Læknablaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 42

110
LÆKNABLAÐIÐ
Cuu arJu^. 4

6U a, fífotv
^"4 7
fcv tMtkX
4 4a4^4
i.,,u
/. („ f.A A‘4L -4ís A
'^U .i.l.,o.U '<!<■■
.,< u"-w . tf«.■ , Á*' Ái
,. .-,
V. ,, ..Á.et
Mynd 7. Bakteríuræktun í Petriskál með aðvífandi
myglugróðri (Penicillium notatum), sem vakti athygli
Flemings og varð upphaf penicilllnframleiðslu. Neðst á
myndinni er skrifað með hendi Flemings: »On a plate
planted with staphylococci a colony of a mould
appeared. After about two weeks it was seen that the
colonies of staphylococci near the mould colony were
degenerate«. í stað þess að fleygja skálinni sem
ónothœfri tilfrekari rannsókna virti Fleming hana fyrir
sér og bœði sá, skynjaði og skildi hvað ífyrirbæriþessu
felst.
drepandi á stafýlókokka og reynayrði að nota við
lœkningar. Segja má, að hugsanagangur og
viðbrögð Flemings hafi í þessu efni verið á »öðru
plani« en annarra, en það er einmitt eitt einkenni
snillinga.
Fleming gerði sér ljóst, að fyrirbæri það, sem að
framan ræðir, væri dæmi um antibiosis milli
tveggja örvera. Fyrirbæri þessu var fyrst lýst og
það skilgreint 1889*, og í doktorsritgerð sinni árið
1897 gerði franskur læknir í Lyon antibiosis milli
myglusveppa og baktería að viðfangsefni sínu.
Hann ályktaði, að ef til vill mætti notfæra sér
fyrirbærið við lækningar. Áhugi manna á
fyrirbæri þessu var þó engu meiri 1928 en 30 árum
fyrr (31). Fleming trúði þvi hins vegar alltaf statt
og stöðugt, að úr myglusveppum mætti vinna
nothæft lyf gegn bakteríum (32).
* Raunar höfðu Pasteur og samverkamaður hans lýst líku
fyrirbæri einum tólf árum fyrr.
Myglusveppur sá, sem Fleming fann í skálinni og
áður ræðir, reyndist vera af tegundinni
Penicillium notatum. Fleming framræktaði
þennan svepp og lýsti honum nánar (m.a. lit;
siðar kom þó í ljós,að hið bakteríudrepandi efni
var sjálft litlaust). Um hið bakteríudrepandi efni
farast honum svo orð: »It was found that broth in
which the mould had been grown at room
temperature for one or two weeks had acquired
marked inhibitory, bactericidal and bacteriolytic
properties to many of the common pathogenic
bacteria» (33).
Fleming varð af þessu ekki aðeins fljótt
sannfærður um, að Penicilliumsveppirnir
framleiddu bakteríudrepandi efni, heldur gerðist
hann einnig svo djarfur að gefa því nafn. Hann
nefndi það penicUlín (myndi nú væntanlega
merkja sama sem penicillínsambönd, þ.e.a.s.
sýklalyf, sem hafa 6-amínópenicillansýru í
sameind sinni) og hélt því nafni á loft. Hins vegar
reyndist miklum vandkvæðum bundið að
einangra penicillín úr svepparæktununum, enda
var áhugi annarra á því í lágmarki. Fleming varð
því að vinna með mjög óhreint og illa skilgreint
efni (penicillín) við rannsóknir sínar (34).
Fleming gerði grein fyrir vinnu sinni með
penicillín í frægri ritgerð, er birtist i British
Journal of Experimental Pathology árið 1929
(33). Greininni lýkur á útdrætti í 10 liðum. Hér
verða tilfærðir þrír þeirra: »6. The action is very
marked on the pyogenic cocci and the diphtheria
group of bacilli. Many bacteria are quite
insensitive, e.g. the coli-typhoid group, the
influenza-bacillus group, and the enterococcus. 7.
Penicillin is non-toxic to animals in enormous
doses and is nonirritant. It does not interfere with
leucocytic function to a greater degree than does
ordinary broth. 8. It is suggested that it may be an
efficient antiseptic for application to, or injection
into, areas infected with penicillin-sensitive
microbes». - Fleming sýndi þannig strax í upphafi
fram á, að penicillín verkar sérhæft á vissar
bakteríur, en er jafnframt sérlega lítið eitrað, og
það mætti nota til innstungu. Það vitnar betur en
flest annað um afstöðu Wrights til rannsókna
Flemings, að hann vildi helst ekki hafa 8. liðinn í
útdrættinum í ritgerðinni eins og hann er og fella
hann niður (35)!
Áður en lengra er haldið að rekja tilurð
penicillínsambanda, skal hér gerð grein fyrir
upphafi súlfónamíða, þar eð þau fleyga sögu
penicillíns.
Súlfónamíð voru fyrstu sýklalyf, sem að haídi