Bændablaðið - 26.05.2011, Qupperneq 14

14 Bændablaðið | fimmtudagur 26. maí 2011
BLUP kynbótamatið í sauðfjár-
ræktinni fyrir árið 2011 liggur
nú fyrir. Er þetta miklu fyrr á
árinu en áður hefur verið. Allar
afurðatölurnar frá árinu 2010 hafa
nú bæst við gagnagrunninn sem
notaður er við þessa útreikninga.
Reynslan hefur sýnt að þetta eru
áreiðanlegustu niðurstöður sem hægt
er að nota til að gera samanburð á
kynbótagripum hvar sem er í land-
inu. Kynbótamatið er reiknað fyrir
kjötgæði byggt á niðurstöðum úr
kjötmatinu og einnig fyrir frjósemi
og mjólkurlagni ánna.
Kjötgæðaeinkunn byggir á því
að reikna sjálfstæða einkunn annars
vegar fyrir fitumatið og hins vegar
matið fyrir gerð. Kjötgæðaeinkunn
er síðan reiknuð út frá þessum ein-
kunnum með því að fitumatið fær
60% vægi og matið fyrir gerð fær
þar 40% vægi. Ástæða er til að nefna
að hátt fitumat segir að sjálfsögðu til
um minni fitu hjá sláturlömbunum.
Skalinn er þannig á vissan hátt öfugur
við tölur sjálfs fitumatsins. Meðaltal
fyrir kynbótamatið fyrir kjötgæði er
sett sem meðalgripurinn sem er í
uppgjörinu í hvert skipti og færist
þannig til með hverju ári.
Miklar framfarir
Vegna þessa að framfarir í stofninum
hafa verið mjög miklar fyrir þessa
eiginleika þá er meðaltalið fyrir
yngst árganganna talsvert hærra en
100 fyrir BLUP mat hvers eiginleika.
Erfðaframförin fyrir þessa eigin-
leika er það mikil að eðlileg breyting
á kynbótamati á milli ára er að það
lækki um eitt stig frá árinu 2010 fyrir
þá einstaklinga sem þá fengu mat.
Fyrir frjósemi og mjólkurlagni
er meðaltalið ákvarðað talsvert
öðruvísi. Þar er það skilgreint sem
meðaltal fyrir allar ærnar frá síðasta
áratug sem eru komnar með ein-
hverjar upplýsingar sjálfar. Þannig
verður meðaltalið fyrir þennan eigin-
leika í raun miklu nær 100 hverju
sinni ekki síst þegar það bætist við
að erfðaframför í stofninum fyrir
þessa eiginleika er umtalsvert minni
en fyrir kjötgæðin. Þessi munur á
meðaltalinu er mjög nauðsynlegt að
hafa í huga ef menn t.d. við fyrsta val
á mögulegum ásetningslömbum eru
að vinna út frá vissum lágmörkum
fyrir gripi sem kom til greina til
ásetnings. Þá er alls ekki eðlilegt að
vinna út frá sömu lágmörkum fyrir
alla eiginleika.
Annað atriði sem ef til vill er enn
meiri þörf á að gera sér grein fyrir
er að gríðarlegur munur er á því
hve nákvæmar einkunnir eru fyrir
einstaka gripi og einstaka eigin-
leika. Fyrir kjötgæðin eru að vísu
flestir hrútanna með frekar öruggt
mat vegna þess að langflestir hrútar
eiga strax veturgamlir það mörg
sláturlömb að nokkuð nákvæmt mat
fæst fyrir þá strax þá vegna þess að
kjötmatsniðurstöður eru eiginleikar
sem hafa til viðbótar frekar hátt arf-
gengi. Fyrir ærnar verður þetta ætíð
miklu breytilegra og hjá þeim koma
sjaldan það miklar upplýsingar um
afkvæmi að ætternisþátturinn telji
ekki þar talsvert í matinu. Fyrir frjó-
semi og mjólkurlagni er í fyrsta lagi
að athuga að þar er reiknað mat fyrir
yngstu gripina sem er einvörðungu
ætternismat. Fyrir kjötgæði er ekki
birt mat fyrr en einhver afkvæmi
gripsins hafa komið með upplýs-
ingar. Fyrir ætternismat á frjósemi og
mjólkurlagni verður matið ætíð tals-
vert óöruggt, þó að himinhrópandi
munur sé eftir því hvort faðirinn er
nánast óreyndur hrútur, þá er matið
ætíð verulega óöruggt, eða hrútur
sem á hundruð dætra eins og sumir
stöðvarhrútarnir. Einu gripirnir sem
mögulegt er að reikna kynbótamat
fyrir þessa eiginleika með tilsvarandi
öryggi og fyrir kjötgæðin er tiltölu-
lega lítill hópur hrúta sem kominn
er með að lágmarki upplýsingar um
þessa eiginleika fyrir 30-40 dætur.
Þessum mikla mun í öryggi er ekki
síður nauðsynlegt að gera sér gein
fyrir þegar verið er að meta niður-
stöðurnar.
Í útreikningunum að þessu sinni
er gerð ein breyting sem nauðsynlegt
er að gera grein fyrir. Kynbótamat
fyrir frjósemi og mjólkurlagni er
þannig unnið að reiknað er sjálfstætt
mat fyrir þessa eiginleika fyrir fjögur
fyrst aldursár ánna, þ.e. frjósemi og
mjólkurlagni hjá veturgömlum ám,
tvævetlum o.s.frv. og einkunn eigin-
leikans síðan mynduð með að taka
einfalt meðaltal af þessum fjórum
tölum fyrir hvorn eiginleika. Þessu
hefur nú verið breytt fyrir frjósemi.
Heildareinkunn er nú reiknuð með
að gefa gemlingsárinu 10% vægi,
frjósemismatið tvævetluárið fær 60%
vægi og síðan hvort árið þriggja vetra
og fjögurra vetra með 15% vægi
hvort árið. Ástæðan fyrir þessari
breytingu er sú að ef valið væri
eftir einkunn með jöfnum vægjum
á frjósemina við mismunandi aldur
þá yrðu þær breytingar sem við
mundum sjá í stofninum mestar í
því fólgnar að frjósemi gemlinganna
mundi aukast umtalsvert en miklu
minna hjá fullorðnu ánum. Ég tel mig
þekkja að þetta sé alls ekki það sem
bændur vilja ná fram. Áreiðanlega
kjósa þeir miklu fremur að fá sem
allra flestar ærnar strax frá tveggja
vetra aldri koma með sín tvö lömb.
Þannig breytingar eru miklu líklegri
ef valið er á grunni kynbótamats sem
leggur áherslur eins og nú er. Í heild-
ina breytir þetta yfirleitt ekki miklu en
samt eru dæmi þar sem þessi breyting
getur skýrt talsverðar breytingar milli
ára fyrir þennan eiginleika hvort sem
er til hækkunar eða lækkunar.
Nýtt kynbótamat
Hið nýja kynbótamat fyrir hrútana
sem voru í hrútaskrá stöðvanna síð-
asta vetur nema forystuhrútana er sýnt
í töflu og eru þeir þarna í sömu röð
og í hrútaskránni. Vísað er til frek-
ari umfjöllunar um einstaka hrúta á
Netinu. Þarna er eins og á síðasta ári
reiknuð heildareinkunn sem er einfalt
meðaltal eiginleikanna þriggja sem
BLUP matið er reiknað fyrir. Á tveim
atriðum er rétt að vekja athygli við
samanburð á þessum grunni. Annað
eru óeðlilegar einkunnir fyrir frjósemi
hjá hrútum sem hafa Þoku genið og
hitt er sá gríðarlega munur sem er á
öryggi einkunnanna og sérstaklega á
það við um yngstu hrúta sem aðeins
hafa ætternismat fyrir mjólkurlagni
og frjósemi. Þegar skoðuð er þróun
á slíkri heildareinkunn sæðingahrúta
sem fæddir eru á árabilinu 1992-
2007 fæst myndin sem hér er sýnd.
Reikna má að þessi einkunn hefur
að meðaltali hækkað um 0,85 stig á
hverju ári. Það segir að erfðaframfarir
í hrútastofninum á stöðvunum hafa
verið ákaflega miklar á þessum rúma
eina og hálfa áratug. Einhver hluta
má að vísu vafalítið rekja til aukinna
áherslna á mjólkurlagni og frjósemi
við val á þessum hrútum í áranna rás.
Í lokin skal gerð örstutt grein fyrir
nokkrum af allra hæstu hrútunum í
kynbótamatinu árið 2011. Fyrir
mjólkurlagni eru engir nýir kappar
sem eru kallaðir til leiks. Efstu sætin
hafa aðeins skipst öðruvísi en á síð-
asta ári á milli hrútanna á Vatnsnesi,
Lokkur 03-222 á Sauðá stendur
núna efstur með 127 en Sigstyggur
á Sauðadalsá er með óbreytt mat
frá síðasta ári126 en þá stóð hann
efstur yfir landið. Fyrir stöðvar-
hrútanna er Ás 04-813 með 119 í
einkunn fyrir þennan eiginleika, sem
er mjög ánægjulegt að sjá vegna þess
að nú eru dætur hans tilkomnar við
sæðingar komnar með upplýsingar,
Laufi 08-848 er með 118 og Bogi
04-814 hefur 117 í einkunn. Samtals
eru það 13 hrútar í töflunni sem eru
með 110 eða hærra í kynbótamatinu
fyrir mjólkurlagni og eru þeir því all-
stórt hlutfall hrúta í landinu sem ná
því marki út frá reynslu fyrir afkvæmi.
Kaldi afgerandi efstur
Fyrir frjósemi er aðeins erfiðara að
gera grein fyrir þeim hrútum sem
skipa toppinn vegna þess að hrútar
sem komnir eru með talsverða reynslu
fyrir dætur og hafa Þokuerfðavísinn
skipa sér 20-40 stigum ofar í þessum
samanburði aðeins vegna þess en
það liggur nánast í augum upp að
notkun þeirra í ræktunarstarfi verður
alltaf talsvert á annan veg en fyrir
aðra hrúta. Kaldi 03-989 sem á orðið
stóran dætrahóp stendur orðið afger-
andi efstur allra hrúta í landinu fyrir
eiginleikann með 145 í kynbótamati.
Af hrútum sem aftur á móti hafa ekki
genið en hafa mjög hátt mat er ástæða
til að nefna Mókoll 03-978 sem á
orðið stóran hóp dætra og er með 126
í einkunn. Mögulega eru þar einnig
einhver bein áhrif erfðavísa vegna
þess að rannsóknir fyrir nokkrum ára-
tugum sýndu mjög greinileg jákvæð
áhrif í frjósemi hjá dætrum mislitra
hrúta. Af stöðvarhrútunum standa þeir
feðgarnir Laufi 08-848 með 119 og
Púki 06-807 með 117 efstir fyrir utan
hrútana tvo með frjósemiserfðavísi.
Auk þeirra tveggja eru átta aðrir
stöðvarhrútar sem ná 110 eða meira
í kynbótamatinu fyrir frjósemi.
Grettir á toppnum í fituleysi
Fyrir kjötgæði er eðlilegt að fjalla
fyrst aðeins um toppana í matinu
á hvorum þætti kjötmatsupplýs-
inganna. Það er viðtekin venja í
umfjöllun um þessa eiginleika að
gera kröfur til að hrútarnir hafi að
lágmarki 90 fyrir báða eiginleika
kjötmatsins. Meiri sundurgerð í
einkunnum jafngildir því nánast
að viðkomandi gripur er ekki
áhugaverður fyrir ræktunarstarfið.
Toppurinn með fituleysi er að þessu
sinni Grettir 08-211 í Víðidalstungu
í Víðidal með 155 í einkunn fyrir
fitu en nefna má að stór lambahópur
undan honum haustið 2010 með yfir
16 kg meðalfallþunga var nánast
með fituflokk 2 að jafnaði. Þetta
er sonur Rafts 05-966 og móður-
faðir hans Anton 03-220 hefur um
árabil verið á lista um hrúta með
hæst kynbótamat fyrir fitu. Dúskur
08-719 á Lambeyrum í Laxárdal
er með 152 fyrir fitu og fitumatsn-
iðurstöðurnar fyrir sláturlömbin
undan honum haustið 2010 á sömu
nótum og hjá lömbunum undan
Gretti. Þessi hrútur er fenginn frá
Heydalsá og er undan Boga 04-814
og móðurfaðir hans er Kútur 03-937.
Fyrir gerð stendur Blær 08-100 í
Hafrafellstungu allmikið efstur með
162 en sláturlömb undan honum
hafa sýnt einstakt kjötmat um gerð
en hann er úr þekkri ræktun þar á
búinu undan Andvara 06-100. Í kjöt-
gæðum er það síðan Hriflon 07-837
sem skipar sér afgerandi á toppinn en
hann er með 151 í mati fyrir fitu og
124 fyrir gerð eða 140,2 fyrir kjöt-
gæði. Þetta er hæsta kynbótamat sem
nokkur hrútur hefur náð síðan byrjað
var að reikna BLUP kynbótamatið
fyrir kjötgæði fyrir áratug. Á það
er minnt að Hriflon er ekki nein til-
viljunarkind þar sem Raftur 05-966
er faðir hans og Hylur 01-883 móður-
faðir. Næstur stendur Gauti 09-056 í
Ytri-Neslöndum í Mývatnssveit með
145 fyrir fitu, 129 fyrir gerð og 138,6
í kjötgæðum. Þessi hrútur sem var
fæddur á Gautlöndum í sömu sveit
mun því miður hafa orðið skamm-
lífur.
Að lokum er vísað til að mun ítar-
legri umfjöllun um efstu hrúta mun
innan skamms mega finna á bondi.is.
Nafn Númer Fita Gerð Kjöt- Frjó- Mjólkur- Heild
gæði semi lagni
Raftur 05-966 137 121 130,6 108 102 113,5
Hvellur 05-969 123 111 118,2 99 111 109,4
At 06-806 120 130 124 114 102 113,3
Púki 06-807 124 109 118 117 111 115,3
Grábotni 06-833 126 130 127,6 113 109 116,5
Freyðir 07-810 126 113 120,8 101 105 108,9
Prjónn 07-812 119 120 119,4 100 102 107,1
Hrói 07-836 147 104 129,8 108 103 113,6
Bátur 07-842 116 130 121,6 106 106 111,2
Jökull 07-844 117 141 126,6 93 103 107,5
Gandur 07-845 122 132 126 101 98 108,3
Geysir 07-846 117 126 120,6 110 93 107,9
Lagður 07-847 116 139 125,2 106 106 112,4
Hólmi 08-839 117 128 121,4 101 103 108,5
Kjarkur 08-840 122 111 117,6 104 105 108,9
Gosi 09-850 122 127 124 105 107 112,0
Vöðvi 06-820 117 105 112,2 106 95 104,4
Bolli 06-821 135 100 121 121 103 115,0
Neisti 06-822 136 102 122,4 99 113 111,5
Valur 06-853 102 123 110,4 98 105 104,5
Broddi 07-824 91 130 106,6 96 81 94,5
Kaldi 03-989 128 96 115,2 145 108 122,7
Kóngur 04-829 130 106 120,4 103 112 111,8
Kveikur 05-965 135 117 127,8 105 113 115,3
Stáli 06-831 140 117 130,8 95 113 112,9
Fálki 06-834 124 133 127,6 98 99 108,2
Hukki 06-841 114 127 119,2 106 108 111,1
Fannar 07-808 112 125 117,2 97 101 105,1
Sokki 07-835 111 133 119,8 112 110 113,9
Hriflon 07-837 151 124 140,2 110 109 119,7
Frosti 07-843 126 142 132,4 103 106 113,8
Borði 08-838 120 139 127,6 109 112 116,2
Laufi 08-848 142 108 128,4 119 118 121,8
Máni 09-849 110 128 117,2 98 107 107,4
Kostur 09-851 107 128 115,4 100 107 107,5
Ás 04-813 121 103 113,8 114 119 115,6
Bogi 04-814 140 107 126,8 105 117 116,3
Undri 05-818 131 108 121,8 94 111 108,9
Bokki 06-852 128 105 118,8 107 98 107,9
Blossi 07-823 124 104 116 104 101 107,0
Skrauti 07-826 113 108 111 97 107 105,0
Sómi 07-854 135 110 125 95 112 110,7
Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í sauðfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
Kynbótamat
Niðurstöður BLUP kynbótamatsins í sauðfé árið 2011
BLUP kynbótamat stöðvarhrúta árið 2011