Prentarinn - 01.01.1986, Síða 5

stafa ætla ég ekki að nefna á
nafn. Hana hef ég fyrir löngu
gefið upp á bátinn. En í þeim
sérstöku tilfellum þegar nauð-
synlegt er að nota hástafi á
maður fullt í fangi með að
fá bara þolanlega útkomu.
Gömlu setjararnir með „spas-
eringa“kerfið sitt heyra sög-
unni til.
Pappírinn
Þar sem bókaprentun er
í minnihluta í heildarfram-
leiðslunni verður oft að nota
pappír sem er of hvítur. Hann
getur verið stórfínn fyrir lita-
verk en lítt hæfur fyrir texta
eingöngu. Við Jokum Smith
duttum á sínum tíma niður á
mattglittaðan, örlítið tónaðan
pappír, sem var alveg kjörinn
fyrir myndalausar bækur en í
dag verður að sérpanta fram-
leiðslu á þessum pappír. Aftur
á móti er til indælis pappír fyrir
myndaprentun. Samt tekst
mörgum prenturum að láta
svart/hvítar verðlaunamyndir
renna út í grámósku og „kont-
rast"leysi. Fjögralita prentun
gengur mun betur, ekki síst
vegna þess að flest filmu- og
plötufyrirtæki skila mjög góðri
vinnu.
Bókbandið
Óinnbundna bókin virðist
hafa vinninginn. En rétt um
leið og maður hélt að fyrirbær-
ið óskorin bók væri úr sögunni
fær maður fleiri og fleiri skáld-
sögur sem þarf að skera upp
úr. Og bara til þess að bækurn-
ar sýnist stærri um sig - mörg-
um til sárrar hrellingar.
En það versta er að flestir
útgefendur horfa meira á krón-
ur en gæði. Prentararnir eru
hvattir til að skila fúskvinnu
þar sem flaustursleg setning,
slæleg farfagjöf og aðrar
Erik Ellegaard Frede-
riksen er þekktur í heima-
landi sínu, Danmörku, og
víðar fyrir hönnun bóka
og annara prentgripa. Á
árunum 1948—1950 var
hann aðstoðarmaður Jan
Tschichold hjá Penguin-
útgáfunni í London.
Hann átti þátt í að koma á
fót hönnunardeildinni við
Den Grafiske Höjskole
og kenndi þar um 25 ára
skeið. Grein þessi birtist í
félagsblaði Forening for
Boghaandværk, 1. tbl.
1985 og er þýdd með góð-
fúslegu leyfi höfundar.
Teikningin af honum er
gerð af Eiler Krag.
hremmingar blasa við á hverri
síðu. Samt trúi ég því að betri
skipulagning gefi betri gæði.
Þegar upp er staðið kostar alls
ekki meira að fylgja reglum
sem byggðar eru á undirstöðu-
atriðum í fagurfræði setningar-
innar og þar með læsileikans.
Og ekki ætti það að vera að
fara fram á mikið að ætlast til
að farfagjöf sé jöfn á hverri
bók.
Bókagerðarmenn eru ekki
lengur handverksmenn fortíð-
arinnar með vissar hefðir á bak
við sig til stuðnings. Fagritið
þeirra, De Grafiske Fag, flytur
eingöngu greinar um launamál,
nýjar vélar og tæki og stjórnun
þeirra. Fagurfræðin er ekki
lengur inni í myndinni að frá-
töldum einstaka heiðarlegum
undantekningum. Menn vinna
samkvæmt skipun. Slík vinnu-
brögð kalla á að fyrirmæli séu
ítarleg og að yfirmenn prent-
smiðjanna skilji að þar á að
gera kröfur um ákveðnar fyrir-
myndir (norm) við framkvæmd
verksins. Hér hafa útgefendur
svikist undan merkjum. Það
eru þeir sem eiga að ákveða
bókastærð og pappír, kápu, já,
skipulag „typografíunnar" er á
þeirra ábyrgð. En margir útgef-
endur ættu frekar að selja
haframjöl. Þeir hafa engan
áhuga fyrir tæknilegri vinnslu
bókarinnar. Eina áhugamálið
er salan og ekkert annað. En
hreinræktaðir framleiðendur
vita mætavel að gæði vörunnar
hvíla á hönnun, skipulagningu
og framleiðslustjórn svo grip-
irnir geti talist boðleg söluvara.
Dönsk bókagerð er að breyt-
ast til hins verra. Ljótleikinn
vinnur á. Kæruleysi í vali á letr-
um, læsileikaatriðum o. fl. er
makalaust. Verstu annmark-
arnir frá auglýsingastofunum
þrengja sér hægt og rólega
með.
Hvenær ætlum við að taka
okkur á? Svo skáldsagan verði
á ný meðfærileg og lipur í
hendi, læsileg og viðunandi
frá fagurfræðilegu sjónarhorni.
Hvenær verða námsbækur
þannig úr garði gerðar að auð-
velt sé að tileinka sér efni
þeirra með því að beitt sé á
réttan hátt myndum, línuritum
og umfram allt „typografisku“
samræmi? Hvenær ætla útgef-
endur á nýjan leik að gera kröf-
ur til pappírs, prentunar og alls
þess sem gerir eina bók að
frambærilegum iðnvarningi?
Vegna þess að nú getum við
þetta allt. Prentsmiðjurnar eru
tæknivæddar til hins ýtrasta og
eiga að geta sinnt ótal óskum
og afbrigðum. Engin afsökun
er til lengur fyrir því að skila
lélegri vinnu. En það er heldur
ekki til nein afsökun fyrir þann
útgefanda sem kærir sig koll-
óttan um framleiðslu bókarinn-
ar. Það eru til fyrirtaks hönn-
uðir. Það eru líka til útgefend-
ur sem bæta sig ár frá ári. Og
það er sönn ánægja að fylgjast
með bókunum þeirra.
Áður en ég settist niður til
að skrifa þessa grein las ég
fyrirlesturinn sem ég flutti í
Forening for Boghaandværk
1951 og kom bókagerðarmönn-
um til að síga niður í sætum
sínum. Tíminn leiddi í ljós að
ég hafði rétt fyrir mér. En við
höfðum líka meðbyr. f meira
en tuttugu ár bjuggum við að
góðri bókagerð. í dag gæti
ég leikandi flutt nákvæmlega
þennan sama fyrirlestur. En
ekki get ég sagt að ég yrði
bjartsýnn á að árangurinn yrði
sá sami. Og hef ég ekki ver-
ið kallaður gamall, nöldrandi
svartsýnisseggur.
Það er bara svo ansi ergilegt
að lifa blómaskeið og horfa síð-
an upp á allt drabbast að nýju.
En allt virðist samt háð slíkum
sveiflum.
ÞEB þýddi.
PRENTARINN 1.6.'86
5