Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1997, Side 19

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83/FYLGIRIT 35
19
VI. Nokkrar aðferðir við forgangsröðun
1. Takmarkanir og hömlur
Mörg dæmi eru um tafir sem verða á því að
einstaklingar fái viðeigandi greiningu og með-
ferð. Við bráðaveikindi skiptir miklu að ákveða
mikilvægi innlagnar á sjúkrahús. Ef innlagnar er
þörf er rétt að leita bestu lausnar. Við innlögn á
bráðadeild er mikilvægt að dvölin sé svo stutt sem
auðið er og nauðsynlegur flutningur milli deilda
eigi sér stað án tafar. Þegar sjúkradeild hefur
lokið hlutverki sínu í umönnun er mikilvægt að
sjúklingur geti útskrifast sem fyrst með heppilegri
eftirmeðferð eða vistun.
Óeðlilegar takmarkanir á aðgengi að heilbrigð-
isþjónustu, til dæmis ómarkvissar sparnaðarað-
gerðir, skapa óréttlæti þar sem hætt er við að hinir
sterku taki til sín það sem þeir þurfa en hinir mæti
afgangi. Samtímis getur álag aukist annars staðar
sem leitt getur til hækkunar á heildarkostnaði.
Þannig getur bið eftir vistun á öldrunardeild eða
ákveðinni rannsókn leitt af sér lengri legutíma á
sjúkrahúsi með tilheyrandi kostnaðaraukningu.
Einnig getur lítil ferliverkastarfsemi leitt af sér
óþarfa innlagnir á spítaladeildir. Nauðsynlegt er
að hömlum og skorti sé ekki beitt sem stýritæki,
heldur séu einstakir þættir heilbrigðiskerfisins
samstilltir og styðji hver annan, svo hægt sé að ná
sem mestri skilvirkni. Skortur á hagkvæmum
lausnum má ekki leiða til dýrari úrræða.
Tryggja þarf að hver einstaklingur fái þá þjón-
ustu sem hann þarf á að halda á hverjum tíma án
óeðlilegra tafa. Til að svo megi verða þarf nauð-
synleg þjónusta að vera til staðar þegar hennar er
þörf. Því er mikilvægt að skilgreina tilfærslu sjúk-
linga í heilbrigðiskerfinu og hvert stig heilbrigðis-
kerfisins þarf að skilgreina með tilliti til hlutverks
og skilvirkni.
Viðleitni til að halda aftur af útgjöldum heil-
brigðiskerfisins getur leitt til þess að stjórnvöld
hindri að nýjungar séu teknar í notkun. I slíkum
tilvikum gleymist oft að nýjungar á einu sviði
leiða iðulega af sér lægri kostnað og samdrátt
verkefna á öðrum sviðum. Þessi vinnubrögð geta
dregið úr möguleikum á eðlilegum framförum.
2. Mat á lækningatækni
Lækningar byggðar á niðurstöðum vísindalegra
rannsókna eru besta gæðatrygging heilbrigðis-
þjónustunnar. Sívaxandi flæði upplýsinga um
læknisfræðileg efni í læknisfræðitímaritum um all-
an heim, gerir læknum hins vegar æ erfiðara að
fylgjast með nýjungum og leggja gagnrýnið mat á
gildi einstakra rannsókna. Ný lækningatæki og lyf
skapa nýja möguleika sem oft fylgir ærinn kostn-
aður. Nauðsynlegt er því að nýjar aðferðir séu
metnar vandlega áður en þær eru teknar í al-
menna notkun (22).
Mat á lækningatækni felur í sér allt mat á að-
ferðum sem beitt er við heilbrigðisþjónustu og er
grundvöllur þess sem nefnt hefur verið „sann-
reynd læknisfræði" (evidence based medicine)
(23). Orðið lækningatækni er þannig notað um
bæði nýjar og áður þekktar aðferðir sem notaðar
eru við greiningu og meðferð sjúkdóma hvort sem
um er að ræða rannsóknir, skurðaðgerðir, ávfsan-
ir lyfja, tækjanotkun eða annað. Markmið mats á
lækningatækni er að meta árangur, kostnað og
virkni (cost-effectiveness) þeirra aðferða sem
beitt er. Einnig eru lagalegir, siðferðilegir og fé-
lagslegir þættir tengdir tækninni metnir sem og
skipulag við beitingu hennar til dæmis æskilega
útbreiðslu innan heilbrigðisþjónustunnar. Mat á
lækningatækni felur í sér eftirfarandi þrep;
* greiningu á þeirri tækni sem meta skal
* forgangsröðun mismunandi þátta við matið
* matsferlið
* framsetningu niðurstöðu
* kynningu niðurstöðu
* notkun tækninnar
* mat á gagnsemi tækninnar.
Ef mat á lækningatækni á að vera markvisst og
nýtast innan heilbrigðisþjónustunnar er nauðsyn-
legt að fyrir hendi sé ákveðið skipulag bæði við
mat og framsetningu niðurstaðna. Slíku matsferli
er hægt að stjórna ofan frá, það er af heilbrigðis-
stjórn eða neðan frá, af samtökum lækna. Síðari