Fréttablaðið - 10.02.2012, Blaðsíða 18

10. febrúar 2012 FÖSTUDAGUR
Hæfileikafólk á Íslandi er álíka margt og í þrjú hundruð þús-
und manna borg annars staðar í
heiminum, sagði Willem Buiter,
hagfræðingur á hagfræðinga-
ráðstefnunni í Hörpu í haust. Ég
held að hann hafi hitt naglann á
höfuðið. Fyrir vikið nær hæfi-
leikafólk oft ótrúlegum tökum á
íslensku umhverfi. Það fær svo
litla samkeppni.
Tökum Egil Helgason sem
dæmi. Í mínum huga er engum
blöðum um það að fletta að hann
er þar sem hann er fyrir verðleika.
Hann er manna fróðastur, víðles-
inn, talar mörg tungumál, getur
verið skemmtilegur og er afskap-
lega ljúfur og afslappaður á skján-
um. Allt eru þetta kostir sem prýða
góðan sjónvarpsmann, mikinn
hæfileikamann. En okkur vantar
fleiri með hæfileika eins og hans.
Egill er samt ekkert öðru vísi en
við hin, breyskur og með afar fast-
mótaðar og stundum einstreng-
ingslegar hugmyndir um lífið og
tilveruna. Það finnst mér. Ef það
væru 10 til 15 jafnokar Egils á
íslenskum ljósvaka skiptu hleypi-
dómar hans í sjálfu sér litlu. Jafn-
okarnir myndu veita honum mót-
vægi. En Egill er eiginlega einn,
í það minnsta er hann í stöðu sem
enginn annar hefur. Hann er eins
og Styrmir og Matthías á blóma-
skeiði Moggans, en ríkisrekinn.
Í mörg ár hefur varla komið til
landsins sérfræðingur sem nöfn-
um tjáir að nefna öðru vísi en hann
hafi farið í þáttinn til Egils. Hann
hefur orðið nokkurs konar sía á
útlenda fræðimenn sem hafa tjáð
sig um það gerningaveður, sem
gengið hefur yfir landið. Mörg
viðtölin hafa verið hreint frábær –
enda varla hægt að klúðra viðtali
við suma þessa vitringa ef maður
kann útlensku. En vitaskuld lita
viðhorf Egils viðtölin. Það er bara
eðli málsins samkvæmt.
Svo kallar hann til frekar ein-
sleitan hóp álitsgjafa. Honum er
vorkunn að því leyti, að það eru
tiltölulega fáir með liðugt mál-
bein sem eru reiðubúnir að tjá sig
reglulega um menn og málefni á
ljósvakanum. Það veit ég af eigin
raun.
Og þeir virka stundum best í
sjónvarpi sem eru reiðubúnir að
slá um sig með sleggjudómum –
kaldir kallar sem þykjast hafa allt
á hreinu. En gallinn er bara sá, að
sjaldnast er veruleikinn á hreinu.
Og eins og á öðrum sviðum, svo ég
vitni aftur til Buiters, takmark-
ar fámennið framboð á fólki sem
hefur komist að ígrundaðri niður-
stöðu.
Egill hefur nú sýnt mér þann
heiður að svara tvívegis greinastúf
sem ég skrifaði í Fréttablaðið fyrir
nokkrum dögum. Þar lét ég í ljós
efasemdir um að við værum á
réttri braut í uppgjöri á hruninu.
Ég taldi og tel að við horfum of
mikið á meinta glæpi. Einhvern
veginn læðist að mér sá grunur,
að starfsfólk sérstaks saksókn-
ara upplifi hlutina með svipuðum
hætti og ég. Þess vegna séu ekki
komnar fram ákærurnar sem
voru boðaðar. Þau sitji og klóri sér
í hausnum af því þau hafi kom-
ist að því að sakarefnin, sem áttu
að blasa við, séu einfaldlega ekki
fyrir hendi. Að minnsta kosti ekki
í þeim mæli sem þau bjuggust við.
Ef rétt er þá er ekki til einskis af
stað farið.
En fyrst ég er að tala um Egil
get ég ekki látið hjá líða að nefna,
að í seinna svari hans við greinar-
stúfi mínum kom fram sjónarmið
sem mér finnst ógeðfellt. Og ég
held að við nánari skoðun sé hann
mér sammála. En hann skrifar:
„Ég held reyndar að Kristín sé
vísvitandi að mikla þetta fyrir
sér – embætti sérstaks saksókn-
ara starfar tímabundið að rann-
sóknum á atburðum sem gerðust á
stuttu tímabili. Þegar þeim er lokið
verður væntanlega settur punktur
við þessi mál – þá munum við von-
andi eiga hér nothæfa stofnun sem
rannsakar efnahagsbrot. Því hefur
ekki áður verið til að dreifa.”
Ég held að það sé misskilningur
hjá Agli, að stjórnvöld hafi ætlað
að gera þá sem verið er að rann-
saka að tilraunadýrum. Slíkt get
ég séð fyrir mér í Íran en ekki á
Íslandi.
Ég vil benda Agli á, að sakborn-
ingar í sakamálum eru lifandi
fólk, sem telst saklaust uns sekt er
sönnuð. En Egill er þess umkom-
inn að kveða upp úr um sekt og
segir í fyrri grein:
„… þegar klíka manna stund-
ar stórfelldar og kerfisbundnar
falsanir og blekkingar til að kom-
ast yfir fjármagn annars fólks og
setur heilt samfélag á hliðina – að
þá eigi lögin ekki við. Það er dálítið
langsótt kenning.“
Það hrína náttúrulega engin rök
á þeim sem veit.
Ég bæti því við, að mér finnst
dónalegt, að tala um að ég sé vís-
vitandi að mikla hlutina fyrir mér.
Af hverju ætti ég að gera það? Ég
þykist vita, að Egill leyfi sér að
draga þá ályktun vegna þess að ég
vann hjá Baugi.
Ég vek athygli Egils á að eitt
sinn unnu yfir 60 þúsund manns
hjá Baugi og tengdum fyrirtækj-
um. Finnst honum í lagi að gera
okkur öllum upp skoðanir?
Má gera okkur öllum upp skoðanir?
Hvernig kerfi eiga Íslending-ar að nota við fiskveiðar? Á
undan förnum árum hafa verið
gerðar miklar rannsóknir á kerf-
um og því þurfa menn ekki að
þreifa fyrir sér í myrkri. Nýjar
rannsóknir á vegum Lenfest
Ocean Program, 10 vísindamanna,
(Melnychuk et al 2011.) sem rann-
sökuðu 345 fiskstofna á 11 svæð-
um vítt um heim, liggja fyrir. Auk
þess hafa ýmsir aðrir vísindamenn
skoðað grunnhugmyndir í fisk-
veiðistjórnun og má geta Elinor
Ostroms, sem fékk Nóbelsverðlaun
í hagfræði 2009.
Skipta má þróaðri veiðistjórnun
upp í annars vegar kvótakerfi
(aflamark), með eða án framsals-
réttar, og hins vegar dagakerfi
(sóknarmark). Í kvótakerfum er
miðað við heildarafla en í daga-
kerfum heildartíma sjósóknar.
Rannsóknir Lenfest-manna
leiddu í ljós, að kvótakerfi stuðl-
uðu ekki að stækkun stofnstærða
eða lífmassa. Það er líka reynslan
hér. Stofn þorsks og annarra botn-
fiska hefur minnkað um helming
frá 1990 og næstum tvo þriðju frá
1983.
Rannsóknir Elinor Ostrom
leiddu enn fremur í ljós, að þrátt
fyrir útbreiddar skoðanir um yfir-
burði miðstýrðar stjórnunar og
þéttingu veiðiheimilda í höndum
sífellt færri og stærri útgerða,
hefur komið í ljós að útgerðar-
mynstur undir stjórn sveitar-
félaga í dreifbýli hefur gert það
betur en einkavædd kerfi. Skýr-
ingar eru margar en sú nærtæk-
ust að smærri einingar öðlist meiri
þekkingu á miðum og eiginleikum
fiskistofna vegna nálægðar.
Eitt meginmarkmið kvóta-
kerfisins var að auka heildar-
afla þorsks við Íslandsstrendur.
Það hefur alls ekki tekist og því
annað hvort brotalöm í fiskveiði-
stjórn eða vísindum. Nema hvort
tveggja sé. Vísindamenn gera til-
lögur um heildarafla en það magn
svo einatt aukið til að friða hags-
munaaðila. Atgangur í einstakar
tegundir hefur líka verið mikill,
ekki sízt loðnu sem er fæða ann-
arra fiska og verðmeiri. Hún er
veidd í umtalsverðu magni og við
sjáum áhrifin koma fram á fugla-
stofnum, en botnskrap getur auk
þess skaðað sandsíli. Eflaust eru
áhrifin ekki minni í dýpri sjó. Því
telja margir að fiskveiðiráðgjöf
nútímans sé einungis sýndarleikur
til þess fallinn að hygla stórútgerð-
inni en ekki eiginlegri fiskvernd.
Ástand fiskstofna í ESB og BNA er
afleitt og útbreidd er skoðun um að
ráðgjöfin hafi brugðist.
Mikill munur er á fiskveiði-
stjórnunarkerfum með framsals-
rétti (ITQ) og án (IFQ). Fram-
salskerfi tíðkast á Nýja-Sjálandi,
Ástralíu, Kanada, að litlu leyti í
Evrópu, N-Ameríku og Alaska. Á
heimsvísu ná slík kerfi til fjórð-
ungs heimsaflans. Fullyrðingar
um að flestar þjóðir heims séu að
taka upp kvótakerfi með framsali
aflaheimilda stenst ekki. Stjórn-
völd í Washington fengu NOAA
2010 undir stjórn Jane Lubc-
henco til þess að reyna að inn-
leiða óskilgreind kvótakerfi í N-
Ameríku (catch share). Stór hluti
fiskveiðisamtaka landsins sner-
ust gegn áformunum og nú ríkir
óeining um fiskveiðistjórn þar
ytra. Ríki Nýja-Englands og tvær
stærstu fiskihafnir landsins hafa
stefnt NOAA vegna áformanna.
Svo gæti farið að þau verði dæmd
ólögleg og stjórnarskrárbrot. Ekki
hefur þetta komið fram í fagnað-
arboði LÍÚ en einmitt þetta atriði
var grunnurinn í ályktun mann-
réttindanefndar SÞ gegn íslenzka
kvótakerfinu. Það er því harla
ólíklegt að kvótakerfi sem bygg-
ist á mismunun í úthlutun veiði-
réttinda verði leyfð í N-Ameríku.
Íslenskir blaðamenn vekja
endurtekið athygli á því að ESB-
fiskveiðinefndin hafi þau áform að
koma á kvótakerfi í íslenskum stíl.
Fyrrum æðstráðandi fiskveiði-
stefnu ESB, Joe Borg, lagði til að
teknir yrðu upp sóknardagar í stað
kvótakerfa. En Maria Damanaki,
núverandi framkvæmdastjóri,
virðist áhugasöm um kvótakerfi og
framsalsrétt. Sú afstaða íslenzkra
stjórnvalda að virða að vettugi
ályktun mannréttindanefndar SÞ
hefur kannski ruglað Damanaki
í ríminu, en gera má ráð fyrir að
sömu vandamál komi upp í ESB og
í N-Ameríku um lögmæti gagnvart
stjórnarskrá.
Segja má að Ísland hafi í sarpin-
um töluverða reynslu af kvótakerfi.
Það gaf bankastofnunum færi á
veðsetningu aflaheimilda með
tilheyrandi uppskrúfun á verði
þeirra og skuldsetningu, sem gekk
svo langt að hér varð efnahagslegt
hrun. Út úr því hruni gufuðu upp
gríðarlegir fjármunir en þó ekki
fiskimiðin. Þau halda verðmæti
sínu og það er glapræði að bregð-
ast ekki við sögunni. Sömuleiðis
má segja að fiskveiðiráðgjöf þurfi
að endurskoða, sérlega í því augna-
miði að gera hana óháðari ríkis-
valdi og hagsmunaaðilum.
Vísindi, veiðar og mannréttindi
Samfélagsmál
Kristín
Þorsteinsdóttir
fv. fréttamaður
Sjávarútvegsmál
Jónas Bjarnason
efnaverkfræðingur
Lýður Árnason
læknir
Ég vil benda Agli á, að sakborningar í
sakamálum eru lifandi fólk, sem telst
saklaust uns sekt er sönnuð.