Læknablaðið - 15.11.1991, Page 25

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 349-56.
349
Davíð Gíslason
ASTMI - BRÁÐAOFNÆMI:
VAXANDI HEILBRIGÐISVANDAMÁL?
INNGANGUR
Margir læknar, sem fást við
ofnæmissjúkdóma, hafa á tilfinningunni að
tíðni (prevalence) bráðaofnæmis fari vaxandi.
Sú spuming er því áleitin, hvort aukningin
sé raunveruleg eða aðeins sýndaraukning
vegna betri greiningar og aukins áhuga á
ofnæmissjúkdómum.
Fáir sjúkdómar eru jafn háðir umhverfi og
atvinnuháttum og bráðaofnæmi. Þess vegna
geta þjóðfélagsbreytingar haft áhrif á tíðni
þeirra. Aukist tíðnin vekur það spumingar
um óheppilegar aðstæður sem leitast þarf
við að lagfæra. En til að það megi takast er
nauðsynlegt að þekkja orsakimar.
Venja er að skipta ofnæmisviðbrögðum
í fjóra flokka. Fyrsti flokkurinn, sem hér
verður rætt um, kallast bráðaofnæmi (atopic
allergy). Einkenni bráðaofnæmis koma
einkum fram í slímhúðum og húð, sérstaklega
í öndunarfærum og augum. Einkenna
verður vart aðeins nokkrum mínútum eftir
að sjúklingurinn kemst í snertingu við
ofnæmisvakann. í lungunum einkennast
ofnæmisviðbrögðin af andþyngslum, surgi
fyrir brjóstinu og teppu í berkjunum.
Þessi einkenni eru fyrst og fremst vegna
samdráttar í sléttum vöðvum berkjanna fyrir
áhrif boðefna, sem losna úr læðingi við
ofnæmisviðbrögðin og koma aðallega frá
mastfrumum í slímhúðinni. Ofnæmiseinkennin
líða frá á einni til tveimur klukkustundum.
Sumir fá ofnæmiseinkenni aftur sem ná
hámarki eftir sex til 12 klukkustundir. Þessi
viðbrögð líða frá á einum sólarhring og falla
ekki undir neinn af ofnæmisflokkunum fjórum.
Þau eru tiltölulega nýlega uppgötvuð, og eðli
þeirra er ekki full rannsakað.
Frá Vífilsstaöaspítala.
íferð af bólgufrumum í berkjuslímhúðinni
virðist valda seinni viðbrögðunum. Eósínfíknar
frumur eru mest áberandi og boðefni frá
mastfrumunum kalla þær á vettfang. Samfara
frumuíferðinni myndast bjúgur, og þetta
ásamt skemmdum í slímhúðarþekjunni og
slímtöppum í berkjunum eru megin einkenni
á meingerð astma. Samfara þessum vefrænu
breytingum verða berkjurnar næmari fyrir
áreiti (1).
Þótt astmi hafi löngum verið talinn til
ofnæmissjúkdóma þá eru orsakir hans fleiri en
ofnæmi, til dæmis áreynsla. Astmaviðbrögðin
eftir áreynslu koma álíka fljótt og við ofnæmi.
Sein astmaviðbrögð koma líka stundum eftir
áreynslu og virðist eðli þeirra hið sama og
við ofnæmisastma. Ymiss konar annað áreiti
getur valdið astma eða gert einkenni hans
verri, og verður vikið nánar að því síðar.
Þótt ofnæmi sé aðeins ein af orsökum astma
er það þó líklega sú mikilvægasta og betur
rannsökuð en annað sem áhrif hefur á astma.
Ofnæmið vegur þyngst hjá þeim sem fá astma
snemma á ævinni. Af þeim sem fá astma fyrir
10 ára aldur hafa yfir 50% ofnæmi en aðeins
um 20% þeirra sem fá astma eftir þrítugt og
2% þeirra sem fá astma eftir fimmtugt (2,3).
En þrátt fyrir þetta eru tengsl bráðaofnæmis
og astma það náin, að umhverfisáhrif sem
breyta tíðni annars sjúkdómsins eru líkleg
til að breyti tíðni hins á sama veg. Af þeirri
ástæðu er eðlilegt að skoða þessa sjúkdóma
saman þegar kannað er hvort þeir séu að
verða algengari.
Hér á eftir verða þrjú atriði skoðuð sem
líklega geta haft áhrif á tíðni ofnæmis:
Erfðir, ofnæmisvakar í umhverfinu og
ofnæmisglæðandi umhverfisþættir (adjuvant
factors).