Fréttablaðið - 09.06.2012, Page 22

9. júní 2012 LAUGARDAGUR22
1. Finnst þér að setja eigi siða-reglur um samskipti forseta
við viðskiptalífið? Hvernig
á forsetinn að beita sér í
þágu einstakra fyrirtækja
og atvinnugreina?
Fjórir fletir á áherslum
forsetaframbjóðendanna
Ætti forseti að beita sér í þágu einstakra fyrirtækja? Á að setja forsetanum siðareglur? Og hvernig á að
nýta málskotsréttinn? Katrín Tinna Gauksdóttir setti sig í samband við forsetaframbjóðendurna sex og
bað þá um svör við nokkrum mikilvægum spurningum.
Andrea Jóhanna
Ólafsdóttir
Ari Trausti
Guðmundsson
Hannes Bjarnason
2. Hver er afstaða þín til beitingar málskotsréttar
forseta samkvæmt 26. grein
stjórnarskrárinnar?
3. Á forseti markvisst að lýsa eigin sjónarmiðum á
alþjóðavettvangi, jafnvel
þótt þau gangi gegn stefnu
sitjandi ríkisstjórnar?
4. Á forseti að lýsa yfir afstöðu sinni til stórra
pólitískra deilumála á borð
við umsókn um aðild að
Evrópusambandinu?
Finnst sjálfsagt að
setja siðareglur
Já mér finnst siðareglur sjálfsagðar
– en mér myndi þó þykja eðlilegt að
við ætlumst til þess að þjóðkjörinn
forseti sé með sterkt siðferðisþrek
og átti sig á mikilvægi aðskilnaðar
embættisins/stjórnmála og viðskipta-
lífs auk þess sem hann áttaði sig á
mikilvægi siðferðislegs ramma. For-
setinn á að vera almennur talsmaður
lands og þjóðar í víðtækum skilningi.
Hann getur því kynnt atvinnustefnu
landsins og helstu atvinnuvegi þótt
líklegra verði að teljast að kynningar-
fulltrúi atvinnuvegaráðuneytis myndi
gera það. En að mínu mati á hann
alls ekki að nota embættið í þeim
tilgangi að vera milligöngumaður fyrir
einstök fyrirtæki.
Málskotsrétturinn er
vald fólksins
Málskotsrétturinn er í raun ekki
forsetans, heldur í raun vald fólksins
til að synja eða hafna lögum þar sem
forsetinn er eingöngu milliliður. Ég
tel hann eiga við í stórum málum er
varða ríka almannahagsmuni eða
fullveldi þjóðar.
Ég mun kalla saman þjóðfund
til þess að eiga samvinnu um það
hvernig þjóðin sjálf sér fyrir sér að
nota embættið og valdheimildir sem
því tilheyra. Þannig myndi slembi-
valinn þjóðfundur móta viðmiðunar-
reglur og gefa mér skilaboð um það
með hvaða hætti ég eigi að beita
mér. Má þar til dæmis nefna 26.
greinina um viðmið um málskotsrétt
forsetans og 25. greinina um að for-
seti geti látið leggja fram frumvarp til
laga (ef kæmu upp þannig aðstæður
að fólkið vildi nota þennan rétt) – en
jafnframt þarf að ræða aðrar greinar
stjórnarskrárinnar.
Forseti öryggis-
vörður lýðræðisins
Ef lýðræðið virkar eins og það á að
gera í raun, þá ætti ríkisstjórn lýð-
veldisins að tala í takt við meirihluta-
viljann og þegar allt er í eðlilegu horfi
þá tala fulltrúar ríkisstjórnarinnar fyrir
stefnu sinni, bæði utan ríkis sem
innan. Það er þó ekki útilokað að það
komi upp mjög óvenjulegar aðstæður
og tilvik þar sem ríkisstjórn talar ekki
máli meirihlutaviljans eða gengur
þvert gegn hagsmunum þjóðarinnar
og þá er það skylda forseta að tala
fyrir þeim. Hlutverk forseta er fyrst
og fremst að vera öryggisvörður um
lýðræðið og réttindi fólksins í landinu
og hann getur þurft að tala fyrir þeim
réttindum í neyðartilvikum.
Forseti standi vörð
um vilja þjóðar
Mál sem hafin eru yfir flokkadrætti
og ríkur þverpólitískur meirihlutavilji
er fyrir (70 til 100 prósent) eru að
mínu mati ekki umdeild en eru þó
oft þannig úr garði gerð að miklir
hagsmunir liggja hjá minnihlutanum
sem stendur gegn breytingum sem
meirihlutinn vill að nái fram að
ganga. Í slíkum meirihlutamálum
sem geta varðað ríka almannahags-
muni, tiltekt í sérhagsmunalöggjöf
eða varðandi fullveldi þjóðar á forseti
að standa vörð um að lýðræðislegur
vilji þjóðarinnar nái fram að ganga.
Hann getur tekið þannig afstöðu
með þjóðinni án þess að blanda sér í
dægurþras flokkspólitíkur.
Siðfræðistofnun
gæti gert siðareglur
Já, það á að setja embættinu siða-
reglur og hluti þeirra varðar atvinnu-
og viðskiptalífið enda farið fram á
slíkt í stóru „hrunskýrslunni“. Ekki
er nóg að vísa til 9. greinar stjórnar-
skrárinnar um launuð störf forseta.
Hitt er líka mikilvægt að forseti feli
til dæmis Siðfræðistofnun Háskóla
Íslands ekki aðeins að semja drög til
að ræða og ganga síðan frá, heldur
líka að hafa visst eftirlit með efndum.
Mikilvægt er að forseti mismuni
ekki fyrirtækjum, dragi ekki taum
viðskiptablokka eða hagsmunasam-
taka og sé raunsannur í málflutningi
sínum; hvorki oflofi, oftúlki né fari
með mál sitt fram úr því sem við-
skiptalífið eða þekkingarstofnanir
geta staðið við. Hann verður að vinna
sérlega náið með ráðuneytum og
til dæmis Íslandsstofu sem bera
þungann af erlendum samskiptum,
ef litið er til útlanda.
Málskotsréttur er
neyðarhemill
Þessi réttur er óskoraður og ekki er
gert ráð fyrir að forseti víki, hafni
þjóðin málskoti; ekki fremur en að
ríkisstjórn víki og Alþingi sé rofið
ef meirihluti samþykkir málskotið
(það er hafni lagafrumvarpi). Því var
hótað áður og fyrr en ekki nú lengur
og er það gott því ella væri verið að
svipta almenning þessu tækifæri
enda hefur svona hótun komið í veg
fyrir að réttinum sé beitt. Ég tel hann
neyðarhemil lýðræðisins og myndi
beita honum að vel yfirlögðu ráði og
ráðgjöf, allt eftir málefni, meðferð
þings á frumvarpi og könnun eða
mati á afstöðu meirihluta kjósenda.
Útskýrir málstað
Nei, enda þótt telja megi að hann hafi
neyðarrétt ef svo ber undir. Forseti
hefur aldrei sett fram altæka, pólitíska
utanríkisstefnu né útfærða heildar-
stefnu í öðrum helstu málaflokkum
enda ekki eins manns pólitískur
flokkur (eða vingull sem er með utan-
ríkisafstöðu eins stjórnmálaflokks í
einu máli og afstöðu annars í öðru)
heldur þjóðkjörinn trúnaðarmaður
sem útskýrir málstaði síns fólks. Seinni
tíma tilbúningur um „utanríkisstefnu
forseta“ er í andstöðu við eðlileg og
stjórnarskrárbundin samskipti forseta,
ráðherra, þings og almennings. Forseti
hefur málfrelsi eins og aðrir en hann
er embættismaður sem stuðlar að
samræðum, lausnum og góðri kynn-
ingu á því er lýðræðislegur meirihluti
þeirra, sem hann er í forsvari fyrir,
hefur valið. Utanríkisstefnan er mótuð
á Alþingi hverju sinni og um einstök
atriði hennar er sjaldan full sátt meðal
kjósenda og við það situr. Forseti
getur ekki valið sér viðhlæjendur.
Vill straumlínulaga
samræðu
Hvaða mál eru á borð við aðildina
að Evrópusambandinu og hver eru í
öðrum eða þriðja flokki? Aðeins val á
máli til að taka afstöðu í, með eða á
móti, setur hugmyndum um deilumála-
forseta skorður. Eins og fram kemur hér
að ofan verður forseti (kjörinn með 35
prósent atkvæða?) að vinna traust og
trúnað sem flestra er ekki kusu hann
og halda trúnaði hinna. Hann talar ekki
eins og Framsóknarmaður í einu máli,
Vinstri grænn í öðru og sem maður úr
enn einum flokki í því þriðja. Hann er sá
sem laðar fram uppbyggilega samræðu,
tínir fram rök með og móti, „straum-
línu lagar“ umræðu, hlustar á lausnir
og segir frá þeim eða leggur sínar hug-
myndir fram án skilyrða. Þannig getur
hann verið öflugur í samfélagsumræðu
um Evrópusambandið og aðstoðað
við að ná fram upplýstri afstöðu til alls
sem að því lýtur; hvort sem aðildar-
samningur verður til eða ekki.
Kynni atvinnulífið á
almennan hátt
Að sjálfsögðu á forsetaembættið að
setja sér siðareglur um samskipti for-
seta við viðskiptalífið. Siða reglurnar
mundu skýra hvers atvinnulífið gæti
vænst af forseta og mundi leiða til
meiri gegnsæis meðal almennings í
landinu.
Forsetinn á að beita sér fyrir
atvinnulífinu á almennan hátt og ekki
fyrir einstök fyrirtæki. Það sama gildir
með atvinnugreinar – þær á forsetinn
að kynna á almennan hátt. Kynning á
erlendum vettvangi er vandmeðfarin.
Það er umhugsunarefni hvort eigi að
tengja sögu okkar svo sterkt við ein-
stök fyrirtæki eins og sitjandi forseti
hefur gert í áraraðir. Við höfum okkar
sögu og við höfum okkar atvinnulíf
sem varla er hægt að útskýra með
því að við vorum eitt sinn víkingar og
herjuðum víða.
Beiti réttinum aðeins
ef lýðræði er ógnað
Málskotsréttinum á aðeins að beita
í ýtrustu neyð og ef forseta finnst
lýðræði ógnað. Ef ég, sem forseti
lýðveldisins, teldi lýðræði landsins
ógnað á einhvern hátt mundi ég
beita þessu ákvæði í stjórnarskránni.
Að sjálfsögðu að ígrunduðu máli
vitandi það að neitun mun alltaf fela
í sér þá áhættu að sundra þjóðinni.
Málskotsrétturinn er öflugt verkfæri
sem varlega skal meðhöndla!
Beitir sér í félagslega
pólitískum málum
Forseti á að vera hreinn og beinn,
hann á að vera einlægur og sannur.
Forsetinn á að vera fyrirmynd að
samfélagi sem hefur sannleika,
réttlæti handa öllum og lýðræði að
leiðarljósi. Hann á að geta sagt sína
skoðun á hlutum, samtímis sem
hann er meðvitaður um það að
hann á ekki að beita sér í pólitískum
málum. Og þar á ég við flokks-
pólitískum málum. Forsetinn á að
sjálfsögðu að geta beitt sér í sam-
félagslegum, pólitískum málum. For-
seti á að mínu mati ekki að berjast
fyrir eigin utanríkisstefnu en á samt
að geta talað gegn stefnu ríkisstjórnar
ef sú stefna brýtur gegn hans innri
sannfæringu. Þetta ættu þó forseti
og ríkisstjórn að geta tekið á í sam-
einingu og fundið lausn á hvernig
best er að haga málflutningi með
hagsmuni Íslands að leiðarljósi.
Þarf að leggja öll
spilin á borðið
Að mínu mati á forseti að lýsa eigin
afstöðu til pólitískra deilumála.
Enn og aftur vitandi um það að
hann getur ekki, og má ekki beita
sér í þessum málum. Að segja sína
skoðun á hlutunum er mikilvægt því
það snýst um gegnsæi. Þegar forseti
hefur látið skoðun sína í ljós veit
þjóðin hvar hún hefur forseta sinn.
Það aftur leiðir til þess að forseti
getur verið opinn, fólk veit hvar það
hefur forsetann og getur treyst því að
hann sé heiðarlegur og segi hlutina
eins og þeir blasa við honum. Ef for-
seti leitast við að sætta misleita hópa
verður að ríkja gegnsæi og viðkom-
andi aðilar verða að geta treyst því að
forsetinn hafi engra dulda hagsmuna
að gæta. Það að lýsa skoðun sinni
snýst einmitt um það að leggja öll
spil á borðið og vera heiðarlegur í
sjálfum sér og um sínar skoðanir.