Fréttablaðið - 13.06.2012, Blaðsíða 18

18 13. júní 2012 MIÐVIKUDAGUR
Leg kvenna átti að ganga úr lagi við hlaup og fætur þeirra að
afmyndast. Þeim var líkamlega
ómögulegt að hlaupa maraþon og
keppni kvenna í 800 metra hlaupi
á Ólympíuleikunum í Amsterdam
1928 hafði sýnt, svo ekki varð um
villst, að konur höfðu ekki líkam-
lega burði til að keppa í meira
en 200 metra hlaupi. Um þetta
skrifuðu lærðir menn og læknar
lýstu því yfir í virðulegum blöð-
um að meira álag þyldu konur
bara ekki. Sumir keppendanna í
800 metra hlaupinu voru nefni-
lega svo örmagna eftir hlaupið að
skömm var að en ekki til marks
um einurð og hörku sem þó voru
orð sem notuð voru þegar karl-
kyns keppendur komu örþreyttir
í mark. Það var ekki fyrr en 32
árum síðar, eða á Ólympíuleik-
unum í Róm árið 1960 að konur
fengu aftur að reyna fyrir sér í
800 metra hlaupi.
Þegar Kathrine Switzer læddi
sér inn í Boston-maraþonið árið
1967 máttu konur ekki hlaupa
maraþon. Þegar hlaupstjórinn
varð hennar var hljóp hann á
eftir henni öskrandi að hún ætti
að drulla sér úr hlaupinu og
skila keppnisnúmerinu, konur
mættu ekki vera með. Kathrine
hlýddi honum ekki og með hjálp
annarra keppanda tókst henni
að ljúka því. Mótshaldarar vildu
þó þrjóskast við, neituðu að
færa hlaup hennar til bókar og
vildu herða reglur sem útilokuðu
konur frá keppni í langhlaupum.
En boltinn var farin að rúlla og
konur farnar að hlaupa og næstu
árin hlupu æ fleiri konur í mara-
þonhlaupum þótt þær hefðu ekki
til þess leyfi. Eftir hlaupið ákvað
Kathrine að helga sig baráttunni
fyrir jöfnum tækifærum karla
og kvenna í íþróttum. Svo fór
að kvennabanninu var aflétt í
Boston-maraþoninu árið 1972 og
á Ólympíuleikunum í Los Angeles
árið 1984 fengu konur fyrst að
keppa í maraþoni.
Komið hefur í ljós að frammi-
staða kynjanna er jöfnust í
lengstu þolgreinum. Ekki er vitað
til þess að hlaup hafi gert nokkra
konu ófrjóa eða að leg nokkurr-
ar þeirrar hafi gengið úr lagi við
hlaupin. Reyndar hljóp kona í
Chicago-maraþoninu í fyrra þótt
hún væri gengin fulla meðgöngu
og sjö klukkustundum síðar ól
hún heilbrigða dóttur.
Hreyfing, ekki síst hlaup,
dregur úr kvíða, hættu á því að fá
beinþynningu, ýmsum tegund-
um krabbameina og lífsstílssjúk-
dóma. Hlaup styrkja líkamann og
auka sjálfsálit fólks. Ef fólki líður
ekki vel í eigin skinni er erfitt
fyrir það að njóta þess til fulls að
vera til. Líði fólki hins vegar vel
í eigin skinni á það auðveldara
með að takast á við annir hvers-
dagsins og njóta þess sem lífið
hefur upp á að bjóða.
Okkur þykir vert að rifja upp
þessa sögu þegar styttist í næsta
Kvennahlaup ÍSÍ. Fyrsta Kvenna-
hlaupið var haldið 30. júní árið
1990. Hlaupin eru tilvalin leið
til að taka fyrstu skrefin í átt
til heilbrigðari lifnaðarhátta
og minna sig á mikilvægi þess
að halda sér í góðu formi – í því
felst mikið frelsi. Hlaupið er ekki
síður mikilvæg áminning um
að frelsi fæst ekki gefins heldur
þarf átak til og hugrekki til að
ganga gegn fyrirfram gefnum
hugmyndum samfélagsins. Konur
mega og geta hlaupið. Áður-
nefnd Kathrine Switzer hefur
notað hlaup sem samlíkingu um
kvennabaráttu almennt.
Í bókinni The Spirit of Marat-
hon eftir Gail Waesche Kislevitz,
sem kom út árið 2002, hvetur
hún konur áfram. Gísli Ásgeirs-
son þýðandi hefur íslenskað hluta
af frásögn hennar svona: „Lánið
hefur leikið við mig í lífinu. For-
eldrar mínir og Arnie sögðu mér
að ég gæti gert allt sem ég vildi.
Ég lét mér aldrei nægja að leika
mér bara með dúkkur eða vera
bara klappstýra. Vissulega lék
ég mér með dúkkur og gekk í
kjólum en ég klifraði líka í trjám
og var kappsfull í íþróttum. Eftir
ævintýrið í Boston skildi ég að
margar konur í heiminum alast
upp án þessa stuðnings og án
þess að vita að þeim eru engin
takmörk sett. Ég vildi ná til þess-
ara kvenna og gera eitthvað til að
breyta lífi þeirra. Það eina sem
þarf er að þora að trúa á sig og
taka eitt skref í einu.“
Hreyfing, ekki síst hlaup, dregur úr kvíða,
hættu á því að fá beinþynningu, ýmsum
tegundum krabbameina og lífsstílssjúk-
dóma. Hlaup styrkja líkamann og auka sjálfsálit fólks.
Kvennahlaupið
og ófrjósemi fortíðar
Þessa dagana er mikið rifist um hvernig halda eigi á spöð-
unum við fyrirkomulag fiskveiða
á Íslandi. Íslendingar hafa svo
sannarlega náð miklum árangri
í stjórnun fiskveiða í gegnum tíð-
ina, bæði hvað varðar vernd gegn
ofveiði og arðsemi.
Einn helsti galli kerfisins, að
margra mati, er það að arður
greinarinnar hefur endað í vösum
fárra. Í seinni tíð hafa þær radd-
ir gerst háværari sem fullyrða
að fiskurinn í sjónum sé auðlind
í eigu allra landsmanna. Um það,
er að ég held, lýðræðislegur meiri-
hluti landsmanna sammála.
Í takt við þá staðreynd hefur
núverandi ríkisstjórn sett fram
breytingar á lögum um fiskveið-
ar svo að landsmenn fái að njóta
arðsemi auðlindarinnar. Aðferðin
sem þeir nota er að setja á veiði-
gjald sem er fundið út sem hlut-
fall af uppgefnum hagnaði. Ég fer
ekki nánar út í þennan útreikn-
ing, nema hvað til að benda á að
stjórnvöld verða að gefa sér for-
sendur sem eiga að endurspegla
sanngjarna gjaldtöku gagnvart
öllum hlutaðeigandi aðilum. Þetta
er erfitt verk, ef ekki óyfirstígan-
legt. Það minnir á hlutskipti gamla
sovét þar sem stjórnvöld ákváðu
öll verð.
Nú er til önnur leið. Hún er
miklu einfaldari og losar stjórn-
völd við þá áþján að setja verð-
miða á allt. Ætli sé ekki best að
kalla þessa lausn „Uppboðsmark-
aður aflaheimilda“. Það yrði í öllu
falli nafnið á apparatinu sem sjá
myndi um þetta. Að ýmsum prakt-
ískum atriðum þarf að huga við
útfærslu á slíku apparati.
1. Útgerðarfyrirtæki þurfa sæmi-
lega stöðugar rekstrarforsend-
ur og því væri ómögulegt að
allur kvóti færi á uppboð einu
sinni á ári. Nærri lagi væri að
1/5 færi á uppboð á ári hverju
og því allur kvótinn á fimm
ára tímabili. Þetta hlutfall er
einfaldlega stillingaratriði þar
sem markmiðið er að finna
besta hlutfall stöðugleika gagn-
vart því hve virk verðmyndun-
in er.
2. Innan stéttarinnar er eðlismun-
ur á útgerðaraðilum. Stærri
útgerðir veiða meira og eru
líkast til hagkvæmari þegar
kemur að hreinni peningalegri
framlegð. Smærri útgerðir eru
frábrugðnar að mörgu leyti.
Þær veiða oftast nær landi þ.a.
fiskistofnarnir eru strangt til
tekið ekki þeir sömu. Fjöldi
starfa er fleiri á veidd tonn.
Einnig hafa veiðarfæri smærri
báta umtalsvert minni áhrif
á lífsskilyrði fiskistofnanna.
Vegna þessa væri eðlilegt að
mynda aðskilda potta fyrir mis-
munandi aðila. Þarna þyrftu
stjórnvöld að ákveða hvern-
ig best væri að skipta á milli;
annað stillingaratriði.
3. Byggðasjónarmið ber einnig að
hafa í huga þar sem að íbúar
sjávarplássa fái notið ávaxta
síns nærumhverfis umfram
aðra. Þetta býður upp á frekari
skiptingu á heildarúthlutun.
4. Einnig skal hugað að vernd
gegn fákeppni. Ástæðan er sú
að til lengdar dregur fákeppni
alltaf úr hagkvæmni markað-
arins. Útfærslan gæti verið sú
að sérstakt álag kæmi til þegar
hlutfall einstakrar útgerðar af
heildarpotti er komið yfir viss
mörk. Stillingaratriði.
Ein höfuðkrafa sem gerð er til
stjórnvalda í lýðræðisríkjum er
krafan um sanngirni. Að verðleik-
ar skapi manninum brautargengi í
stað klíkuskapar og flokkadrátta.
Að mínu viti þá tryggir fyrr-
greindur uppboðsmarkaður sann-
gjarna skiptingu langt fram yfir
veiðigjaldið.
Einnig má hugsa til þess hversu
langlíft þetta gjaldtökufyrirkomu-
lag verður. Nú benda kannanir til
þess að sjálfstæðismenn komist að
nýju til valda eftir næstu alþingis-
kosningar. Þeir verða ekki lengi að
afskrifa alla þá vinnu sem unnin
hefur verið af núverandi ráðu-
neyti. Ef hins vegar sett verð-
ur á kerfi sem endurspeglar það
gangverk sem knúið hefur upp-
gang kapítalismans í gegnum tíð-
ina, þá gera hugmyndafræðilegar
forsendur það að verkum einar og
sér, að ekki verður horft fram hjá
kostum slíks fyrirkomulags í her-
búðum hægrimanna.
Þetta væri jákvætt skref í átt að
verðleikasamfélagi þar sem sam-
bærilegir aðilar sitja við sama
borð og frammistaða aðila ræður
velgengni. Eigandi auðlindar-
innar fær svo aftur til sín þann
ágóða sem flotinn er tilbúinn að
greiða. Gamla góða framboð og
eftirspurn sem er jú hornsteinn
framþróunar samfélags manna
síðastliðin árhundruð.
Skynsamleg leið við kvótaúthlutun
Sagan sýnir að pólitískur og efnahagslegur óstöðugleiki eða
stjórnarbyltingar ala gjarnan af
sér nýja öfluga pólitíska leiðtoga
sem taka að sér að leiða þjóðir út
úr aðsteðjandi vanda. Að vísu er
upp og ofan hvort sú leiðsögn hefur
reynst farsæl, því oftar en ekki
hefur bjargvætturinn reynst vera
loddari og lýðskrumari. Saga tutt-
ugustu aldar geymir marga slíka.
Allt frá bankahruninu og bús-
áhaldabyltingunni hafa marg-
ir Íslendingar vænst þess að
fram á sjónarsviðið kæmi ein-
staklingur með sterkan persónu-
leika, hyggjuvit og slíka pólitíska
færni að hann gæti leitt þjóðina í
gegnum þrengingarnar og áfram
inn í uppbyggingarstarfið. Mörg-
um til mikillar furðu bólaði ekk-
ert á slíkum einstaklingi en þeir
hinir sömu hafa nú loksins áttað
sig á því að hann er mættur og
það fyrir löngu. Hann var nefni-
lega á sviðinu allan tímann. Hann
var á pólitíska sviðinu, fyrst sem
alþingismaður, síðan ráðherra og
loks forseti. Og hann var í útrás-
arveislunum, ýmist sem boðsgest-
ur eða þá að hann hélt þær sjálf-
ur. Og hann var í fjölmiðlunum,
bæði hérlendis og erlendis. Hann
var mikilvirkur gerandi og hann
er það ennþá.
Hlutverkin eru orðin mörg eins
og hjá gamalreyndum leikara. En
öfugt við leikarann hefur hann
aldrei haft leikstjóra því hann
hefur stjórnað sér sjálfur. Ekki
nóg með það, hann hefur líka samið
rulluna sína sjálfur. Framan af var
hann að vísu oftar en ekki í auka-
hlutverki, enda létu þá ýmsir leik-
stjórar og handritshöfundar mjög
að sér kveða, auk þess sem hann
var frekar óvinsæll meðal áhorf-
enda. En mörg undanfarin ár hefur
hann farið með eitt af aðalhlut-
verkunum og nú orðið er hann ein-
faldlega einn í aðalhlutverki. Aðrir
eru í aukahlutverkum. Og vinsæld-
ir hans meðal áhorfenda hafa auk-
ist til muna. Reyndar er orðið vafa-
samt að tala um áhorfendur því
þeir eru orðnir virkir þátttakend-
ur í leiknum, hvort sem þeim líkar
betur eða verr. Leikur þeirra er að
sönnu veigalítill, þeir eru ýmist í
klappliðinu eða pú-liðinu.
Fáir muna lengur hvenær og
hvernig sjónleikur þessi byrjaði
og enginn veit fyrir víst hvaða
stefnu hann tekur næst eða hve-
nær honum lýkur. Jafnvel ekki
handritshöfundurinn sjálfur, enda
semur hann handritið jafnharðan.
Það er galdurinn.
I save
Á liðnum misserum hefur verið við stjórn í Reykjavík meiri-
hluti sem ástæða er til að fjalla
um og jafnframt líta á verk hans.
Ég hef í gegnum tíðina fremur
lítið fylgst með borgarmálum,
þrátt fyrir að hafa búið í Reykja-
vík síðustu sextán árin. Það er
líklega vegna þess að mér hefur
fundist að þjónustan sé ásættanleg
og, með örfáum undantekningum,
verið sæmilega sáttur við það sem
útsvarsgreiðslurnar hafa farið í.
Með þessum hætti hefur þetta
verið þrátt fyrir að hinir ýmsu
stjórnmálaflokkar hafi verið við
völd á þessum árum. Áherslur
hafa verið af ýmsum toga en eng-
inn meirihluti hefur sýnt annað
eins vanhæfi í sínum störfum og
sá sem nú er við völd.
Nokkur dæmi
Í samstarfsyfirlýsingu Besta
flokksins og Samfylkingar frá
júní 2010 segir orðrétt undir kafl-
anum Lýðræði og þátttaka: „Sam-
ráð verði haft við íbúa og for-
eldra í skipulags-, umhverfis- og
skólamálum, það gert markviss-
ara og stutt við aðkomu þeirra að
lykilákvörðunum.“ Þetta er gott
og blessað og mjög göfugt en á
árinu 2011 ákvað meirihluti borg-
arstjórnar gríðarlega umfangs-
miklar breytingar á skólastarfi í
borginni með sameiningum leik-
skóla, sameiningum grunnskóla
og deilda innan grunnskólanna í
algjörri andstöðu við vilja stórs
hluta foreldra í borginni. Þrátt
fyrir ítrekuð mótmæli og góð mót-
rök fagaðila, foreldra og annarra
hagsmunaaðila hafa breytingarn-
ar verið keyrðar í gegn af vald-
níðslu og vanvirðingu við vilja
íbúa borgarinnar. Faglegum og
fjárhagslegum rökum hefur verið
beitt eftir hentugleika en fyrst og
fremst er niðurstaðan sú að íbúa-
lýðræðið hefur verið gjaldfellt,
þvert á það sem flokkarnir hafa
stært sig af á liðnum árum.
Á sama tíma og verulega hefur
verið skorið niður í grunnþjónustu
Reykjavíkur, bæði hvað varðar
þjónustuna sjálfa og fjárframlög
til hennar, hafa framlög til ýmissa
annarra verkefna aukist verulega
og ný verkefni hafa bæst við. Að
sama skapi hafa skattar og þjón-
ustugjöld borgarinnar hækkað.
Niðurskurður hefur verið í sorp-
málum, (bæði hverfisstöðvar og
hirðing), unglingavinnu, gatna-
og samgöngumálum, umhirðu
opinna svæða og almennt viðhald
er minna en áður var. Fjárfram-
lög til skóla- og frístundasviðs
Reykjavíkur hafa hækkað um
9,6% frá árinu 2010 á meðan fjár-
framlög til menningar- og ferða-
málasviðs hafa hækkað um 18,6%.
Þetta sýnir kolranga forgangsröð-
un á erfiðum tímum og staðfestir
vanhæfi núverandi meirihluta við
stjórn borgarinnar.
Vitað er að ytri aðstæður í þjóð-
félaginu eru erfiðar og skilningur
er fyrir hendi á að í mörgum þátt-
um rekstrar Reykjavíkurborgar
þarf að draga saman. Það ætti að
endurspeglast í starfsmannafjölda
hjá borginni og ekki síst að birt-
ast í fjölda stöðugilda í Ráðhús-
inu sjálfu, aðhaldið ætti að byrja
að ofan. En sú er ekki raunin. Á
skrifstofum borgarinnar í Ráð-
húsinu hefur starfsmönnum fjölg-
að um 7% auk þess sem yfirvinna
og akstur starfsmanna þar eykst
verulega milli ára skv. ársreikn-
ingi borgarinnar fyrir árið 2011.
Þetta er enn eitt dæmið sem sýnir
að núverandi meirihluti ræður
engan veginn við hið mikla verk-
efni sem er að ná niður kostnaði í
erfiðu umhverfi.
Rekinn.is
Við svo búið verður ekki unað –
það er kominn tími til að gera eitt-
hvað í málunum og reyna að koma
rödd sinni þannig á framfæri að á
hana sé hlustað. Því hefur hópur
íbúa í Reykjavík opnað vefsíð-
una www.rekinn.is þar sem öllum
kosningabærum íbúum borg-
arinnar gefst kostur á að koma
skoðunum sínum á framfæri og
skora á borgarstjóra ásamt meiri-
hluta borgarstjórnar að segja af
sér. Nokkrar ástæður hafa verið
raktar hér að framan en í stuttu
máli má segja að meirihluti borg-
arstjórnar hafi sýnt með verkum
sínum að hann er vanhæfur til að
takast á við það erfiða verkefni að
reka höfuðborgina við núverandi
aðstæður. Reykvíkingur góður
– sýndu í verki vanþóknun þína
á stjórn borgarinnar með því að
skrá nafn þitt á vefsíðuna www.
rekinn.is og komum borgarstjórn-
armeirihlutanum frá völdum áður
en það verður of seint!
Reykvíkingar vitið þið?
Íþróttir
Karen
Kjartansdóttir
fréttakona á Stöð 2
og hlaupari
Elísabet
Margeirsdóttir
fréttakona á Stöð 2
og hlaupari
Sjávarútvegsmál
Þráinn
Guðbjörnsson
verkfræðingur
Forsetaembættið
Arnþór
Gunnarsson
sagnfræðingur
Stjórnmál
Eggert
Teitsson
íbúi og foreldri í
Reykjavík