Læknablaðið - 15.03.1989, Síða 34

104
LÆKNABLAÐIÐ
svokallaða karbólúðun (fenólúðun) í
skurðstofum, er hann stundaði lengi (mynd 3).
Úðun þessi hefur eflaust verið virk, en var mjög
erfið öllu skurðstofufólki vegna ertingar í vit og á
höndum. Hann dýfði einnig fingrum í fenóllausn
fyrir aðgerð, lagði saumgarn í fenóllausn og
einnig verkfæri og gætti þess að snerta sem
minnst sárin, sem hann gerði að (11).
Lister gerði árið 1867 grein fyrir
smitvarnaraðferðum sínum í Lancet. Greinin
heitir: »On the antiseptic principle in the practice
of surgery« og birtist 21. september það ár.
Greinin hefst á hugleiðingum og athugunum
Listers á eðli sárasmitunar. Því næst víkur hann
að þeim sannindum, er rannsóknir Pasteurs
höfðu leitt í Ijós. Honum farast svo orð: »But
when it had been shown by researches of Pasteur
that the septic property of the atmosphere
Mynd 3. Karbólúðarí (»karbolspray«) Listers. Lister
beitti fenóigufu (karbólgufu), sem framleidd var í
svokölluðum karbólúðara. Neðst var sprittlampi, er
hitaði vatn í katli þar fyrir ofan (aðalhluti tcekisins).
Vatnsgufan úr katlinum dró því nœst og dreifði fenóli
(karbólsýru) úr íláti, semfest var á hœgri hlið ketilsins.
Glasið á myndinni er í sömu stöðu og ílátið var haft, en
er ekki upprunalegt. Tækið er í Medicinsk-historisk
Museum I Kaupmannahöfn og var myndin birt í ML-nyt
13. ágúst 1988. Hún er hér birt eftir Ijósmynd í vörslu
Medicinsk laboratorium I Kaupmannahöfn að fengnu
leyfi.
depended, not on the oxygen or any gaseous
constituent, but on minute organisms suspended
in it, which owed their energy to their vitality, it
occurred to me that decomposition in the injured
part might be avoided without excluding the air,
by applying as a dressing some material capable
of destroying the life of the floating particles.» -
Árangri vinnu sinnar lýsir Lister svo nær lokum
greinarinnar: «But since the antiseptic treatment
has been brought into full operation, and wounds
and abscesses no longer poison the atmosphere
with putrid exhalations, my wards, though in
other respects under precisely the same
circumstances as before, have completeley
changed their character, so that during the last
nine months not a single instance of pyæmia,
hospital gangrene, or erysipelas has occurred in
them.» Greininni lýkur Lister svo: «As there
appears to be no doubt regarding the cause of this
change, the importance of the fact can hardly be
exaggerated» (12). Það var þó einmitt hér, sem
Lister skeikaði, því að mjög margir læknar ýmist
neituðu að trúa honum eða reyndu
smitvarnaraðferð hans með hangandi hendi.
Lister fluttist til Edinborgar 1869. Þar breytti
hann smitvarnaraðferð sinni verulega og þar tók
hann upp úðun með fenóli, svokallaða
karbólúðun, er fyrr ræðir. Fór svo, að ýmsum
þótti smitvarnaraðferð Listers ærið erfið og
flókin, en einkum var karbólúðun, eins og Lister
tíðkaði hana, mörgum andstæð. 1 Edinborg tók
hann að nota girni til þess að undirbinda æðar og
hann gerðist forgöngumaður um að nota sárakera
úr gúmmí. Frægt er, að Lister gerði í Edinborg
áfallalaust aðgerðir á hnjálið, er án smitvarnar
hefðu óhjákvæmilega leitt til sýkingar og að
jafnaði dauða þeirra, sem í hlut áttu (13).
Andstaða gegn Lister var enn sem fyrr mikil
meðal breskra lækna, en franskir, þýskir og
danskir læknar heimsóttu hann í Edinborg (eða
áður í Glasgow) og tóku upp merki hans, er heim
kom, eða hófu það á loft af lestri ritgerða hans
einungis. Meðal þessara manna voru þrír danskir
læknar (tveir skurðlæknar og fæðingalæknir), er
allir urðu framámenn í sinum greinum og hlutu
að hafa áhrif á íslenska lækna, er sóttu menntun
eða framhaldsmenntun í Danmörku (14).
Árið 1877 bauðst Lister prófessorsstaða í
skurðlækningum í London. Hann hikaði að
vonum lengi við að taka stöðuna, enda var hann
orðinn fastur í sessi í Edinborg og í London voru
þar á ofan helstu andstæðingar hans um gildi
smitvarnar við skurðlækningar. Það lýsir Lister