Læknablaðið - 15.03.1989, Page 40

108
LÆKNABLAÐIÐ
Rannsóknir Ehrlichs og samverkamanna beindust
í stuttu máli að því að koma þrígildu arsen í
lífrænan efnisbúning, er gerði kleift að lækna
trypanosomiasis eða sýfilis í mönnum og
tilraunadýrum án þess, að dýrin eða menn þyrftu
nauðsynlega að verða fyrir umtalsverðu tjóni eins
og af hlytist, ef ólífræn arsensambönd hefðu
verið notuð (25). Árangur af rannsóknum á
verkun lyfja á trypanosoma var ekki
fullnægjandi. Hins vegar tókst Ehrlich og
samverkamönnum hans árið 1909 að framleiða
arsensamband (arsfenamín), er fékk sérlyfjaheitið
Salvarsan (Hoechst) og skipti sköpum við
meðferð á sýfilis. Með þessu lyfi, einu sér eða
ásamt öðrum lyfjum, mátti í fyrsta sinn lækna
sýfilis, ef nægjanlega fljótt var hafist handa og í
mörgum tilvikum án þess, að sjúklingar hlytu af
varanlegt mein (25-27). Hér er þess að minnast,
að sýfilis var á öldinni sem leið og fram á þessa
öld banvænn og ólæknandi sjúkdómur á borð við
eyðni nú á dögum. Salvarsan (mynd 5) var svo
aðallyfið gegn sýfilis þar til penicillínsambönd
leystu það af hólmi á 5. áratug þessarar aldar.
Hoechst am Main
ethsliMl
ciporut Nr. 606 DioxycliamtdourHcnobcnz * Hchlorhydrat. ron C
tuerst dorgcsteUt und auf Grund d«r ron Dr. >a au»9eK»hrten Tiorvorwuch
ieaeíchnung
,S ALVARSAN
tos untomtelit der K
fi e r Fa b r i k a t i
nd di o Abo r
d w 1 r mk..si .-aýai
o 1 dt e r 3MB
o 1 ° <
det Horrn Gebcnj
'•olrariani Nob|
ttnroinen Salvai
íafmrat Protetioi
g«ben, w ei ch e» h
rnwandfreie Besdxt
Dr. P. Ehrlldt
von gantc
iRchwere Ge
K ch d a h i n
j\\ r Leitun
■t d a d u r di
a. 34% Arsett cnthfilt und sld
iktion iu Injektlomm ungeeigm
luror F
|pr G«i
|Ioitcr»
Blflor primðron. Bckundörcn utid tcrtiören Luc«
! ,í*sBSnauptindikationsqebíet fur dos Mittcl btlden T?SS<iFrau
RÍIbadcrs qiínstige Hesultotc wurden namentlich in solcfcen Föll
rkfeltcn. Mit bcmerkenswerten Hosultatcn wurdc Salvarson oudt
vie bei horeditÖrcr Lue* verwendet Nach den roriieqenden Erfi—
iparalyse und Epilcpste, die auf syphilitischer Grundiage beruhcn,
wenn seine Anwendunq sofort bei den aUereruten Krankhritssympt
pirillencrkrankunyen. f’etner Malaria und Sumpitiebcr stnd Krankn
tn angezeigt ersdtcint. Auch in achweren Fölien von Pemphigus, Lichi
erven- und Blutkrankheiten, bei denen eine Arsenkur uugezeígt ers
oehracht werden.
Mynd 5. Salvarsan (þurrefni í lykjum). Efst til vinstri á
myndinni má sjá »Praparat nr. 606«, en arsfenamín, er
þýska lyfjaverksmiðjan Hoechst setti á markað undir
heitinu Salvarsan árið 1910, var 606. arensambandið,
sem Ehrlich og samverkamenn hans reyndu með tilliti til
verkunar á sýfilis (ogfleiri sýkingar). Neðar má greina
upplýsingar um iyfið, ábendingar fyrir notkun ogfleira.
Eftir frummynd í hefti, sem Hoechst gaf út árið 1984 til
þess að minnast 100 ára starfsafmœlis og nefnist: »Ein
Jahrhundert im Dienst der Medizin«. Birt með
góðfúslegu leyfi cand. pharm. Sigurðar Jónssonar, H.
Ólafsson & Bernhöft, sem eru umboðsmenn Hoechst á
fslandi.
Ehrlich fékk Nóbelsverðlaun árið 1908 (ásamt
Metchnikoff) fyrir rannsóknir sinar á sviði
ónæmisfræði. Sýklalyf voru ekki nefnd í
forsendum fyrir verðlaunaveitingunni (25). í því
sambandi er þess þó að gæta, að þau verk, sem
hann varð frægastur fyrir á sviði sýklalyfja, voru
þá enn óunnin. í heild er samt augljóst, að vægi
Ehrlichs Iá ekki fyrst og fremst í að framleiða
Salvarsan, heldur mun fremur, að hann
grundvallaði sýklalyfjafræði og þær reglur, sem
farið er eftir við meðferð á sýkingum með
sýklalyfjum. Adrien Albert orðar þetta svo: »His
influence on the development of chemotherapy
came not so much from these discoveries as from
his clear delineation of the principles involved in
treating infectious diseases with chemicals of low
molecular weight« (25).
Fyrstu árin eftir dauða Ehrlichs (1915) voru
aðeins framleidd og reynd sýklalyf, sem ætluð
voru við meðferð á trypanosomiasis,
schistosomiasis, malaríu og amöbusýkingum.
Ekki bólaði á nýjum bakteriulyfjum, er staðist
gætu klíníska raun þ.e.a.s. að drepa eða hefta
fjölgun sjúkdómsvaldandi baktería í blóði
sjúklinga. Var raunar á þeim árum ríkjandi
skoðun meðal lækna, að slík lyf yrðu trauðla
nokkru sinni fundin (25).
Fyrstu bakteríulyfin eftir arsfenamín, sem staðið
gátu undir nafni, komu fram á árunum
1933-1936, og er sú saga rakin á eftir. Áður en svo
langt var liðið höfðu þó verið gerðar
grundvallarathuganir á möguleikum þess að
vinna á sýkingum af völdum baktería með lyfjum
af alveg nýrri gerð. Sá, sem hér átti hlut að máli,
hét Alexander Fleming (1881-1955), skoskur
læknir og sérfræðingur í bakteríufræði, er nam
læknisfræði í læknaskólanum við St. Mary’s
Hospital í London og starfaði þar síðan nær alla
ævi.
Fleming vann lengstum undir stjórn helsta
brautryðjanda ónæmislækninga í Bretlandi, Sir
Almroth Wright. Wright hafði sett á stofn
Inoculation Department (eins konar
bólusetningadeild) við St. Mary’s Hospital árið
1902 og þar hóf Fleming störf árið 1906. Fyrst
löngu síðar, þegar Fleming var orðinn frægur,
tók hann við forstöðu deildarinnar af Wright og
varð formlega prófessor.
Wright hélt því ætíð fram, að allar sýkingar
mætti lækna með því að efla mótstöðuafl
líkamans, en einkum með mótefnum, er ýmist
mynduðust í líkamanum með eða án