦
nusli
onningristet
nlisli
AXA er komidMftur
í verslanir á Islanái
AXA
Ertu lika orðinn þreyttur á því að vera of þung/ur og úr formi?
Prófaðu AXA múslí. Gott gæðamúslí þegar þú vilt dekra við sjálfan þig og borða
eitthvað gott og um leið jafnvel missa nokkur kíló.
Farðu inn á http://www.axasportsdub.dk - Hér færðu hugmyndir af heilsusamlegum
lífsstíl og hvernig þú setur saman máltíðir. Dekraðu við þig með AXA hunangsristuðu
múslí og borðaðu um leið heilsusamlega. Ekki gleyma því að samanlagður
dagskammtur sé með hæfilegt fitumagn og innihaldi ekki of mikinn sykur. Blandir
þú saman skammti af AXA hunangsristuðu múslí með t.d. ávöxtum og fitulítilli
mjólkurafurð er útkoman heilsusamleg máltíð.
p.s. Vissir þú að Peter Jackson leikstjóri Lord of the Rings og King Kong losnaði við 30 kíló þökk sé múslí og jógúrti?
........ég skipti hamborgurunum út og tók jógúrt og múslí inn í staðinn. Það virðist hafa virkað."