Vísbending - 21.12.2009, Síða 5

Haustið 1803 var umfáttannað talað íReykjavtk en átökin
innan Breckmannjjölskyldunnar. Breckmann-málið var
hvalreki áfjörurkjaftakerlinga ogslúðurbera
norðan úr landi og hafði gengið í Hólaskóla en virtist hafa litla
hæfileika eða löngun til bóklesturs og flosnaði upp úr námi. Einn af
skólabræðrum hans þar var Hallgrímur Þorsteinsson sem síðar varð
faðir þjóðskáldsins Jónasar. En um þetta vissi enginn á þessum tíma
því Jónas var ófæddur. Reyndar gengu sögur um að Grímur hefði
verið heldur ódæll nemandi. Sagt var að bæði hetði hann reynt að
kveikja í kirkjunni á Hólum og ætlað sér að vekja upp föður sinn ffá
dauðum. Ekkert var þó víst í þessum efhum, en hitt var þó öruggt að
pilturinn hafði stolið á bæ á Höfðaströnd. Fyrir þetta var honum vikið
úr skólanum og hann dæmdur til vistar í betrunarhúsinu í Reykjavík.
Þar var mönnum ekki í kot vísað, því að húsið var á þeim tíma
hið glæsilegasta í Reykjavík og hýsti síðar bæði forseta Islands og
forsætisráðherra og hinn síðamefhdi hefúr skrifstofur sínar þar enn.
Grímur lofaði bót og betmn og eyddi flestum mánuðum sínum í
fangavistinni í róðra fyrirOlaf Stephensen stiflamtniann, óbeintað vísu,
en stiffamtmaður færði laun Gríms sér til tekna. Eílir nokkrar mánuði
var liinunt iðrandi syndara leyfl að ganga í Reykjavíkurmenntaskóla,
en ekki gekk það belur en á Hólum og Grímur hrökklaðist frá námi
á öðm ári. Þá hafði upplokist fyrir honum dýrð púnsdrykkju og í
skólanum kynntist hann ágætum drykkjufélögum. Ekki var honum
þó alls vamað því að um aldamótin keypti hann sér leyfi til verslunar
og setti á stofn kjötbúð þar sem nú er Hafharstræti.
Grímur giffist Þórunni Vigfúsdóttur. Móðir hennar var nefnd
Jarþrúður; að allra sögn liinn versti svarkur. Jarþrúður átti tvær dætur
með jafhmörgum mönnum en var nú gifl þeim þriðja, Páli Bjömssyni
Breckmann, sem var borgari og talinn efnaður rnaður í Reykjavík.
Mikið jafhræði var með þeim hjónum og bæði ölkær mjög.
Yfirheyrslur hefjast
Frydensberg sýndist málið vera einfalt. Þórunn hafði verið skoðuð
af fulltrúa fógetans og á henni fundust áverkar sem virtust vera eftir
hnefahögg. Sjálf var hún rúmliggjandi í viku eftir árásina sem kærð
haföi verið. Það sem gerði málið þó mun alvarlegra var að fyrir lá
vottorð frá yfirsetukonu í bænunt, Ragnheiði Þorvaldsdóttur sem var
heiðarleg kona, um að hún lielði komið á heimili þeirra Þórunnar
og Gríms daginn eftir nefnda árás og hefði Þórunn þá verið búin að
fæða fóstur, um tvo mánuði gengið og hefði það verið illa útlftandi.
Við blasti að árás Páls á stjúpdóttur sína hefði valdið fósturlátinu.
Fógetinn frétti frá fulltrúa sínum að Þórunn hefði sagt áður en
þetta kom til „að slæmur væri karldjöfullinn, en verri væri helvítis
móðirin."
Yftrheyrslur hófust og fyrst kom Þórunn fyrir rétt og lýsti því
hvemig þau hjón liefðu lúbarið hana að kvöldi 11. ágúst. Hefði móðir
hennar byrjað að skanimast yfir því að enginn matur væri til og ekki
viljað hlusta á skýringar. Eflir að hafa lumbrað á henni um hríð hefði
Páll beðið konu sína að sækja hníf til þess að hann mætti skera hana.
Ekki fannst hnífurinn né heldur sópur sem hann vildi hýða hana með.
Sviptingunum hefði lokið með því að henni hefði verið fleygt á dyr.
Að þessu vom tvö vitni, Oshildur vinnukona þeirra Gríms og
Þrúður, sautján ára gömul systir Þórannar. Þrúður lá sjúk i rúmi
meðan á öllu þessu slóð, en hún hafði orðið ekkja rúmlega tveimur
mánuðum áður. Eflir að Þóranni hafði verið fleygt á dyr snera hjónin
sér að yngri dótturinni og skipuðu Itenni út líka.
Daginn eftir hafði Breckmann mætt í kjötbúðina og barið stjúpdóttur
sína aftur svo að hún lá í gólfinu. Eftir þessa seinni barsmíð var það
sem fóstrið lést.
Eftir vitnisburð Þórannar var talað við Oshildi vinnukonu og bar
hún allt á sömu lund og með svipuðu orðalagi. Hún lét þess getið
að Jarþrúður hefði haft orð á því við Þrúði, yngri dóttur sína, „að
andskotinn skyldi pína hana í tímanum og síðan í eilífðinni fýrir þá
meðferð, sem hún hefði haft á sínum manni.“ Ekki var móðurþelinu
íyrir að fara við veika dóttur sína.
Ekki var talið hægt að yfirheyra Þrúði, ekkjuna ungu, því að hún
var enn fársjúk.
Þegar Páll Breckmann mætti til yfirheyrslu daginn eftir var hann
svo drukkinn, að fúlltrúar yfirvaldsins vora hikandi við að spyija
hann, en ákváðu samt að gera það, því að hann væri aldrei ófullur
karlinn. Ekki neitaði hann því að hafa barið fósturdóttur sína, en dró
þó úr lýsingum frá því sem áður hafði verið sagt frá. Eftir nokkra hríð
var ákveðið að Ijúka yfirheyrslum yfir Páli síðar, þegar hann væri í
standi til þess að svara.
Kona hans bar á sömu lund. Bæði reyndu þau að réttlæta framferði
sitt með atburðum sem áður hefðu gerst. Fógetinn leit á þá frasögn
sem tómt fyllerísslúður og greinilega samantekin ráð.
Þegar fógetinn fór yfir málið eftir að hafa heyrt vitnisburð nær
allra sem um málið gátu vitað sýndist honum augljóst hvemig allt
var í pottinn búið. Ungu hjónin, sem höfðu búið í húsi þeirra eldri
meðan þau síðamefndu vora í Kaupmannahöfn í tæpt ár, höfðu gert
sig of heimakomin og þegar þau gömlu snera tilbaka vildu þau fá fyrri
húsylirráð. Öllum fjóram þótti sopinn góður og í fylleríi skarst svo
í odda sem raun bar vitni. Undir venjulegunt kringumstæðum hefði
ekki orðið mikið meira úr rnálinu, en fósturlát var alvarlegt mál.
Það eina sem varð til þess að hann hikaði við að ganga strax frá
opinberri kæra á hendur gömlu hjónunum var vitnisburður Magnúsar
Jónssonar vinnumanns. Hann hafði sagt ýmislegt sem var á söntu lund
og þau gömlu, en kannski höfðu þau búið til söguna og sagt honum.
Vinnumaðurinn var að tala unt hluti sem hann hafði ekki sjálfúr séð.
Nei, það var greinilegt hvemig var í pottinn búið. Best væri að
ganga strax ffá kærunni. Samt ákvað Frydensberg að bíða með það
þangað til Þráður, yngri dóttirin, gæti líka vitnað. Aumingja stúlkan
var orðin ekkja svona komung og átti svo þessa líka þokkalegu
foreldra. Það var ekki einleikið hve mikið er á suma lagt.
Það fór svo að málið beið ffam í október.
Umhugsun
Ekki var deilt unt það að Breckntann hafði barið Þóranni stjúpdóttur
sína. Yfirsetukona hafði séð fóstrið og vinnukona hafði staðfest
hvemig allt bar að. Til að kóróna allt mætti hinn ákærði drakkinn í
yfirheyrslu. Ekki vora hjónin sídrakknu hótinu betri við yngri dóttur
sína sem hafði orðið ekkja aðeins J7 ára gömul. Fógetinn rifjaði upp
frásögnina urn árásina.
Tengdamóðirin hafði komið hálfdrakkin með öxi og hótað að brjóta
upp dymar að herberginu þar sem dætur hennar vora inni. Þórann
þorði ekki annað en opna. Þau hjónin hjálpuðust að við barsmíðamar,
börðu Þórunni með hnúum og spörkuðu í hana. Það varð henni til lífs
að hnífúr fannst ekki á staðnum.
VÍSBENDING | 5