Læknablaðið - 15.01.1984, Blaðsíða 31

LÆKNABLADID
23
I. Hreinlega afhöggvin eða afskorin hönd
eða handarhluti gefur bezta ágræðslu-
möguleika.
II. Kramin hönd eða handarhluti: Lítil von til
þess að ágræðsla takist, undantekning er
pó ef marið er á svo mjóu belti á
áverkastaðnum, að hægt er að fjarlægja
pað.
III. Afslitinn handarlimshluti: Lítill möguleiki
á ágræðslu nema limurinn sé styttur veru-
lega. Petta sakir pess, að sköddun á æðum,
sérstaklega innra þeli (intima) nær oft
langt út fyrir sárið sjálft. Forsenda pess, að
koma megi á varanlegri blóðrás er sú, að
innra pelið sé óskaddað. Ennfremur hafa
tognunaráverkar yfirleitt orðið á löngum
kafla á taugum í pessum tilvikum. Talið er
pó, að reyna megi að endurtengja afslitinn
pumal með sérstakri tækni.
IV. Handarlimshlutinn skaddaður á fleiri en
einum stað. í pessum tilfellum er lítil von
um árangursríka ágræðslu pó dæmi séu til
slíks.
Pótt áverki virðist við fyrstu sýn vel fallinn til
ágræðslu, er engan veginn víst, að hún sé
möguleg. Petta á ekki sízt við um fingur en par
er skipan bláæða mjög einstaklingsbundin og
oft finnast par ekki tengjanlegar æðar. Úr
pessu grundvallaratriði fæst ekki skorið fyrr
en æðarnar hafa verið kannaðar í smásjá og
pá fyrst er hægt að taka afstöðu til pess
endanlega, hvort reyna beri ágræðslu. Sam-
ansöfnuð reynsla liðinna tveggja áratuga
hefur leitt til pess, að menn eru sammála um
meginatriðin, pegar meta skal hvort reyna
skuli ágræðslu eða ekki.
Helztu ábendingar:
a) Pumalfingur ofan við millikjúkulið.
b) Einn eða tveir af hinum fingrunum, par sem
tveir eða fleiri hafa höggvizt af um efri
millikjúkuliðinn eða jafnvel miðkjúku.
c) Hönd af tekin um lófa.
d) Hönd af tekin um úlnlið.
Pegar ofar dregur fara ágræðsluábendingar að
verða óvissari. Hjá ungu fólki og börnum
kemur ágræðsla pó til álita a.m.k. upp að
olnboga og jafnvel upp fyrir hann sbr. framan-
ritað.
Mjög óhreinn áverki dregur úr líkum á
árangri. Ekki er rétt að græða á staka fingur
nema pumal, börn hugsanlega undanskilin.
Stakur ágræddur fingur getur orðið sjúklingi
fremur til trafala en ávinnings.
Hafi handarhlutinn ekki verið kældur pýðir
ekki að reyna ágræðslu eftir 6 stundir.
Ef ágræðsla sýnist geta orðið til ávinnings
er fyrsta meðferðin í pví fólgin að kæla
höndina eða handarhlutann (líkamshlutann),
helzt niður í 2°C á slysstað eða sem fyrst eftir
slysið. Með pessu móti er hægt að lengja pann
tíma mjög, sem til ráðstöfunar er til ágræðslu
eða allt upp í 24 stundir jafnvel lengur.
Kælingin er bezt gerð með pví að setja ísmola
í plastpoka, gjarnan tvöfaldan eða örugglega
vatnspéttan og vefja utan um blóðrásarlausa
hlutann eftir að grófustu óhreinindin hafa
verið strokin af sárbörmum og sótthreinsuð
grisja, gjarnan vætt í saltvatni, lögð að sárinu.
Varast ber að láta ís eða ósalt vatn komast í
sárið.
Yfirleitt er hægt að stöðva blóðrás í nær-
stúfnum með pví að styðja grisju við sárið um
stund eða par til æðarnar hafa dregizt saman
en óheppilegt er að loka peim með æðatöng
eða hnýta fyrir pær. Rétt er að gefa sjúklingi
fúkalyf í upphafi og auk pess vökva í æð. Þar
sem sjúklingur hefur misst nokkuð blóð er
æskilegt að bæta úr blóðmissinum sem fyrst.
Lost dregur úr ágræðslumöguleikum.
Að pessum undirbúningi loknum er rétt að
flytja sjúkling á sjúkrahús, par sem möguleiki
er á að framkvæma ágræðslu eða kanna nánar
möguleika á henni.
Þar sem mikil reynsla er fengin af ágræðslu
handa og handarhluta telja menn sig á síðari
árum geta haldið lífi í 90-97 % af ágræðslum.
Sumir gefa upp nokkru lægri tölur. Markmiðið
er að ágræddi hlutinn verði sjúklingi til
ávinnings, ekki aðeins að hann haldi lífi.
Margir pættir valda pví, að yfirleitt er ekki
hægt að meta árangur með tilteknum mæling-
um eða gefa hann upp í tölum, miklu fremur í
almennri lýsingu. Menn eru sammála um, að
pað sem hindrar góðan árangur öðru fremur
sé samvöxtur sina og pá fyrst og fremst
beygisina við umhverfi sitt. Ennfremur er
liðkreppa, fyrst og fremst í efri millikjúkulið-
um fingra lítt leyst vandamál.
Tilfinning verðar í bezta lagi svipuð og
eftir aðrar taugatengingar og er háð peim
meginreglum, sem par um gilda. Sumir telja
kulvísi algenga. í einstaka tilfellum koma fram
taugaverkir eða illpoiandi viðkvæmni, jafnvel
svo, að nema hefur purft burtu ágrædda