Læknablaðið - 15.03.1989, Qupperneq 36

106
LÆKNABLAÐIÐ
sýklalyf þekkt, og ekkert þeirra er nú notað við
meðferð á sýkingum nema kínín (enn notað í
nokkrum mæli við malaríu). Kínín er unnið úr
kínaberki (Cortex cinchonae) og hefur lengi verið
notað við margvíslegum sjúkdómseinkennum.
Árið 1891 gerði rússneskur maður, Romanovsky
að nafni, er starfaði í Sankti Pétursborg (nú
Leningrad) þá uppgötvun, að Plasmodia í blóði
sjúklinga með malaríu, er fengu kínín, sýndu
verulegar kjarnaskemmdir, enda þótt ekki virtist
sjá á líkamsfrumum. Romanovsky dró af þessu
þá ályktun, að kínín skaðaði malaríusýklana
meira en líkamsfrumur og finnast myndu lyf, er
ynnu sérhæft á sýklum og nota mætti með árangri
við aðrar sýkingar. Þessu var þó enginn gaumur
gefinn fyrr en nokkrum árum síðar, er Paul
Ehrlich hóf rannsóknir sínar (25).
Paul Ehrlich (1854-1915) var þýskur læknir af
gyðingaættum. Hann nam læknisfræði við marga
háskóla í Þýskalandi eins og löngum hefur verið
títt þar í landi og lauk læknaprófi árið 1878. Eftir
það starfaði hann í þekktum spítala (Charité) í
Berlín. Þar vann hann sín fyrstu vísindaverk, er
frægð fór af (skiptingu hvítfrumna í
fjölkornóttar hvítfrumur, er aftur má greina
sundur með litun í þrjá flokka (neutrófíl,
eósínófíl og basófíl) og lymfuhvítfrumur, sem eru
án slíkra korna). Frá þessum árum eru einnig
rannsóknir hans á »vítal litun« þ.e.a.s. hann
sýndi fram á, að sum litarefni bindast in vivo við
vefi og sækni þeirra í mismunandi vefi er
mismikil. Frægari varð Ehrlich þó fyrir
rannsóknir á samruna áreitis (antigens) og
mótefnis, myndun mótefna og mælingar á þeim.
Kenningar Ehrlichs um tengsl áreitis og mótefnis
höfðu grundvallarþýðingu fyrir framþróun
ónæmisfræði og gáfu jafnframt tilefni til þeirra
hugmynda um viðtæki (receptora),
receptorhugtakið, sem enn er búið við að stofni til
í lyfjafræði, eiturefnafræði og fleiri
líffræðilegum greinum (25, 26).
Árið 1890 gerðist Ehrlich samstarfsmaður Kochs
(sjá að framan) í stofnun þeirri í Berlín, sem hann
veitti forstöðu (Das Institut fiir
Infektionskrankheiten) og síðar var við hann
kennd. Þar starfaði þá einnig annar ungur og
framsækinn læknir Emil Adolf von Behring
(1854-1917) að nafni og jafnaldri Ehrlichs (26,
27).
Þetta sama ár hafði Behring heppnast ásamt
japönskum samverkamanni að framleiða
andtoxín gegn toxínum úr stífkrampabakteríum
Mynd 4. Paul Ehrlich (1854-1915) og Sahachiro Hata
(1873-1938). Ehrlich var frumkvöðull sýklalyfjafrœði
og Hata var einn helsti samverkamaður hans. Hata tókst
fyrstum manna að sýkja dýr (kanínur) með sýfilis, er
reyndist ómetanlegt við mat á lækningalegu gildi
Salvarsans (arsfenamíns).
(Clostridium tetani) og barnaveikisbakteríum
(Corynebacterium diphteriae). Framleiðsla slíkra
andtoxína og stöðlun á virkni þeirra var þó
verulegum vandkvæðum bundin. Ehrlich kom þá
til skjalanna og lýsti aðferðum til framleiðslu á
andtoxíni í hrossum og aðferðum til þess að
kvarða magn eða virkni andtoxína í sermi úr
hrossum, er nota mætti til lækninga.
Sermislækningar (serum therapy) á barnaveiki
hófust almennt 1894 og þóttu að vonum
byltingarkennd framför. Von Behring hlaut
fyrstur allra lækna Nóbelsverðlaun árið 1901.
Voru verðlaunin veitt honum með sérstöku tilliti
til rannsókna á bamaveikiandtoxíni (27).
Sermislækningar, sem Behring og Ehrlich
grundvölluðu, eru hluti af ónœmislœkningum
(immunization therapy). Lyf, sem notuð eru til
ónæmislækninga, nefnast einu nafni ónæmislyf.
Til þeirra teljast auk serma (ónæmisserma),
bóluefni, gammaglóbúlín (unnin úr
ónæmissermum) og jafnvel enn aðrar afurðir
hvítfrumna en mótefni. Ef vel tekst til, eru
ónæmislyf mjög virk. Eru þau í slíkum tilfellum
bæði sérhæfðust og virkust allra lyfja, sem nota