Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Side 24

22
LÆKNABLAÐIÐ
Lundinn (Fratercula arctica) (Puffin) var af mörgum tal-
inn aðalsýklaberi ginklofans, enda miklu eldri varpfugl í
Vestmannaeyjum heldur en fýllinn.
og eru þar meiri eða minni nytjafuglar. Séra Gizur
getur um ginklofann og lýsir honum nokkuð (25),
en þá hafði ginklofinn verið drepsótt í Vest-
mannaeyjum all lengi og er meðal annars getið í
eldri ritum allt frá byrjun sautjándu aldarinnar
(92), eins og nánar er rætt á bls. 9 og 21.
í Grímsey var fýll mikið veiddur og notaður til
manneldis,en þar varmannfjöldinn íkringumóO—
90 manns. Alls munu þar hafa verið drepnir 4000
fýlar árlega, svo það er hlutfallslega ekki minna
heldur en í Vestmannaeyjum, en þó talsvert minna
en á St. Kilda (12). Síðari athuganir sýna, að gin-
klofi hefur verið all skæður í Grímsey að sögn séra
Matthíasar Eggertssonar (56) og eigin athugunum
höfundar, sbr. s. 34.
A St. Kilda var fýlatekja allt að fimm sinnum
meiri á mann heldur en í Grímsey og í Vest-
mannaeyjum, en þar var ginklofinn líklega enn
skæðari sjúkdómur heldur en í Vestmannaeyjum
og samkvæmt heimildum áttu þarað hafa dáið 800
af þúsundi fæddra (91).
í Færeyjum kom fýllinn ekki til varps fyrr en í
kring um 1840 (12) og þá til Suðureyjar fyrst, en
hafði oft sést áður og er hans fyrst getið þar í
heimildum sem aðkomufugls við Færeyjar árið
1603-1604 (12).' Færeyingar töldu þennan fugl,
sem á þeirra máli hét „Havhestur" og ber nafn
með rentu. boða óveður og flýttu sjómenn sér til
lands, þegar hann sást koma; þar af nafnið
„Stormfugl", sem er notað í dönsku um þennan
fugl, auk „Mallemuk".
Talið er að fýllinn sé upprunninn á Suðurheim-
skautinu og hafi borizt þaðan um Kyrrahafið
norður með ströndum Ameríku vestanverðum,
norður fyrir Síberíu og þaðan til Spitzbergen,
Franz Josepslands og Grænlands.
Á Grænlandi var fýllinn fyrrum í slíkum há-
vegum hafður að hann var talinn maki „Móður
andans mikla". í þjóðsögum Eskimóa eru maður
og dýr reyndar ekki skýrt aðskilin. heldur gátu þau
tekið á sig hvers annars mynd að vild. Hinar víta-
minauðugu, fituríku afurðir fýlsins hafa þar talist
„guðafæða" (13).
Latneska ættkvíslarheitið Fulmar er komið úr
ensku eftir heiti fuglsins á Suðureyjum, en þar var
talið að nafnið væri úr norrænu komið frá víking-
um til foma, fúlmár (12).
Elsta heimild um nafnið er í vísu Hallfreðar
vandræðaskálds (84). Fýllinn hefur farið víða um
norðurhöf á tímum Hallfreðar vandræðaskálds og
farmenn mætt honum og þekkt háttarlag hans.
Vísa Hallfreðar er ort i tilefni af því, að unnusta
hans úti á íslandi vargift. þegar hann kom aftur til
baka úr einni af ferðum sínum og var hann ekki
allt of ánægður með að vera búinn að niissa af
henni i hjónarúmið til Gríss.
Fyrri hluti vísunnarerþannig. en þarerað finna
nafnið „fúlmár" í fyrsta sinn í heimsbókmenntum.
Þrammar, svá sem svimmi,
sílafullur, til hvílu
fúlskerðandi fjarðar,
fúlmár á tröð Báru.
Á mæltu máli myndi þetta nokkum veginn vera
þýðingin:
Maðurinn þrammar til hvílu, eins og sílafullur
fúlmár syndir á hafi...
Segja má, að þessi umræða um fýlinn helgist af
því, að hann skuli. þrátt fyrir allt sem hann hefur
lagt til í búið í Vestmannaeyjum og víðar, ekki
hafa komið við sögu fyrr en fyrir rúmlega 200
árum á þeim slóðum og hann hefur ekki verið
kominn til Færeyja fyrr en fyrir rúmurn 140 árum.
sem varpfugl og þar með nytjafugl (12). í Skafta-
fellssýslum þar sem jafn mikið var veitt um seinni
hluta 19. aldar og í Vestmannaeyjum. var hann
ennþá seinna á ferðinni. Fróðir menn skýra þetta