Fréttablaðið - 21.04.2012, Blaðsíða 24

21. apríl 2012 LAUGARDAGUR24
Forseti sem
hefur setið
í sextán ár
hefur gert
margt já-
kvætt og
honum hafa
eflaust orðið
á mistök.
E
nn bætist í hóp fram-
bjóðenda til embættis for-
seta Íslands. Sá nýjasti
er jarðeðlisfræðingurinn
Ari Trausti Guðmundsson
sem á sumardaginn fyrsta
tilkynnti opinberlega, eftir vandlega
yfirlegu, að hann gæfi kost á sér. En
af hverju?
„Það var nú fyrst og fremst löngun
til að gegna þessu embætti. Ég hef haft
þennan samfélagsáhuga í áratugi – hef
ekki skipt mér af stjórnmálum í 35 ár
og hef ekki haft hug á því í sjálfu sér
– en mér fannst hins vegar að ég gæti
gert gagn í þessu embætti,“ svarar Ari.
Hann hafi líka fengið klapp á bakið
frá fjölda fólks og vitanlega þurft að
leggjast yfir málið með fjöl skyldunni,
enda sé þetta stórt skref. „Niður staðan
af þessu öllu saman varð sú að ég hef
löngun, ég hef reynslu og þekkingu –
við getum bara kallað það hæfileika,
það er óþarfi að fela það – ég hef mjög
mikla reynslu af útlöndum og tala
fimm tungumál mjög vel, þannig að
mér fannst vera rými fyrir mig við
hliðina á því fólki sem er þegar komið
fram.“
Sumum finnst Ari hins vegar heldur
seinn á ferðinni inn í baráttuna. Því er
hann ósammála. „Það getur enginn,
hvorki stjórnmálafræðingur né al-
manna tengill né frambjóðandi ráðið í
þetta sérstaka landslag. Þetta er eina
þjóðkjörna embætti landsins. Fólk
hefur mjög ólíka mynd af for setanum
og misjafnar skoðanir á hlutverki
hans og framgöngu og svo framvegis.
Þannig að á meðan það er ráðrúm til að
gera það sem þarf þá tel ég að tíminn
skipti ekki öllu máli, heldur meira hvað
þú stendur fyrir. Þess vegna tel ég víst
að ég sé alls ekki of seinn.“
Vill afturhvarf til náttúrunnar
Spurður hvert hann telji hlutverk for-
setans eiga að vera segir Ari að það sé
vitanlega margþætt. „Forsetinn hefur
mjög stórt starfssvið. Það er fátt sem
honum er óviðkomandi í raun. Hann er
bæði hluti af löggjafarvaldinu og fram-
kvæmdavaldinu og hefur tengingu inn
í hvort tveggja. Hann hefur tengingu
inn í þjóðkirkjuna, á að vernda hana
og styðja, og hann á í samskiptum við
erlend ríki. Þannig að þetta eru mörg
hlutverk.
En ef maður ætlaði að reyna að
draga þetta allt saman þá er ég sam-
mála þeim sem hafa sagt að eina hug-
takið sem nær utan um þetta starf sé:
þjóð kjörinn trúnaðarmaður. For setinn
verður að hefja sig upp yfir flokks-
pólitík. Hann er á kafi í almennri pólitík
– því að allt eru jú stjórnmál, eins og
einhver sagði. Hann laðar fram um-
ræður og sam ræður, efnir til þeirra,
spyr erfiðu spurninganna, kemur með
hugmyndir að lausnum og ýtir undir
þetta lýðræðis lega sem þarf til þess að
búa til málamiðlunarlausnir – ég kalla
það ekki að sætta hópa því að þú sættir
í rauninni ekki ólíka þjóðfélagshópa
sem hafa verið til í landinu í áratugi eða
aldir. Það þarf miklu meira til þess.“
Ari hefur sent frá sér tíu skáld-
verk og telur að það yrði embættinu
til framdráttar. „Ég hef nefnt að það
væri í sjálfu sér ágætt að hafa skáld í
þessu hlutverki vegna þess að það þarf
aðeins að vökva svolitlum anda inn í
þetta efnis kennda sem hefur tröllriðið
þjóðfélaginu. Maður finnur að það hafa
opnast glufur í hjörtum manna sem eru
að kalla á eitthvað upprunalegt, eitthvað
sem er ekki eins handfast og fjármunir
eða fasteignir – svolítið afturhvarf til
náttúrunnar í jákvæðum skilningi. Mér
hugnast þetta allt saman.“
Ekki gott að vera lengi á toppnum
Spurður hvort hann treysti sér til að
leggja mat á það hvernig sitjandi for-
seti hafi staðið sig í embætti segir Ari
það ekki sitt hlutverk.
„Forseti sem hefur setið í sextán ár
hefur gert margt jákvætt og honum
hafa eflaust orðið á mistök. Það sama
mundi henda hvert okkar hinna sem
fengi þetta embætti. Ég tel að það sé
ekki mitt sem frambjóðanda að setja
fram palladóma um sitjandi forseta
vegna þess að það er nákvæmlega núna
í þessum kosningum sem þeir verða
felldir, og það eru þá kjósendur sem
gera það.“
En finnst Ara sextán ár of langur
tími?
„Fyrir sjálfan mig er hann allt of
langur,“ segir Ari, sem líkir forseta-
starfinu við fjallgöngu. Þegar komið
sé á toppinn á háu fjalli, eins og hann
hafi talsverða reynslu af, þá sé ekki
gott að staldra þar lengi við. „Við
munum einfaldlega taka eitt kjörtíma-
bil í einu. En ég get líka lýst því yfir
að mér finnst eðlilegt að fólk geti kosið
forseta nokkuð títt,“ bætir Ari Trausti
við, og bendir á að mörg önnur embætti
ríkisins séu háð tímatakmörkunum. Það
sama eigi að gilda um forsetann.
Auðvitað þarf að breyta stjórnarskránni
Ari segist aðspurður ekki þekkja til-
lögur stjórnlagaráðs um breytingar
á stjórnarskránni nógu vel til að tjá
sig um þær að sinni. Yrði hann forseti
segist hann ekki myndu taka afstöðu
með eða á móti einstökum greinum
nýrrar stjórnarskrár. Hins vegar þurfi
að gera breytingar á stjórnarskránni.
„Ég kann núgildandi stjórnarskrá
nokkurn veginn utan að. Mér finnst
hún oft og tíðum dálítið óljós og það
eru þarna ákvæði sem búið er að hola
undan með lagasetningu, til dæmis
í sambandi við embættisveitingar
til dæmis. Auðvitað þarf að breyta
stjórnar skrá sem er sextíu ára gömul,
en það þarf til þess alveg gríðarlega
vinnu og þetta þarf að vera í opinni
augsýn almennings og hann þarf að
geta tekið þátt í vinnunni.“
Ari telur hins vegar að forsetinn
eigi að hafa málskotsrétt eins og
verið hefur. Hann er ósammála þeirri
skoðun sem heyrst hefur að það sé
Mundi eyða
meiri orku
innanlands
Ari Trausti Guðmundsson er sjöundi frambjóðandinn
til embættis forseta Íslands. Hann er bæði jarðeðlis-
fræðingur og skáld og segir Stíg Helgasyni frá því að
fjölþætt reynsla mundi gagnast honum á Bessastöðum.
REYNSLUMIKILL Ari hefur starfað sem jarðvísindamaður, kennari, dagskrárgerðarmaður í útvarpi og sjónvarpi, skrifað
bæði skáldverk og fræðirit, verið veðurfréttamaður og unnið við ferðaþjónustu. FRÉTTABLAÐIÐ/HAG
Þótt Ari Trausti hafi ekki tekið virkan þátt í stjórn-málum í hálfan fjórða áratug var hann sem ungur
maður áberandi í baráttu brennheitra vinstrimanna. Hann
leiddi hin marx-lenínísku Einingarsamtök kommúnista á
áttunda áratugnum og tókst þar meðal annars á um hug-
myndafræði við aðrar kommúnískar fylkingar.
Ari segir að upphafið megi rekja til hinnar stúdenta-
pólitísku hreyfingar ‘68-kynslóðarinnar sem hafi þróast
yfir í andstöðu við stórveldin, innrás Varsjárbandalagsins
í Tékkóslóvakíu 1968, Víetnamstríðið og fleira.
„Fljótlega vildi stór hluti af þessu fólki – þetta voru
hundruð eða þúsundir manna – fara að skipta sér af hinni
almennu pólitík. Þá varð hugmyndin sú að búa til afl til
vinstri við Alþýðubandalagið sem gæti virkjað almenning
til þátttöku, hvort það var í launabaráttu eða beinu lýð-
ræði eða því um líku, og í þessu tók ég þátt.
Svo kom í ljós að þetta var hrá fræðikenning og það
voru blikur á lofti í öðrum löndum sem sýndu fram á að
þetta væri nú ekki að ganga upp – við sjáum hvernig fór í
Kína til dæmis – og eins og efni stóðu til þá lognaðist þetta
bara út af, mjög settlega í raun. Maður endurskoðaði sína
afstöðu, þroskaðist og fullorðnaðist, og öll þessi barátta,
hvar sem þú grípur niður í hana, hún hvarf. Jafnréttis-
baráttan – kvennabaráttan – tók við og svo erum við að
fara inn í umhverfisbaráttuna. Öllu er þessu haldið á lofti
af ungu hugsjónafólki og ég get ekki ímyndað mér að þetta
geti haft áhrif á það hvernig ég gegni forsetaembættinu
30 til 40 árum síðar, ekki frekar en að þetta háir öðrum
embættismönnunum sem hafa sama bakgrunn og ég.“
Ari segir að þrátt fyrir allt hafi þetta verið lærdóms-
ríkur tími. „Ég bý að þekkingu á sögu og kann að vinna
skipulega.“ Starfið hafi verið skemmtilegt og skilji eftir
sig góðar minningar. „En ég lærði það líka að pólitískar
kenningar þarf að aðlaga veruleikanum og þjóð félögum
og breyttum tímum. Ætli það sé ekki mikilvægasti
lærdómurinn.“
ÞROSKAÐIST UPP ÚR KOMMÚNISMANUM
áfellisdómur yfir stjórnvöldum ef
lögum þeirra er vísað til þjóðarinnar
og þau felld. Ríkisstjórnir geti vel setið
slíkt af sér.
„Þannig að ég segi já, mér finnst
eðlilegt að þessi málskotsréttur sé til
þótt það megi vel vera að í framtíðar-
stjórnarskrám verði honum dreift eitt-
hvað meira. Og já, það er rétt að beita
honum. Ég hef kallað þetta lýðræðis-
legan hemil – bremsu – og mér finnst
eðlilegt að slíkur hemill sé til staðar.
En mér dettur ekki í hug að fara að
útmála einhverjar senur, hvenær ég
mundi beita þessu úrræði og hvenær
ekki. Það væri óábyrgt.“
Öflugra samstarf Norðurlandanna
Í stefnuskrá sinni telur Ari upp ýmis
atriði sem hann mundi leggja áherslu á
í embætti næði hann kjöri. Meðal þeirra
eru samræður milli þjóðfélagshópa um
hag og framtíð samfélagsins, skilvirkt,
fjölbreytt, einstaklingsmiðað mennta-
kerfi, atvinnu- og menningarstarf ungs
fólks, styrk samhjálp handa öllum til
heilbrigðs lífs, sérþekking vísindanna
og nýsköpun, jafnrétti og mann réttindi,
viðnám gegn náttúruvá og áhrifum
hlýnunar andrúmsloftsins, blómleg
landsbyggð, sjálfbær nýting náttúru-
auðlinda og er þá aðeins fátt talið.
„Þetta eru allt saman verkefni sem
hægt er að vinna að, meðal annars með
því að beita sér fyrir umræðu, hvort
sem er í þingsetningarræðu eða ára-
mótaávarpi eða með því að efna til ráð-
stefna, eins og forsetaembættið getur
gert.“
Og Ari sæi fyrir ögn breyttar
áherslur yrði hann forseti lýð veldisins.
„Ég reikna með að ég mundi beita mér
töluvert mikið hérna innanlands, auð-
vitað erlendis líka, en ég hugsa að ég
mundi breyta áherslunum og eyða meiri
orku innanlands en verið hefur. Á utan-
landsvettvangi mundi ég einbeita mér
að öflugu samstarfi Norðurlanda, jafn-
ræði milli þjóða, trúarbragða og lífs-
skoðana, auknum samskiptum við
þróunarlönd – ég hef töluvert stóran
snertiflöt við þau – sérstöðu Íslands í
málefnum heimskautasvæða – ég hef
góða þekkingu á þeim málefnum – og
lýðræðislegum ákvörðunum um helstu
samskipti við aðrar þjóðir.
Þetta getur maður listað upp fyrir
fram en það er líklega betra að segja
ekki mjög nákvæmlega fyrir um hvað
maður ætlar að gera vegna þess að
kannski er ekki hægt að standa við það
allt þegar á hólminn er komið.“