Fréttablaðið - 13.06.2012, Blaðsíða 16

16 13. júní 2012 MIÐVIKUDAGUR
Á umrótatímum hafa þjóðir til-hneigingu til að skreppa inn í
sig og loka sig af. Þær bera kvíð-
boga fyrir slæmum tíðindum og
áföllum, sem ríða yfir umhverfi
þeirra, og bregðast oft við á kunn-
uglegan hátt. Sökudólgar eru búnir
til sem vega að velferð þeirra og
frelsi. Oft eru þessir misindismenn
í gervi útlendinga.
„Umsátur“ óvinveittra útlend-
inga er gamalgróin útþvæld klisja,
sem dregin er upp úr dótakistu
þeirra, sem beina vilja sjónum
þjóðar í vanda frá eigin mistökum.
Það er ljótur leikur. Vondur mál-
staður þarf á óvinum að halda og
séu þeir ekki í sjónmáli, verður að
búa þá til. Þá er sáð í frjóan akur
fordóma og þekkingarleysis, því
hræðslan nærist á hleypidómum.
Það bregst ekki.
Á Íslandi, en einnig meðal ýmissa
annarra þjóða Evrópu, verður nú
vart endurnýjaðs þjóðskrums og
einangrunarhyggju, með tilheyr-
andi umsátursórum. Það hefði þó
mátt halda að þeir faraldrar hefðu
skilið eftir sig nægileg svöðusár
á síðustu öld, til að bið yrði á að
menn færu að leika sér fljótlega
með þann banvæna eld. Þau sár
eru sum ógróin enn. Smánarlegir
fordómar gegn útlendingum eru
of víða áberandi. Ein af mörgum
háskalegum afleiðingum þjóðremb-
ings og eigin upphafningar er ein-
angrun, fásinni.
Við Íslendingar verðum nú fyrir
henni í vaxandi mæli. Á meginlandi
Evrópu tengist „útlendingaum-
sátrið“ meira skuldavanda í þeim
löndum sem lifað höfðu glæst á
lánum frá öðrum og vilja ekki
greiða þau til baka eða neita að
taka til heima hjá sér. Við borgum
ekki, er að verða háværasta slagorð
þeirra Evrópuþjóða, sem lifa vilja
áfram á peningum annarra. Grikki
nokkur orðaði það þannig við þýsk-
an blaðamann, að þýskir ættu að
hætta þessum aðhaldskröfum og
borga Grikkjum fyrir að vera vagga
lýðræðisins. Þjóðum skilvísra landa
er eðlilega ekki skemmt við svona
hjal, ekki hvað síst þegar sameigin-
legur gjaldmiðill þeirra er sagður í
óvissu vegna ógnvænlegrar skulda-
stöðu óreiðuríkja, sem kunni að
leiða til ófarnaðar fyrir alla.
Evrusvæðið var fyrirburður
Vandi Evrópu kann að virðast sam-
eiginlegur gjaldmiðill, sem búinn
var til meira af pólitískum vilja
en skynsemi, studdri hagfræði-
legum rökum. Frakkar kröfðust
þess í aðdraganda sameiningar
þýsku ríkjanna að þýska markið
yrði lagt niður, því þeir óttuðust
forræði Þjóðverja með sitt sterka
mark. Þjóðverjar samþykktu síðan
aðild bæði Ítala og Grikkja að mynt-
bandalaginu, þótt allar greinargerð-
ir og úttektir sýndu að þessar þjóð-
ir voru ekki tækar í myndbandalag.
Draumórar Kohls kanslara um sam-
einaða Evrópu vógu þyngra en tölu-
legir útreikningar og efnahagsleg
greining. Það gera draumórar og
fordómar oftast.
Þá vaknar eðlilega sú spurn-
ing, hvort ekki hefði verið betur
heima setið en af stað farið. Eftir
á að hyggja hneigjast margir til að
svara þessari spurningu játandi.
Henni verður þó ekki svarað af
neinni vissu, því ekki er hægt að
raunskoða aðra kosti, sem buðust
á þeim tíma. Það hefði sennilega
ekkert síður kallað á heimavanda
óreiðuríkja og skerðingu lífskjara
þar. Vandinn hefði hins vegar að
líkum takmarkast meira við einstök
lönd en svæðið allt. Evran var óhjá-
kvæmileg afleiðing þeirrar nánu
efnahaglegu samtvinnunar sem
sameiginlegur evrópskur markað-
ur hafði leitt af sér. Evrusvæðið,
í núverandi mynd, var hins vegar
fyrirburður á sínum tíma. Flest
ríki á Miðjarðarhafssvæðinu hefðu
þurft áratugi til að byggja efnahag
sinn upp og styrkja samkeppnis-
hæfni sína, áður en til þátttöku í
myntbandalagi kæmi.
Tvær þjóðir
Það má segja að ekki sé ósvipað
ástatt fyrir Evrópuþjóðunum yst í
norðri og lengst í suðri, Íslending-
um og Grikkjum. Báðar lifa þær af
og í glæstri fortíð. Báðar telja þær
sig eiga höfundarrétt á lýðræði og
þingræði. Báðar eiga þær erfitt
með að fóta sig í fjölþjóðlegu sam-
félagi, þar sem ábyrgð þjóðríkja
og ákvörðunarréttur þeirra hefur
umbreyst á róttækan hátt, hvort
heldur þær standa innan eða utan
ESB. Hvorug þeirra rekst vel í sam-
félagi þjóðanna. Framangreindar
vangaveltur leiða okkur til þeirr-
ar niðurstöðu, að auðvelt sé litlum
þjóðum að missa fótanna í nýjum,
umbreyttum,hnattvæddum heimi.
Þær taka ekki einu sinni eftir því,
fyrr en um seinan. Hnattvæðingin
leysir upp öll viðskiptaleg landa-
mæri. Peningar streyma inn og út
þar sem ávöxtunar er von og skilja
eftir sig skuldbindingar þeirra sem
við þeim taka. Bæði Grikkland og
Ísland fylltust af fjármagni, sem
var mun meira en þau réðu við.
Menn héldu ekki vöku sinni og
fannst eins og lífið væri dans á
peningum, sem aldrei þrytu. Báðar
þjóðirnar notuðu peningana til að
auðga fáa einstaklinga, en einnig
til að lifa kostulega um efni fram,
byggja og framkvæma fyrir lánsfé
sem vita mátti að ekki yrði hægt
að greiða til baka. Báðar sitja nú í
súpunni. Grikkir eru þó ekki einir
á báti. Þeir hafa notið, og njóta enn,
þeirrar samstöðu meðal sjálfstæðra
ríkja, sem er rauður þráður ESB
samstarfsins. Meirihluti Grikkja
virðist því bæði vilja halda dauða-
haldi í ESB og evruna, þótt þeir
neiti að borga eigin skuldir. Hvað
það snertir, eiga þeir trygga sam-
herja hér í norðri. Við erum hins
vegar ein á báti með skaðræðis
gjaldmiðil og tortryggni meðal
gamalla vinaþjóða, sem lítt skilja
þau pólitísku skilaboð sem héðan
koma. Lái þeim hver sem er. Þjóðin
á enn langt í land með að átta sig
á þeirri stöðu sem hún er komin í.
Hún þarf lengri tíma. Flýtum okkur
hægt.
Það má segja að
ekki sé ósvipað
ástatt fyrir Evrópuþjóð-
unum yst í norðri og
lengst í suðri, Íslending-
um og Grikkjum. Báðar
lifa þær af og í glæstri
fortíð.
Síminn fagnar umræðu um fjar-skiptamarkaðinn vegna þess að
hún snertir þjóðarhag. Almennur
skilningur á hraðri þróun fjar-
skipta er mikilvægur fyrir ákvarð-
anir á þessu sviði. Það er rétt hjá
ritstjóra Fréttablaðsins að gamla
ímyndin, sem enn loðir við, um
Símann sem ráðandi risa á mark-
aðnum, á ekki lengur við. Stað-
an er gjörbreytt frá því sem var
fyrir 5 – 10 árum. Og hrakspár
um slæmar afleiðingar frelsis á
fjarskiptamarkaði innan ramma
opinbers eftirlits hafa ekki geng-
ið eftir. Síminn hefur raunar lengi
metið það svo að samkeppnin væri
mun meiri en haldið hefur verið
fram og að markaðshlutdeild ein
og sér sé ekki fullnægjandi mæli-
kvarði á innbyrðis stöðu fyrir-
tækja á markaðnum, eins og komið
hefur á daginn.
Meira jafnvægi milli keppi-
nauta, blómleg samkeppni og hröð
tækniþróun eru vissulega einkenni
á stöðunni í dag. Það sem vantar
inn í myndina er sú staðreynd að
fjarskiptamarkaðurinn í heild
sinni á Íslandi hefur ekki verið að
vaxa. Þvert á móti er það svo að
markaðurinn hefur dregist saman
um rúm 18% frá árinu 2007 til
ársins 2011 sé leiðrétt fyrir verð-
lagsbreytingum. Þetta kann að
koma ýmsum á óvart vegna þess
að athyglin er mest á ýmis konar
tæknibreytingum og framförum
í fjarskiptaþjónustu. Tekjusam-
drátturinn á sér margar orsak-
ir en hann er bagalegastur fyrir
þær sakir að fjárfestingarþörf-
in í fjarskiptageiranum er mikil.
Það er gríðarlega þýðingarmikið
að henni sé sinnt eigi Íslendingar
að halda góðri samkeppnisstöðu í
háhraðanettengingu, flutningsgetu
og verðlagningu.
Frelsi til samkeppni
Samkeppniseftirlit af hálfu sam-
keppnisyfirvalda og Póst- og fjar-
skiptastofnunar hefur verið mjög
virkt samkvæmt fjarskiptalögum
og samkeppnislögum frá því ein-
okun var aflétt og frelsi í fjar-
skiptum innleitt 1998. Meginhlut-
verkið var að koma á aðgangi að
fjarskiptanetum Símans fyrir nýja
aðila. Víðtækar aðgangskvaðir,
gagnsæi, jafnræði, bókhaldslegur
aðskilnaður, kostnaðarbókhald og
eftirlit með gjaldskrá hafa verið
verkfærin í þessari viðleitni.
Síminn kvartar ekki yfir þessu
aðhaldi enda um að ræða almenn-
ar aðgerðir gagnvart fyrrverandi
ríkisfyrirtækjum sem hafa verið
svipaðs eðlis um alla Evrópu. Á
hinn bóginn er það svo að þegar
virk samkeppni hefur skotið rótum
er eðlilegt að takmörkunum á
frelsi til þess að mæta samkeppni
sé aflétt. Sérstakar ráðstafanir
samkeppnisyfirvalda og eftirlits-
aðila til þess að auðvelda aðkomu
og vöxt smærri fyrirtækja að
mörkuðum sem áður voru undir
einokunarstarfsemi eru í eðli sínu
tímabundnar. Þeim hlýtur að ljúka
þegar skilyrði hafa skapast fyrir
varanlega samkeppni. Það er kom-
inn tími til að Síminn fái að takast
á við samkeppnisaðila sína á jafn-
réttisgrundvelli.
Fjarskiptamarkaði er í raun
skipt upp í nokkra sjálfstæða
markaði samkvæmt Evrópustöðl-
um. Til að mynda farsímamarkað,
talsímamarkað, internetmarkað
o.s.frv. Líta ber á hvern markað
sérstaklega þegar rætt er um sam-
keppni, en hér á landi er ýmist litið
á heildarstyrkleika á fjarskipta-
markaði eða á einstökum markaði.
Það fer gegn viðurkenndum leik-
reglum. Í ljósi hraðrar þróunar er
eðlilegt að gera kröfu til þess að
eftirlitsaðilar styðjist við reglu-
legar markaðsgreiningar og fylg-
ist náið með því hvað taldar séu
bestu aðferðir og kerfi í starfsemi
fjarskiptafyrirtækja á alþjóðavett-
vangi. Áætlaður hæfilegur líftími
markaðsgreininga á þessu sviði er
ca. 2-3 ár. Það vantar talsvert á að
slíku verklagi sé fylgt á Íslandi,
sem í versta falli leiðir til rangra
ályktana.
Framtíðarmarkmið
Almennt má segja að of mikið sé
horft aftur í tímann og of lítið til
framtíðar. Það sem fjarskiptamark-
aðurinn þarf á að halda er að lagðar
séu línur um æskilega samkeppnis-
hegðun og sett upp framtíðarmark-
mið. Síminn hefur komið sér upp
samkeppnisréttaráætlun og vinnur
markvisst að því að mennta starfs-
fólk sitt í samkeppnismálum. Mikill
fengur væri í því ef samkeppnisyf-
irvöld gerðu meira af því að veita
leiðbeiningar til fyrirtækja í stað
þess að fordæma einungis háttsemi
eftir á en víkja sér undan beiðni um
leiðbeiningar fyrirfram.
Framundan er mikil breyting
i fjarskiptaheiminum. Talbundin
starfsemi, sem hefur verið helsta
tekjuuppspretta fjarskiptafyrir-
tækja, er að gefa eftir fyrir gagna-
flutningi og bandbreiddarþörfin er
að vaxa hröðum skrefum. Íslensk
fjarskiptafyrirtæki miða starf-
semi sína nú alfarið við innan-
landsmarkað, en á sama tíma er
samkeppni að aukast erlendis frá,
sérstaklega frá fyrirtækjum eins
og Microsoft, Apple og Google,
sem eru í vaxandi mæli að bjóða
upp á internetþjónustu, talsíma- og
sjónvarpsþjónustu á Íslandi. Slík
samkeppni skapar neytendum og
fyrirtækjum tækifæri, en er um
leið ýmsum vandkvæðum bundin,
varðandi til dæmis skattgreiðslur
til íslenska ríkisins og greiðslur til
rétthafa á efni sem dreift er eftir
þessum leiðum. Og hún getur dreg-
ið úr tekjumöguleikum fjarskipta-
fyrirtækja sem standa frammi
fyrir mikilli fjárfestingarþörf í
kerfum sem internetfyrirtækin
nota til starfsemi sinnar.
Síminn mun halda áfram fjár-
festingum í Ljósneti og farsíma-
kerfum, 3 G og 4 G, og tryggja það
að Ísland verði áfram í fremstu
röð í bandbreiðum fjarskiptum og
háhraðanettengingum í heiminum.
Enda þótt fjárhagsstaða Skipta,
móðurfélags Símans, sé erfið, þá
er metnaður samstæðunnar mik-
ill til þess að halda uppi alhliða
fjarskiptaþjónustu á öllu landinu.
Nauðsynlegt er að umhverfi fjar-
skiptamarkaðarins sé þannig að
hvati til fjárfestinga sé fyrir hendi
og þær hafi möguleika til þess að
bæta þjóðarhag og skila eigendum
arði. Rannsóknir sýna að fjárfest-
ingar í fjarskiptum auka hagsæld
og hagvöxt og eru taldar vera með
arðsömustu langtímafjárfesting-
um sem völ er á. Allir þurfa að
sameinast um að markmið fjar-
skiptaáætlunar ríkisins náist og
átta sig á því að fjarskipti eru í eðli
sínu umhverfisvæn og stuðla að
hagsæld. Þannig er það til dæmis
viðtekið að 1% aukning í breið-
bandsuppbyggingu eykur þjóðar-
framleiðslu um 0.1%.
Umræða um fjarskiptamark-
aðinn er af hinu góða og þar eiga
framtíðarmarkmiðin að vera í
fyrirrúmi.
Ný viðhorf á
fjarskiptamarkaði
Tvísýnir tímar
Í leiðara Fréttablaðsins 6. júní síðastliðinn var fjallað um
sveigjanleg skil milli skólastiga
og því fagnað að í Flataskóla í
Garðabæ yrði boðið upp á nám
fyrir 5 ára börn, en tilraunin er
liður í samrekstri leik- og grunn-
skóla. Nú er það svo að nær öll
börn frá eins til tveggja ára aldri
eru í leikskóla sem vinnur eftir
skilgreindri námskrá. Nokkr-
ir einkaskólar á grunnskólastigi
hafa hins vegar boðið upp á 5 ára
deildir, Ísaksskóli, Hjallastefnan
og Landakotsskóli, en sá sem þetta
ritar stýrir þeim síðasttalda.
5 ára deildin í Landakotsskóla
fer eftir sérstakri námskrá. Síð-
astliðinn vetur voru þar 18 börn
með tvo kennara. Áhersla er
lögð á móðurmál og lestur, börn-
in byrja að reikna og þau læra
frönsku og ensku. Árangur er
marktækur. Mörg börnin verða
stautfær, jafnvel læs, þau geta
dregið til stafs að vori, eitt og
annað geta þau reiknað og þau
hafa umtalsverða færni í enskum
og frönskum framburði og þau
eru næm fyrir blæbrigðum hljóð-
anna. Kennslan fer fram með
margvíslegum aðferðum, gegn-
um leik, söng, með brúðum o.fl.
Allt segir þetta okkur að mörg
börn geta tekist á við grunnskóla-
nám fyrr en aldur þeirra segir til
um. Hið sama á við hinn endann
á grunnskólanum. Margir ung-
lingar hafa burði til að takast á
við námsefni framhaldsskóla;
hér eru t.d. kenndir valáfangar í
stærðfræði á framhaldsskólastigi.
Sjálfsagt er að tengja þessi skóla-
stig saman með skýrari hætti en
gert hefur verið um sinn, en illu
heilli var fjarnám grunnskóla-
nema við framhaldsskóla skorið
niður í kjölfar hrunsins.
Skóli fyrir 5 ára börn
Efnahagsmál
Þröstur
Ólafsson
hagfræðingur
Menntamál
Sölvi
Sveinsson
skólastjóri
Fjarskipti
Sævar Freyr
Þráinsson
forstjóri Símans
Það sem fjarskiptamarkaðurinn þarf á að
halda er að lagðar séu línur um æskilega
samkeppnishegðun og sett upp fram-
tíðarmarkmið.
– Lifið heil
www.lyfja.is
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/L
Y
F
6
00
01
6
/1
2
Gildir til 30. júní
Lægra
verð
í Lyfju
20%
afsláttur
Lactocare daily
kemur jafnvægi á þarmaflóruna.
Lactocare travel
er talið fyrirbyggja meltingar-
óþægindi á ferðalögum.