Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1997, Page 20

20
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83/FYLGIR1T 35
aðferðin hefur þann kost að þeir sem nota munu
tæknina taka þátt í matinu og þekkja því forsend-
ur matsins að því loknu. Mat á lækningatækni
kostar talsverða fyrirhöfn og vinnu en niðurstöð-
ur matsins eru grundvöllur leiðbeininga um beit-
ingu tækninnar, sem kalla má klínískar leiðbein-
ingar. Slíkar leiðbeiningar geta leitt til markviss-
ari vinnubragða og lægri kostnaðar og auk þess
verið liður í símenntun lækna.
3. Samræmdar leiðbeiningar um læknis-
meðferð
Við greiningu og meðferð sjúkdóma er mikil-
vægt að tryggja að þær leiðir sem valdar eru séu
virkar, byggðar á fræðilegum grunni og hag-
kvæmar. Ef dregið er úr breytileika og stuðst við
niðurstöður vísindarannsókna má gera ráð fyrir
betri nýtingu fjármagns sem til ráðstöfunar er í
heilbrigðiskerfinu.
Með samræmdum klínískum leiðbeiningum er
leitað bestu lausna við klíníska vinnu í þeim til-
gangi að auka gæði heilbrigðisþjónustunnar og
skapa jafnræði með sjúklingum. Vel gerðar leið-
beiningar geta stuðlað að vísindalegum vinnu-
brögðum við mat á gildi einstakra meðferðar-
forma og skapað grundvöll fyrir rannsóknir. Eft-
irfarandi skilyrði þurfa að gilda um samræmdar
leiðbeiningar um læknismeðferð. Pær þurfa að:
* hafa gildi (validity)
* vera áreiðanlegar (reliability)
* vera gegnsæjar (transparency)
* vera unnar af væntanlegum notendum
* hafa klínískt notagildi
* vera sveigjanlegar (til að hægt sé að bregðast
við undantekningum)
* vera skýrar
* vera í stöðugri endurskoðun.
Leiðbeiningar geta varðað eina ákvörðun eða
margar og þær geta fjallað um ábendingar fyrir
ákveðinni rannsókn eða aðgerð og snert val á
mörgum mismunandi leiðum til greiningar eða
meðferðar við ákveðnum sjúkdómi.
Nauðsynlegt er að samræmdar leiðbeiningar
um læknismeðferð auðveldi lausn vandamála í
daglegum störfum, einkum þegar fengist er við
algenga sjúkdóma og dýra meðferð. Ef ekki eru
til staðar óyggjandi rannsóknarniðurstöður skal
reynt að ná fram samstöðu um vinnulag.
Gerð leiðbeininga skal vera undir stjórn þeirra
lækna sem bera ábyrgð á sjúklingum með þau
vandamál sem til úrlausnar eru. Að gerð þeirra
skulu koma fulltrúar þeirra aðila sem annast
sjúklinga með tiltekin vandamál.
4. Biðlistar
Biðlistar eftir læknisþjónustu hafa þekkst lengi
og geta átt við hvers konar þjónustu, sem ekki er
bráð og hefur verið nefnd valþjónusta. Biðlistar
eru ekki bundnir við aðgerðir. heldur geta þeir
myndast í sambandi við sértækar rannsóknir
hvort sem um er að ræða inniliggjandi sjúklinga
eða ferlisjúklinga. Biðlistar hafa verið unnir af
einstökum læknum fyrir eigin þjónustu en einnig
hafa hópar lækna og sérgreinadeildir haft sam-
vinnu um gerð biðlista. Vel gerðir biðlistar geta
sýnt fram á heilbrigðisvanda og þörf fyrir heil-
brigðisþjónustu, bæði rannsóknir og meðferð.
Biðlistar geta þannig stutt ákvarðanir um áherslu-
breytingar í heilbrigðisþjónustunni. Þótt biðlistar
geti nýst sem eitt af stjórntækjum heilbrigðiskerf-
isins má ekki gleyma að slíkir listar þurfa að skoð-
ast í víðara samhengi ef meta á starfsemi einstakra
eininga heilbrigðiskerfisins.
Vel gerðir biðlistar geta leitt til jafnræðis og
betri og réttlátari þjónustu við sjúklinga. Þeir
þurfa að vera samanburðarhæfir til dæmis varð-
andi nauðsyn íhlutunar og afleiðingar óeðlilegs
biðtíma fyrir einstaklinginn. Jafnframt þarf að
vera hægt að meta og bera saman þjóðfélagslegar
afleiðingar vegna vinnutaps og lyfjanotkunar á
biðtímanum. Ef nýta á biðlista sem stjórntæki
þurfa þeir að vera samræmdir.
Biðlisti sem sýnir fram á raunverulega þörf,
sem ekki er fullnægt, á að leiða til breytinga svo
biðtími verði innan æskilegra viðmiðunarmarka.
Hve langur biðtími eftir íhlutun má vera er hins
vegar skilgreiningaratriði, sem ekki hefur verið
tekist á við og er mismunandi eftir tegund íhlutun-
ar. Við forgangsröðun er óhjákvæmilegt að setja
fram viðmiðunarreglur um hvað langan biðtíma
er hægt að sætta sig við og hvernig skuli brugðist
við fari biðtími úr hófi. Vistunarmat aldraðra er
dæmi um skilgreindan biðlista (24).
5. Hagkvæmniathuganir
Hagfræðilegar athuganir á virkni eða áhrifum
ýmissa aðgerða heilbrigðisstarfsfólks leita svara
við því hvaða tengsl séu milli nytsemi og kostnað-
ar tiltekinnar ílilutunar.
Síðari ár hefur mikið verið litið til kostnaðar-
nytja greiningar (cost-benefit analysis). Aðrar að-
ferðir má nefna, svo sem nálgun á mannlegum
höfuðstól (human-capital approach) og nálgun á
greiðsluvilja (willingness-to-pay approach) (25).
Allar aðferðirnar hafa að markmiði að finna
stærð ákveðinna kostnaðarþátta. Hagfræðiathug-
anir nýtast við greiningu á mismunandi aðferðum
við sama vandamál og hvernig bæta megi heil-
brigði sem mest með tilteknum fjármunum. Fyrst