Fréttatíminn - 22.07.2011, Síða 24

Ó
lafur Þ. Hauksson, sérstakur
saksóknari, hætti við allt
saman tvítugur. Hann féll í
almennri lögfræði á fyrstu
önn (faginu sem allir falla í)
og ákvað að það væri ekkert að því að vinna
bara venjulega vinnu („ég var alveg sáttur
við að fara bara að vinna á lyftara,“ segir
hann). Þetta var líka svo skelfileg einkunn,
hann rétt slefaði í 3,5 og skildi nú ekki
sjálfur hvernig honum hafði tekist að mis­
skilja allar spurningarnar svona herfilega.
Þrír komma fimm!
„Þetta voru skelfilegar sex vikur,“ segir
Ólafur sem trúði því eiginlega ekki að þetta
gæti verið rétt svo hann óskaði eftir próf­
skoðun. Kennarinn var vant við látinn og
komst ekki í að skoða með honum prófið
fyrr en eftir dúk og disk. Svo loksins þegar
farið var yfir prófið kom í ljós að það hafði
verið gerð villa í yfirferðinni og Ólafur var
ekki fallinn, langt í frá.
Oft þegar Ólafur segir þessa sögu spyr
fólk hvort hann hafi ekki orðið brjálaður, eða
í það minnsta reiður, en honum fannst strax
mannlegt að gera mistök. „Það er enginn
svo fullkominn að hann geri ekki mistök.“
Gerir fá mistök
Ólafur sjálfur er engu að síður þekktur fyrir
að gera afskaplega fá mistök. Verjendur sem
glímt hafa við hann bera honum vel söguna.
„Traustur embættismaður sem hefur alltaf
skilað sinni vinnu sérstaklega vel,“ sagði
einn þeirra mér en þegar við hittumst og
ræddum málin var embættismaðurinn fjarri.
Óli kemur ekki fyrir sem eitthvert möppu­
dýr heldur viðkunnanlegur fjölskyldumaður.
Hann er soldið svona kauðskur og kannski
eitthvað bóndalegur. Besti vinur hans,
Magnús Guðmundsson, forstjóri Land­
mælinga, segir að hann sé traustur vinur og
að það sé stutt í húmorinn: „Honum finnst
rosalega gott að borða,“ segir hann flissandi
því hann veit að Óli vinur hans hefur húmor
fyrir sjálfum sér.
Sjálfur heldur Ólafur því fram að hann
hafi hlegið að áramótaskaupinu og hann
setur sig soldið í stellingar þegar talið berst
að slíku gríni og segir mér að honum þyki
áramótaskaupið alveg „bráðnauðsynlegt
fyrirbæri“. Svo reynir hann að sannfæra mig
um að hann sé afskaplega lítt áhugaverð
persóna, „bara venjulegur maður“.
Og fórstu með veggjum þessi ár í lög­
fræðinni?
„Ætli það ekki. Það eru allavega ekki til
neinar sögur af mér þaðan. Ég vann mjög
mikið með námi og hafði hvorki tíma fyrir
Orator né kokteilboð,“ segir Óli sem var
samferða köppum á borð við Svein Andra
Sveinsson og Karl Axelsson (verjanda
Baldurs Guðlaugssonar en það er annað af
tveimur fyrstu málum sérstaks saksóknara).
Ólafur vann ekki einungis mikið með há­
skólanámi (í Hagkaupum) heldur vann hann
með menntaskóla (Hagkaup) og Réttar­
holtsskóla (Hagkaup, einmitt) og reyndar
Breiðagerðisskóla líka. Hann var byrjaður
sex ára, 1970, að selja Vísi niðri í bæ. Þannig
var þetta þá, og átta ára bar hann út Tímann
og Alþýðublaðið.
Farinn að vinna sex ára
Ólafur var kominn í sambúð strax átján
ára og eignaðist dóttur á meðan hann var í
námi en það samband entist ekki. Þá kynnt­
ist hann konunni sinni (þau unnu saman í
Hagkaupum auðvitað og séra Pálmi Matt
gifti þau í Bústaðakirkju), henni Guðnýju
Þorbjörgu Ólafsdóttur („Not related,“ segir
Óli og hlær), og þau eiga fjögur börn, þrjá
stráka á unglingsaldri og eina litla telpu. Þau
hjón reka mikið unglingaheimili og strák­
arnir flakka á milli þess að vera með æði
fyrir einhverjum tölvuleikjum eða bílum eða
fótbolta. Sjálfur var Óli ekki mikið í leikjum,
íþróttum eða nokkru slíku þegar hann var
krakki.
„Það var bara vinna og skóli hjá mér. Ég
var mjög efnahagslega sinnaður strax sem
barn og vann mikið og vildi eignast hluti,“
útskýrir Óli en sextán ára keypti hann sér
sinn fyrsta bíl, Mözdu, sem beið í plastinu
eftir að hann fengi bílpróf.
Tímarnir hafa auðvitað breyst og í dag
hlaupa sex og átta ára krakkar ekki niður í
miðbæ og berjast um bestu blaðsölustaðina.
Óli var strax séður í þeirri baráttu og fann
út að best væri að selja blöð fyrir framan
Landakotsspítala klukkan þrjú þegar
fólk kom til að heimsækja ættingja. Síðar
gerði hann samning við strák sem leiddist
voðalega, var bundinn hjólastól, og tók að
sér að selja blöð inni á deildum spítalans.
Það sprakk að vísu í andlitið á þeim þegar
viðskiptafélaganum tókst að ryðjast inn á
skurðstofu og gera allt vitlaust.
„Þetta voru aðrir tímar,“ segir Ólafur
og þótt hann brosi og hafi gaman af því að
rifja þetta upp, hefur hann séð í gegnum
sín eigin börn að auðvitað eiga krakkar að
fá tækifæri til að njóta æskunnar líka. En
þá var lífsbaráttan einfaldlega harðari og
Smáíbúðahverfið, þar sem Ólafur ólst upp,
hálfbyggt og margir foreldrar í basli við að
koma sér upp þaki yfir höfuðið. Það hafði
áhrif á þau öll og fortíð okkar Íslendinga lá
ennþá á okkur eins og mara. Móðurafi Ólafs
drukknaði þegar mamma hans var rétt að
verða sex ára. Hann hvarf í hafið og líkið
fannst aldrei en þessi hræðilegi atburður
hafði djúpstæð áhrif á ömmu hans sem flutti
utan úr Elliðaey á Breiðafirði, þar sem þau
bjuggu, og í Stykkishólm.
Föðurafi Ólafs var þingmaður fyrir Al­
þýðuflokkinn og ráðherra fyrir stríð; mikill
karakter og hann var líka sendiherra um
tíma. Hann hét Haraldur Guðmundsson og
lést úr krabbameini þegar Ólafur var ungur
drengur („afi reykti sterkar tyrkneskar síga­
rettur og að horfa á krabbann hrifsa hann
frá okkur svo snögglega fældi mig algjörlega
frá því að reykja“).
Ólst upp í þakklæti
Ólafur er sagður af vinum sínum og starfs­
félögum vera einn af þeim sem hafa frekar
heilbrigð lífsviðhorf. Hann er þó skapmaður,
viðurkennir hann, og skrifar það á keppnis­
skapið sem á það til að lýsa sér í þrjósku.
Hann getur ekki farið að veiða með félög­
unum öðruvísi en að koma með fisk heim og
stundum hefur hann hreinlega orðið eftir
í lok veiðitúrs og haldið áfram að veiða því
ekki ætlar hann heim frá hálfkláruðu verki.
Hann hefur fundið sér sinn eigin farveg.
Í æsku var hann þykkur og mikill (eins
og hann er reyndar enn í dag) og ólst upp
í fimm systkina hópi. Krakkarnir hafa
allir spjarað sig vel; ein systir hans er lög­
fræðingur, önnur vinnur hjá Listasafni
Íslands og bróðir hans er verkfræðingur.
Elsti bróðirinn er töluvert fatlaður því hann
varð fyrir súrefnisskorti í fæðingu. Ólafur
ólst upp við að þurfa að taka tillit til hans
og lærði snemma að þakka fyrir það sem
hann þó hafði („maður var ekkert að öskra
eftir athygli“) en foreldrarnir bjuggu þeim
ástríkt og heilbrigt heimili í Gerðunum. Þau
unnu bæði hjá Tryggingastofnun þar sem
hann, Haukur Haraldsson, var deildarstjóri
og hún, Auður Jónsdóttir, var í afgreiðslu.
Bróðir hans, sá elsti, býr enn hjá foreldrum
sínum.
Strax í barnæsku er Ólafur auðmjúkur og
þakklátur. Á meðan jafnaldrar hans og sam­
ferðafólk fór í uppreisn í pönkinu og hékk
á Hlemmi og steytti hnefa að kerfinu lærði
Óli að vera sáttur við sitt. Og þó gekk hann
í Réttó með Björk og Tóta pönk og öllum
þeim. Hann bara átti enga samleið með villt­
ustu nemendunum og hélt sig til baka.
Fangavörður og lögga
Það sem markaði Ólaf enn frekar var
sumarið sem hann starfaði í lögreglunni í
Reykjavík þegar hann var tuttugu og tveggja
ára. Sumarið entist í sex mánuði og var hluti
af starfsnámi í lögfræðinni.
„Þetta langa sumar fékk ég nýja lífsskoð­
un og ég vó og mat öll mín gildi upp á nýtt,“
útskýrir Ólafur. Fram að þessu hafði heimur
hans kannski verið dálítið svarthvítur en
varð nú grár. „Þetta var ótrúlega góður skóli.
Ég hóf störf í svokallaðri boðunardeild og
þar vorum við að leita að fólki til að boða til
yfirheyrslu eða sekta. Við vorum einnig í að
flytja fanga og það var mjög lærdómsríkt.“
Strax á fyrstu dögunum lærði Ólafur að
koma vel fram við fólk hvar sem það er statt
í lífinu: „Þótt maður sé að eiga við fólk sem
Ekki hægt að
horfa endalaust
í baksýnisspegilinn
Ólafur Þ. Hauksson er sérstakur saksóknari, fenginn til að rannsaka grun um refsiverða hátt-
semi í aðdraganda hrunsins 2008. Hann leyfði Mikael Torfasyni að rekja úr sér garnirnar og trúði
honum fyrir því þegar hann „féll“ í almennri lögfræði, seldi Vísi niðri í bæ sex ára og af hverju
það fór svona lítið fyrir honum í skóla. Hann hefur alltaf verið í þyngri kantinum og hafði lítinn
áhuga á íþróttum eða pönki jafnaldra sinna í Réttó. Ólafur lærði og vann og lærði og vann þar til
hann varð vandvirkur embættismaður sem gerir varla mistök, að sögn kolleganna.
Ólafur Þór Hauksson „Það er til hópur í samfélaginu sem fylgist þögull
með mínum störfum og það er líka hópur þarna úti sem segir að ég sé ekki
nógu harður og enn annar segir að ég gangi of hart fram í gæsluvarðhalds-
beiðnum og slíku. Það eina sem ég get gert er að hunsa alla þessa hópa og
vanda mig sem best ég get og láta lögin ráða.“ Ljósmynd/Hari
er búið að mála sig algjörlega út í horn, getur
maður aldrei tekið allt frá því heldur verður að
koma fram af virðingu. Það lærist mjög fljótt.“
Þegar Ólafur er svo búinn að vera í löggunni
í tvo mánuði er hann færður til og gerður að
fangaverði í Hverfissteini svokölluðum, fang­
elsinu í Lögreglustöðinni á Hverfisgötu, og þá
var sá gangur helmingi stærri en hann er í dag.
Þar fékk Ólafur eldskírn og sá allt það versta
sem hægt er að sjá í íslensku samfélagi. „Þarna
voru vistaðir einstaklingar sem voru mjög illa
farnir eða þá í mjög annarlegu ástandi. Stundum
vorum við að kljást við menn sem ekki var hægt
að aðstoða á sjúkrahúsum af því að þeir voru svo
brjálaðir. Þeir gátu kannski ekki verið kyrrir á
meðan verið var að sauma þá eða eitthvað slíkt.
Þetta var ótrúlega ýkt vinnuumhverfi og maður
verður að gera sér fljótt grein fyrir því að maður
er að hitta fólk á þess versta tímabili og mikil­
vægt að koma samt vel fram við það.“
Þetta hefur ekkert dregið úr löngun þinni til
að verða saksóknari?
„Verkefnin og störfin sem ég hef unnið hafa
frekar valið mig en ég þau. Einhvern veginn hef
ég setið uppi með að vera krísulögfræðingur og
hallað mér þar sem eldurinn er hvað heitastur.“
Enginn sótti um
Þegar embætti sérstaks saksóknara var auglýst
fannst Ólafi fyrst að þetta starf myndi henta ein­
hverjum öðrum betur. Hann hafði þó sótt um
embætti ríkissaksóknara á sínum tíma, þegar
Bogi Nilsson lét af störfum, og hafði metnað í
þessa átt þótt hann fengi ekki það starf. Hann
var sýslumaður á Akranesi og hafði verið þar í
tíu ár (verulega farsæll og óumdeildur).
Það kom svo öllum á Íslandi á óvart að enginn
skyldi sækja um starf sérstaks saksóknara. Þá
byrjuðu þreifingar ofan úr ráðuneyti og Ólafur
endaði á fundi í dómsmálaráðuneytinu.
„Fyrstu viðbrögð mín við því að enginn hefði
sótt um þetta starf voru vonbrigði. Ekki fyrir
mig persónulega heldur kerfið sem slíkt. Við
upplifum þetta hrun öll og það er ákveðið að
rannsaka það nánar og í fyrstu er enginn áhugi
24 viðtal Helgin 22.-24. júlí 2011