Fréttatíminn - 08.04.2011, Blaðsíða 46

Almenn­
ingur getur
svarið af
sér svik­
söm einka­
fyrirtæki,
en ekki –
því miður
– sviksama
ríkisstjórn,
stjórn­
sýslu,
Alþingi
og Seðla­
banka.
Jafnvel þó þú getir ekki mótað líf þitt
einsog þú kýst, reyndu í það minnsta
eftir fremsta megni
að lítillækka það ekki ...
(Kvafis, þýtt GE)
Nokkrum stundum fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna
um Icesave III var ég beðinn um að taka þátt í aug-
lýsingu fyrir JÁ-málstaðinn, samningaleiðina. Ég
vissi þá þegar að ég myndi kjósa Já, en hvers vegna?
Ég þurfti að spyrja mig enn og aftur: Hvers vegna
segi ég já?
Og svarið kom og reyndist mér erfitt: Vegna þess
að ég skammast mín fyrir Ísland. Eða öllu heldur,
það sem Íslendingar gerðu. Bankamenn, stjórnmála-
menn, embættismenn, seðlabankastjórar, allir sem
áttu að vita betur gerðu okkur skömm til. Ég skamm-
ast mín og vil að þessari deilu verði lokið með sæmd.
Hér eru nokkrar stiklur sem skýra málið í mínum
huga:
1) ICESAVE-málið er sjálfskaparvíti Íslendinga
Bretar og Hollendingar eru þolendur í málinu því
þeir treystu íslenskum fjárglæframönnum fyrir
sparifé sínu og treystu því sem sagt var af stjórn-
völdum á Íslandi að allt væri tryggt. Íslendingar
eru upphafsmenn og örlagavaldar í þessu ömur-
lega máli.
2) Taflinu snúið við – sönnunin
Við vitum alveg hvernig rökfærslan væri á Íslandi
ef útlenskur banki hefði stofnað útibú á Íslandi,
hirt tugi milljarða af sparifé almennings, Rauða
kross-sjóði og hafnarsjóð Vopnafjarðar. Það þarf
engan þjóðarsálarkönnuð til að sjá hvers konar
hamfarir hefðu farið í gang til að knýja aurana út
úr viðkomandi banka – sem að auki hefði stært
sig af „innistæðutryggingu“ í samræmi við Evr-
ópurétt. Þetta er svo rakið og augljóst. Ekkert
dæmi afhjúpar tvískinnung málsins betur. Því
þrátt fyrir allt getur hver litið í eigin barm – sem
þorir.
3) Ekki bara bankamönnum að kenna
Því miður er málið ekki svo einfalt að hægt sé að
skella skuldinni á einkarekinn Landsbanka og
láta sem engum öðrum komi málið við. Væri svo
mætti ræða málið á þeim nótum. En það er ekki
hægt því íslensk stjórnvöld bera þunga bagga
vegna Icesave.
Innistæðutrygging er skylda – sett til að vernda
venjulegt fólk sem nurlar saman sparnaði í
banka. Íslendingar svikust um að hafa þessa
tryggingu nægilega þótt annað væri látið í ljós
af stjórnvöldum þegar eftir var gengið. Stjórnvöld
gættu ekki varúðar til að vernda almannahags-
muni.
„Kerfishrun“ er engin afsökun því sjóðurinn
hefði ekki dugað fyrir innistæðutryggingum í
Mýrasýslu, eins og einhver sagði. En stjórnvöld
gengu lengra: Þegar í óefni stefndi fengu bank-
arnir pólitískan og siðferðislegan stuðning frá
stjórnvöldum og embættismönnum, Seðlabanka
og Fjármálaeftirliti til að herða enn sókn í ann-
arra manna fé. Þar var tekið skref út fyrir hinn
lögformlega ramma inn á hið pólitíska og sið-
ferðislega svið.
Að stofna Icesave í Bretlandi tveimur árum fyrir
Hrun er eitt, en að fara til Hollands með sömu
hugmynd fjórum mánuðum fyrir Hrun var rán.
Vitandi það sem menn vissu þá.
Og svo var gefið í: Fáum vikum fyrir Hrun komu
framámenn á Íslandi með hvatningu um að bank-
arnir sæktu fleiri erlendar innistæður. Þeir fóru
í sérstaka leiðangra til að gera Landsbankanum
það fært þegar stjórnvöld í Hollandi og Bretlandi
vildu stoppa ryksuguna. Ótal sannanir eru um
fögur fyrirheit um að Íslendingar væru borgunar-
menn fyrir öllu – frá því fyrir Hrun. Þess vegna
er pólitísk og siðferðisleg ábyrgð Íslands mikil.
Almenningur getur svarið af sér sviksöm einka-
fyrirtæki, en ekki – því miður – sviksama rík-
isstjórn, stjórnsýslu, Alþingi og Seðlabanka.
Íslensk stjórnvöld ákváðu sjálf að fara með Ice-
save-málið úr hinum þrönga ramma viðskipta-
laga og tilskipana inn á vettvang stjórnmála,
mannorðs, siðferðis, loforða og drengskapar. Og
þar er það enn.
4) Mismunun er ósanngjörn
Innistæður í útibúum Landsbankans á Íslandi
voru tryggðar upp í topp af stjórnvöldum en ekki
í útibúum sama banka í Bretlandi og Hollandi.
(Þessu til viðbótar var eigendum bréfa í verð-
bréfasjóðum á Íslandi bætt tjónið að miklu leyti
með 80 milljörðum án lagastoðar eða umræðu á
Alþingi.)
Þessi mismunun gengur þvert gegn öllu því sem
áskilið er í alþjóðlegum samningum og Íslend-
ingar hafa staðfest. Á undirbúningsstigi hét þessi
mismunun í íslenskri stjórnsýslu „fokk the for-
eigners“ og hún er til skammar.
Eina málsvörn okkar er sú að Hollendingar og
Bretar hefðu átt að grípa í taumana fyrr (ekki
taka mark á loforðum Íslendinga) og því beri þeir
hluta ábyrgðar. Það ætla þeir líka að gera.
5) Vondur grunur versnar
Frá fyrstu vikum málsins hef ég haft illar grun-
semdir um ósiðlega hegðun íslenskra stjórnvalda
og þær versna stöðugt. Í áramótagrein 2008/9
kallaði ég það „Stóra planið“ sem greinilega var
upphugsað og samþykkt einhvers staðar, ein-
hvern tímann, í íslenska stjórnkerfinu árið fyrir
Hrun.
Planið gekk út á það sem Davíð Oddsson lýsti
í frægu Kastljóssviðtali. (Fokk the foreigners).
Engin – endurtek – engin eðlileg skýring er á
ábyrgðarlausu athæfi íslenska ríkisins megin-
hluta ársins 2008 nema sú að það var beinlínis
ætlunin að hirða sem mest fé í útlöndum með það
að markmiði að borga aldrei ef illa færi.
Þessi Tæra snilld II var svo mögnuð í huga Dav-
íðs Oddssonar að hann stóðst ekki mátið að hirða
gloríuna í Kastljósviðtalinu mikla 7. október
2008. Þá fengu Bretar og Hollendingar grun sinn
staðfestan, eins og Darling sagði við Mathiesen:
Þið ætlið ekki að standa við það sem þið sögðuð.
Það stóð aldrei til.
Stóra planið var örugglega byggt á einhverju
lagatæknilegu mati sem fólk í æðstu stöðum
trúði að dygði. Einhvern tímann (sumarið 2008?)
var þegjandi samkomulag í gildi um að svona
skyldi farið að. Hvaða ráðherrar, hvaða embættis-
menn, hvaða bankastjórar? Það veit ég ekki.
Vegna þessa var gefið í: bankarnir hvattir til að
sækja meira; þess vegna var svo ákaft sótt í að
„ryðja hindrunum úr vegi“ fram á síðasta dag;
þess vegna var innistæðulausum loforðum stráð
þar sem íslenskir stjórnmálamenn og embættis-
menn fóru í örvæntingu.
Planið var til, hvergi skjalfest, ekki útfært – en
útpælt: Við höfum engu að tapa því við ætlum
ekki að tapa neinu.
Þessi heimalögfræði var svo margtuggin í fram-
haldinu um að Íslendingum beri engin skylda
til að skilja tilskipun um innistæðutryggingar
eins og hún er meint. Skítamix eins og að stofna
tóman sjóð átti að nægja.
Sjálfsagt fáum við aldrei að vita hvernig þetta
gerðist í raun og veru.
6) Loforð er loforð
Í kjölfar Hrunsins kom svo í ljós að Stóra plan-
ið kolféll á fyrsta prófi og ekki fannst það ríki í
veröld víðri sem studdi Íslendinga. Íslendingar
lofuðu þráfaldlega að semja, og gerðu það eftir
örfáa daga við Hollendinga þegar Mathiesen og
Guðlaugsson komu heim með Icesave I, versta
samninginn.
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar
og Alþingi staðfestu samningsvilja mörgum sinn-
um fyrir áramót 2008 og oft síðar. Í nýrri stjórn
snerist VG strax til samningsvilja „að vel athug-
uðu máli“. Stór hluti Sjálfstæðisflokksins er sama
sinnis.
Vegna þessara loforða um að semja fengu Íslend-
ingar aðstoð sem þegar hefur gert kreppuna létt-
bærari en ella. Nú gefst Íslendingum tækifæri –
það besta sem boðist hefur – til að standa við orð
sín.
Við erum þegar búin að taka út á loforðin.
7) Hlutföllin eru kolbrengluð
Miðað við fyrstu hrollvekjur um Icesave er von
að fólk haldi að nú eigi að senda komandi kyn-
slóðir í þrælkun. Svo er ekki. Vægi deilunnar og
þyngsl hennar á herðum þjóðarinnar eru ekki í
neinu samræmi við líklegan kostnað.
Vonir standa til að Icesave kosti ekki meira en ca.
30 milljarða, sem er minna en Íbúðalánasjóður
tapaði í fyrra. Í grein Gylfa Zoëga og Friðriks
Más Baldurssonar í Fréttablaðinu 2. apríl kem-
ur fram hvað Hrunið kostaði: Beinn kostnaður
vegna bankahrunsins er ... um 31% af landsfram-
leiðslu (18% vegna endurfjármögnunar fjármála-
stofnana, 11% vegna endurfjármögnunar Seðla-
bankans og 2% vegna Icesave-samningsins ...).
Skilja menn nú hvers vegna ritstjóri Moggans og
dansstjórinn frá Hruna má ekki til þess hugsa að
Icesave hverfi úr umræðunni? Gjaldþrot Seðla-
bankans kostar okkur sex sinnum meira en Ice-
save ef að líkum lætur.
8) Við segjum NEI gegn klúðri ríkisstjórnar-
innar
Þetta er skiljanlegt því um margt hefur stjórninni
gengið illa í þessu máli. Henni er reyndar vor-
kunn að taka þetta skaðræði í arf, Icesave er ekki
hennar sköpunarverk. En hún hefði getað gert
miklu betur allt frá upphafi og skildi greinilega
ekki mikilvægi þess að hafa breiða samstöðu um
framvindu á öllum stigum.
Í stað þess að verða sameiginlegt pólitískt við-
fangsefni þjóðar í vanda urðu vendingarnar
óskiljanlega flóknar, laumulegar, kerfislegar – og
líka stundum pólitískt-persónulegar eins og því
miður oft gerist á Íslandi. Núverandi samningur
er árangur af starfi fagmanns á þessu sviði í sam-
starfi við samninganefnd sem er skipuð trún-
aðarmönnum á breiðum pólitískum grundvelli.
Að segja NEI núna til að kjósa gegn ríkisstjórn-
inni er rökleysa. Þetta ER EKKI HENNAR
SAMNINGUR. Ríkisstjórnin fellur líklega í
næstu kosningum ef henni verður ekki sjálfhætt
löngu áður. Icesave er einfaldlega annað mál,
spurning um siðferði, rétt og rangt – hvernig svo
sem menn meta það.
9) „Við borgum ekki skuldir óreiðumanna“-
rökleysan
Deyr fé, deyja frændur, deyr sjálfur ið sama: Um
þetta er ekkert val. Við erum byrjuð að borga
og munum borga. Við borgum gjaldþrot Seðla-
bankans, við borgum bótasjóð Sjóvár, við borg-
um Sparisjóð Keflavíkur, hina bankana, borgum,
borgum út í eitt.
Við borgum fyrir Icesave hvort sem þjóðin segir
JÁ eða NEI. Já þýðir að borga með sátt og lág-
marksáhættu. Nei þýðir að beygja sig undir beina
og óbeina refsingu sem að mörgu leyti er skilj-
anleg og við myndum sjálf beita í svipaðri stöðu
ef við gætum. Og felur í sér mestu hugsanlegu
áhættu ef allt fer á versta veg.
En orðstír, hvem sér góðan getur, deyr aldrigi:
Mestur kostnaðurinn verður af því trausti sem
Íslendingar verða rúnir.
Við stimplum okkur út úr samfélagi þjóða sem
vandræðageplar sem ekkert er að marka. Er ekki
löngu komið nóg af glæfrum? Er ekki nóg komið
af sviksemi? Er ekki löngu fullreynd sú leið að
taka alltaf hámarksáhættu, sé hún í boði?
Allt er þetta mjög dýrt, hvernig sem á er litið og
hvort sem Já eða Nei verður ofan á. Við sleppum
ekki.
Og þó. Við sleppum reyndar við langstærsta hlut-
ann af því sem Hrunið kostar. Útlendir lánar-
drottnar Íslands þurfa að afskrifa 7.000 milljarða
króna vegna þess að þeir treystu Íslendingum.
Vægt metið er það tíu sinnum meira en Íslend-
ingar sjálfir borga.
„Við borgum ekki“-fólkið getur sannarlega hrós-
að sigri nú þegar.
Nei, ég skammast mín ekki fyrir Ísland né fyrir að
vera Íslendingur. En ég skammast mín fyrir það sem
fólkið mitt gerði. Nú vil ég taka fyrsta skrefið í þá átt
að sættast við fólkið mitt, setja niður deilur heima
og erlendis.
Ég vil byrja að byggja upp og skapa Nýja Ísland. Ég
ætla að segja JÁ. Samningurinn endurheimtir brot af
því þjóðarstolti sem ég hef saknað um hríð.
Icesave-kosning
Því segi ég já
Stefán Jón
Hafstein
fyrrverandi
borgarfulltrúi og
formaður fram-
kvæmdastjórnar
Samfylkingarinnar.
46 viðhorf Helgin 8.-10. apríl 2011