Læknablaðið - 15.11.1980, Blaðsíða 45

LÆKNABLADIÐ
289
Þorkell Guðbrandsson
UM BLÓÐÞRÝSTINGSMÆLINGAR
INNGANGUR
Eins og vel er kunnugt, er hár blóðþrýstingur
algengur meðal flestra þjóða (28, 29). Lengi
hefur verið vitað, að því hærri sem blóðþrýst-
ingur er, þeim mun meiri hætta er á hjarta-
og æðasjúkdómum. Gildir þetta samband fyrir
bæði kyn og alla aldurshópa (14). Þegar unnt
er að lækka blóðþrýstinginn, minnkar hætta á
því að verða fyrir barðinu á þessum alvarlegu
fylgikvillum. Hefur verið sýnt ntjög skýrt fram
á þetta við hin svæsnustu form blóðþrýstings-
hækkunar eða illkynja háþrýsting (16). í hinni
þekktu Veterans Administration rannsókn
vestan hafs var sýnt fram á góðan árangur af
blóðþrýstingslækkandi meðferð hjá miðaldra
körlum, sem höfðu díastóliskan blóðþrýsting
yfir 105 mm Hg (27). Lengi hefur ríkt óvissa og
skiptar skoðanir um gildi meðhöndlunar á
hinum vægari stigum blóðþrýstingshækkunar
Nýlega hafa verið kynntar fyrstu niðurstöður
umfangsmikillar rannsóknar í Bandaríkjunum
(HDFP-rannsóknin (12)). Kemur þar fram, svo
að ekki virðist um villzt, að með nákvæmri
blóðþrýstingslækkandi meðferð tókst að
koma í veg fyrir fjölmörg dauðsföll af völdum
hjarta- og æðasjúkdóma hjá fólki með væga
blóðþrýstingshækkun (díastóliskan blóðþrýst-
ing 90-100 mm Hg).
Það ríður því á, að blóðþrýstingshækkun
greinist snemma. Greining byggist á blóðþrýst-
ingsmælingum. Haldgóð vitneskja um fram-
kvæmd mælingar, takmarkanir og skekkju-
valdaaðferðarinnar er nauðsynleg við mat á
niðurstöðum. Mikilvægt er, að allir, sem mæla
blóðþrýsting, fái rækilega kennslu og þjálfun í
aðferðinni. Það kynni að hafa alvarlegar afleið-
ingar í för með sér fyrir sjúkling, ef blóð-
þrýstingur væri vitlaust mældur.
í þessari grein verður lýst stuttlega sögu
blóðþrýstingsmælinga, og síðan fjallað nokkru
nánar um einstök atriði venjulegrar blóð-
þrýstingsmælingar.
Barst 08/03/1980. Sampykkt 25/03/1980
Sögulegt ágrip
Eftir því sem bezt er vitað, var blóðþrýstingur
fyrst mældur á öndverðri átjándu öld af
enskum guðfræðingi Stephen Hales að nafni.
Mældi hann þrýsting blóðugt eða beint á
lærslagæð merar nokkurrar með því að færa
messingsrör inn í slagæðina, og tengdi hann
síðan rörið við langa glerpípu. Steig þá blóð-
súlan í glerpípunni rúmlega átta fet upp fyrir
afturhólf hjartans. Séra Hales gerði í þessum
tilraununum ýmsar merkar athuganir, m.a. á
breytileika blóðþrýstingsins (6). Síðar hefur
aðferðum við beinar (blóðugar) mælingar
fleygt fram, og hin síðari ár hafa verið gerðar
merkar athunganir á eðli blóðþrýstings með
stöðugum beinum mælingum, oft svo sólar-
hringum skiptir (7, 18). Það er ókostur við hina
beinu mælingaraðferð að opna þarf slagæð.
Þess vegna er aðferðinni nær eingöngu beitt í
rannsóknarskyni og við einstaka óljós tilfelli.
Við hina venjulegu mælingaraðferð er hins
vegar reynt á óbeinan hátt (þ.e. án þess að
stinga á eða opna slagæðina) að átta sig á
blóðþrýstingnum inni í æðinni (vide infra).
Svo virðist sem þrýstingi blóðsins hafi ekki
verið gerð skil í vísindum hinna fornu menn-
ingarþjóda. Ekki að heldur minnist William
Harvey, sem lýsti hringrás blóðsins 1628, á
blóðþrýsting sem slíkan. Hann lýsti þó, hvern-
ig blóð spýttist úr æðum í samræmi við
samdrætti hjartavöðvans. Skömmu eftir að
séra Hales gerði hinar fyrstu blóðþrýstings-
mælingar, lýsti prófessor Samuel Schaarsch-
midt í Berlín æðabreytingum, sem sennilega
stöfuðu af háum blóðþrýstingi (1). Nær einni
öld síðar lýsti Richard Bright hjartastækkun
hjá sjúklingum, sem höfðu alvarlegan nýrna-
sjúkdóm (Bright’s sjúkdóm eða nephritis).
Taldi hann líklegt, að blóðþrýstingshækkun
gæti átt þátt í hjartastækkuninni. Síðar vac lýst
útbreiddum smáæðabreytingum í þessum
sama sjúkdómi (22). Ekki var læknum þó vel
ljóst samband hinna sjúklegu breytinga og
blóðþrýstings, enda blóðþrýstingsmælingar