Læknablaðið - 15.11.1980, Blaðsíða 47

LÆKNABLADID
291
Korotkoff hljóðsins og hins raunverulega sy-
stóliska prýstings (15). Fremur hættir við, að
systóliski þrýstingurinn sé vanmetinn með
þessari aðferð (11, 23), sérstaklega ef þrýstingi
í slíðrinu er létt of hratt. F>egar þrýstingur er
minnkaður ennþá meira, breytast Korotkoff
hljóðin nokkuð, og eru þá kölluð annað og
þriðja hljóðið. Skiþta þau ekki máli fyrir
mælinguna. Komið getur fyrir, einkum við
mælingu hjá sjúklingum með háan blóðþrýst-
ing, að hljóðin hverfi um hríð. Þetta svokall-
aða þögla bil, sem komið getur milli fyrsta og
annars hljóðs, kann að ná yfir 20-40 mm Hg
(sjá mynd 2). Getur hvarf hljóðsins valdið
verulegri mistúlkun á systóliska þrýstingnum,
ef ekki er nægilega pumpaður upp þrýstingur í
sliðrinn í upphafi (17). Einnig er möguleiki á
gróflegu ofmati á díastóliskum þrýstingi, ef of
skjótt er hætt að hlusta, eftir að hljóðið
hverfur á þessu bili. Fjórða eða fimmta hljóðið
er haft til marks um díastóliska þrýstinginn.
Það er kallað fjórða hljóð, þegar eðli hljóð-
anna breytist skyndilega, og þau renna saman I
samhangandi nokkru daufara hljóð, (muffing),
en fimmta hljóð, þegar hljóðið hverfur með
öllu. Oft er nokkur munur (5-10 mm Hg) á
þrýstingi við þessi hljóð, og menn hafa lengi
deilt um, hvort þeirra svari betur til hins
raunverulega díastóliska þrýstings. Svo virðist
sem fimmta hljóðið hafi orðið ofan á hin síðari
ár (11, 15, 17, 19, 23, 26), og flestir telja, að
díastóliskur þrýstingur sé ofmetinn, ef stuðst
er við fjórða hljóðið. Það vill jafnvel bera við,
að þrýstingur sé einnig ofmetinn, þótt stuðst
sé við fimmta hljóðið (11, 15). Við vissar
aðstæður, t.d. hjá þunguðum konum, börnum
eða öðrum, sem búast má við, að hafi aukið
hjartaútfall, er þó fjórða hljóðið talið betri
mælikvarði, þar sem fimmta hljóðið hverfur
seinna eða heyrist við mjög lágan þrýsting. Ef
mikill munur er á hljóðum þessum (t.d. >15
mm Hg) mætti skrá bæði gildin (t.d.
145/105/85) (19).
Oft er notast við hina óbeinu aðferð með
nokkuð öðrum hætti. í stað hlustunar er stuðst
við þreifingu eftir púlsbylgjunni, oftast við
arteria radialis. Systóliski þrýstingurinn er oft
mældur á þennan hátt. Vitað er þó, að hætta
er á verulegu vanmati á þrýstingnum með
þessari aðferð (getur verið 30 mm Hg lægri
við þreifingu en hlustun). Hins vegar er ekki
eins vel þekkt, að iðulega má með allgóðri
nákvæmni átta sig á díastóliska þrýstingnum
með því að þreifa með þumalfingrinum yfir
upphandleggsslagæðinni (aðferð Segalls (6)).
Finnst þá greinilega, hvernig titringsbylgjurn-
ar í púlsslögunum breytast skyndilega eða
hverfa á því bili, sem svarar til díastólisks
þrýstings. Þessi aðferð getur tekið fram hlust-
unaraðferðinni, t.d. í hávaða eða ef mælandinn
er mjög heyrnardaufur.
Við blóðþrýstingsmælingu skal gæta þess
að fara sér í engu óðslega og temja sér, að lesa
nákvæmlega af mælinum. Forðast skal að láta
hlaupa á jöfnum tölum (terminal digit prefe-
rence). Mæla má gildin miðað við næstu 2 mm
Hg. Flestir láta sér þó nægja að miða við
hálfan tug (5 mm Hg). Gildin skyldi skrá
jafnóðum og láta eigi glepjast af neins konar
vilhalla (observer bias). Stundum hefur mæl-
andi, sérstaklega ef um lækni er að ræða, sem
taka þarf ákvörðun byggða á hinu mælda
blóðþrýstingsgildi, tilhneigingu (oftast ómeð-
vitað) til að hækka eða lækka gildið. Eru hér
að verki ýmsir þættir úr sögu eða jafnvel í fari
sjúklings, áhættuþættir, aldur eða annað (19).
Getur þannig stundum verið heppilegt, að
annar aðili en læknir mæli blóðprýsting, ef því
verður við komið.
Bíða þarf a.m.k. 15-30 sekúndur milli endur-
tekinna mælinga og ekki auka og minnka á
víxl þrýsting í hálfuppblásnu slíðri. Slíkt getur
valdið úttútnum bláæða og truflað mælinguna.
Af sömu ástæðu skyldi þess gætt að þrýsta
ekki hlustunarpípu of fast á slagæðina.
Mikilvægt er að staðla aðferðina eftir því
sem við verður komið. Gildir þetta um ýmsa
þætti umhverfis og einnig ýmislegt, sem lýtur
að ástandi bæði hins mælda og mælandans
sjálfs (26). Æskilegt er, að blóðþrýstingur sé
mældur á sama hátt í hvert sinn, með jafn-
langri hvíld, í sama handlegg og í sömu stöðu.
Upplýsingar skyldu skráðar varðandi þessi
atriði. Ekki er minna um vert, að mælitækin
séu í góðu ástandi (3). Slöngur kvikasilfursmæl-
is eiga ekki að leka, og kvikasilfrið á að renna
léttilega. Séu notaðir s.k. dósamælar (aneroid
mælar), sem hætt er við bilunum, skal þess
gætt að bera þá reglulega saman við kvikasilf-
ursmæli (a.m.k. einu sinni á ári). Þetta má
auðveldlega gera með því að setja slíðrið utan
um flösku og tengja slöngur mælanna saman
með millistykki (sjá mynd 3). Síðan eru mæl-
arnir bornir saman við mörg þrýstingsgildi. Ef
allt er í lagi, sýna báðir mælar sem næst sömu
gildi (17, 26).
Hafa verður í huga, að misræmi milli
stærðar gúmmíbelgs slíðursins og upphand-