Kjarninn - 03.10.2013, Qupperneq 58

K
ristján G. Arngrímsson framhaldsskólakennari
skrifaði pistil hér í Kjarnann fyrir tveimur
vikum og var efni hans spurningin hvort hægt
sé að kenna gagnrýna hugsun. Kristján rekur
ágætlega hvernig horft hefur verið til fræða-
samfélagsins varðandi slíka kennslu undanfarin ár og finnst
lítið til þess koma sem hefur gerst á þeim vettvangi. Efni
pistils hans virðist einkum snúast um tvö atriði: í fyrsta lagi
að umræðan hjá fræðasamfélaginu skili engu nema sjálfri
sér og í öðru lagi að svarið við kröfunni um gagnrýna hugsun
liggi í vísindalegri hugsun, sem við þekkjum mæta vel.
Þar sem undirritaður hefur komið töluvert að umræðunni
sem Kristján reynir að gera sem minnst úr í áliti sínu og
er þar að auki annar þeirra fræðinga sem Kristján sakar
um „gamla góða menntahrokann“ á málþingi um siðfræði-
kennslu þætti mér vænt um að nota tækifærið til að árétta
nokkur atriði.
Á undanförnum árum hefur á Íslandi farið fram býsna
öflug og forvitnileg fræðileg umræða um hlutverk, eðli og
markmið gagnrýninnar hugsunar. Ástæðan fyrir þessari
umræðu er að fólki fannst það ekki mjög í anda gagnrýn-
innar hugsunar að efla kennslu í henni nema að ígrunduðu
máli. Ráðstefnur og málþing hafa verið haldin og hafa til að
mynda birst fjórar fræðilegar, ritrýndar, greinar á íslensku
eftir undirritaðan, Guðmund Heiðar Frímannsson, Ólaf Pál
Jónsson og Eyju Margréti Brynjarsdóttur sem saman varpa
skýru ljósi á fyrirbærið. Það var að minnsta kosti reynsla
mín í kennslustund í Háskóla Íslands síðastliðinn föstu-
dag. Nemendur mínir höfðu einmitt lesið þessar greinar og
gerðu skemmtilega grein fyrir þeim í framsöguerindum.
Þótt endanleg skilgreining á gagnrýninni hugsun komi ekki
fram í neinni þessara greina þrengja þær mjög að mörgum
vafasömum skilgreiningum. Og í þeim koma svo sannarlega
fram svör við beinum spurningum sem varpað hefur verið
fram um hvað felist í gagnrýninni hugsun og hvernig best sé
að kenna hana.
Þessi fræðilega umræða hefur bæði stutt og orsakað
mörg skemmtileg og spennandi verkefni í íslensku mennta-
og menningarlífi. Ég nefni nýjar námskrár á öllum skóla-
stigum, þann þátt í stefnu Háskóla Íslands 2011–2016 að
nemendur þjálfist markvisst í gagnrýninni hugsun, nýlegan
samning Heimspekistofnunar við Garðabæ um rannsóknir
á möguleikum heimspekikennslu og þá stefnu menningar-
setursins Hannesarholts að efla jákvæða, gagnrýna hugsun í
íslensku samfélagi. Einnig hafa Rannsóknastofa um háskóla,
Siðfræðistofnun og Heimspekistofnun rekið verkefnið Efling
gagnrýninnar hugsunar og siðfræði í skólum undanfarin ár.
Sú hugmynd að umræðan skili bara sjálfri sér lýsir sérkenni-
lega völdu sjónarhorni á veruleikann þegar öll þessi atriði
eru höfð til hliðsjónar.
Það er hins vegar rétt að umræða fræðasamfélagsins
skilar ekki öllu í hendur skólunum. Fræðimenn í háskólum
hafa sérlega takmarkaðan skilning á því hvað á sér stað á
öðrum skólastigum. Almennt held ég að þeir geri sér grein
fyrir því. Ef Kristján er hissa á því að pósthólfið hans sé enn
autt af skilaboðum um hvernig hann eigi að kenna gagn-
rýna hugsun er ég hræddur um að undrun hans hverfi ekki
alveg á næstunni. Hins vegar er fjöldi kennara sem skilur
þau tækifæri sem felast meðal annars í þeim verkefnum sem
ég lýsti hér að ofan. Ég hef heyrt frá mörgum og aðrir eru í
startholunum. Það eru spennandi tímar fram undan í eflingu
gagnrýninnar hugsunar í skólum. Og já, það er hægt að
kenna gagnrýna hugsun.
Enn um gagnrýna
hugsun
Álit
Henry Alexander
Henrysson
01/01 kjarninn Álit
Kjarninn tekur á móti
aðsendum greinum. Ekki er
tekið við greinum lengri en
700 orð. Mynd af höfundi
verður að fylgja.
Sendið greinar á
ritstjorn@kjarninn.is