Kjarninn - 03.10.2013, Page 61

01/01 kjarninn dómsmál
H
inn 27. september síðastliðinn birtist frétt á
vef The Guardian um að Landsbankinn hf.
hefði farið fram á lengri tíma til endurgreiðslu
á skuldabréfi, annars yrði bankinn gjaldþrota.
Aðspurður sagði Steinþór Pálsson, bankastjóri
Landsbankans, að þetta væri ekki rétt. Þetta vekur minningar
frá árinu 2008, þegar margar sambærilegar fréttir birtust um
fjármálafyrirtæki og fjárhagslega stöðu þeirra. Sammerkt
með þeim flestum voru viðbrögð fyrirsvarsmanna, sem sögðu
ekki vera fót fyrir þeim.
Í ljósi reynslunnar er áhugavert að skoða skyldur stjórnar-
manna hlutafélaga þegar vafi leikur á um greiðslufærni
félaganna á grundvelli laga um hlutafélög og gjaldþrotaskipti.
Frétt The Guardian og viðbrögð bankastjóra
Í frétt The Guardian frá 27. september segir meðal annars:
„At a meeting on Friday in London with creditors to the old
bank, which include the British and Netherlands governments,
Icelandic negotiators are understood to have said New Landsbanki
will go bust if it is forced to stick to a steep repayment schedule, in
euros, from the start of next year.“
Í fréttum Ríkisútvarpsins daginn eftir var haft eftir Stein-
þóri Pálssyni að bankinn væri ekki á leið í þrot. Meðal annars
kom þar fram:
„Steinþór Pálsson, bankastjóri Landsbankans, segir þetta ekki
rétt. Staða bankans sé til skamms tíma litið góð, en vegna óvissu til
lengri tíma hafi verið óskað eftir að lengja lánstímann.“
Lagareglur um skyldu stjórnarmanna
Í 1. mgr. 105. gr. hlutafélagalaganna er kveðið á um skyldu
stjórnar félags til að gefa bú þess upp til gjaldþrotaskipta
ef skilyrði gjaldþrotalaga eru uppfyllt. Nánar er mælt fyrir
um þessi skilyrði í 64. gr. laga um gjaldþrotaskipti. Sam-
kvæmt ákvæðinu er stjórn hlutafélags skylt að gefa það upp
til skipta geti félagið ekki staðið í fullum skilum við lánar-
drottna sína þegar kröfur þeirra falla í gjalddaga og ekki er
talið sennilegt að greiðsluörðugleikar muni líða hjá innan
skamms tíma.
Ógreiðslufærni
Samkvæmt gjaldþrotarétti er félag talið ógreiðslufært þegar
því er ófært að standa við skuldbindingar sínar þegar þær
falla í gjalddaga. Þessi aðstaða getur verið uppi þótt engin
krafa á hendur félaginu sé gjaldfallin eða í vanskilum. Félag
getur verið ógreiðslufært jafnvel þótt það sé í fullum skilum
við alla kröfuhafa sína. Til dæmis getur það verið rekið með
halla og stöðugu tapi – og aðeins verið tímaspursmál hvenær
félagið geti ekki staðið við skuldbindingar sínar.
Stjórn félags þarf að horfa fram á veginn við mat á því
hvort greiðsluþrot er fyrirsjáanlegt. Hún þarf sérstaklega
að kanna kröfur á hendur félaginu og tekjur þess. Við mat á
langtímalánum þarf til að mynda að kanna endurgreiðslu-
áætlanir vel og meta þær með hliðsjón af framtíðartekjum.
Meta þarf hvern gjalddaga sérstaklega og áhrif greiðslufalls
eða vanskila hans á aðrar skuldbindingar félagsins. Margir
samningar eru þess eðlis að ef kröfuhafi gjaldfellir einn
slíkan gjaldfalla aðrir um leið. Þar af leiðandi þarf að meta
greiðslufresti og mögulega samninga um slíka fresti.
Við mat á framtíðartekjum félags er auðvitað litið til
aflahæfis þess. Þar skiptir miklu hvort félagið getur gengið á
eignir sínar og tekið fé að láni til að standa við aðrar skuld-
bindingar sínar. Þá er horft til þess hvort unnt er að afla nýs
hlutafjár í félaginu.
Innan skamms tíma
Eins og lýst var að framan er stjórn hlutafélags skylt að gefa
það upp til skipta geti félagið ekki staðið í fullum skilum við
lánardrottna sína þegar kröfur þeirra falla í gjalddaga og
ekki er talið sennilegt að greiðsluörðugleikar muni líða hjá
innan skamms tíma.
Stjórnin verður að vera meðvituð um að skyldan til að
gefa félagið upp til skipta stofnast þrátt fyrir að bankinn geti
að einhverju leyti efnt skuldbindingar sínar. Félagið verður
að geta staðið í fullum skilum.
Orðasambandið innan skamms tíma er matskennt og
getur verið túlkað á mismunandi hátt eftir því hvaða atvinnu-
grein er um að tefla. Þrátt fyrir það hefur ekki verið talið að
með þessu sé átt við marga mánuði eða jafnvel ár.
Skyldan stofnast hins vegar ekki ef aðeins er um að ræða
tímabundin vanskil, ef fyrirsjáanlegt er að greiðslustaðan
muni batna. Líkurnar á ógjaldfærni félags aukast eftir því
hversu langan tíma skuldari er líklegur til að vera ófær um
að greiða útistandandi skuldir.
Skaðabótaskylda stjórnar
Ef fyrirséð er að félag er ógreiðslufært og stjórn félags-
ins frestar því að gefa félagið upp til skipta geta einstakir
stjórnar menn borið skaðabótaábyrgð á tjóni sem hlýst af
töfinni.
Við mat á skaðabótaskyldu er litið til fjölmargra atriða
eftir því hvernig staðan er á hverjum tíma. Sé félag til að
mynda á barmi greiðsluþrots en einhverjar líkur á því að
ástandinu linni er talið ólíklegra að stjórnarmenn verði
dæmdir skaðabótaskyldir. Ef hins vegar stjórnarmenn vita
eða mega vita að félagið stefni í þrot er líklegra að þeir gætu
talist skaðabótaskyldir.
Við þetta mat bætist einnig sérstök skylda kröfuhafa til
að rannsaka hag félagsins, þar á meðal uppgjör félagsins og
ársreikninga. Hafa ber þó í huga að ef stjórnendur félags vita
eða mega vita að þessi gögn gefa ekki rétta mynd af fjár-
hagnum geta þeir orðið skaðabótaskyldir gagnvart kröfu-
höfum sem veittu félaginu lán í trausti þess að bókhaldið
væri í lagi. Þetta gildir jafnframt þótt skylda til að gefa félag
upp til skipta hafi ekki raknað við.
Sé sýnt fram á að félag sé ógreiðslufært á tilteknu tíma-
marki getur stjórn félagsins borið persónulega ábyrgð á þeim
skuldbindingum sem hún samþykkir fyrir hönd félagsins
eftir það tímamark. Undir vissum kringumstæðum getur
ábyrgð stjórnarmanna náð til tjóns lánardrottna, hluthafa
og jafnvel félagsins sjálfs, verði það fyrir frekara tapi eftir
tímamark ógreiðslufærni.
Staða Landsbankans hf.
Gjalddagar umræddra skuldbindinga Landsbankans við
þrotabú gamla bankans eru ekki fyrr en á næsta ári, ef
marka má fyrrgreindar fréttir. Viðræður standa nú yfir um
greiðslufrest. Því er ekki hægt að fullyrða um hvort Lands-
bankinn sé ógreiðslufær þannig að hann geti ekki staðið
í fullum skilum við lánardrottna sína. Ekki verður heldur
staðhæft um það hvort meintir greiðsluörðugleikar bankans
muni líða hjá innan skamms tíma. Um það skortir betri upp-
lýsingar.
Þær upplýsingar sem þó liggja fyrir eru að The Guardian,
eitt virtasta dagblað í heimi, fullyrðir að Landsbankinn
hafi lýst því yfir við helsta kröfuhafa sinn, þrotabú gamla
Landsbankans, að hann geti ekki staðið í fullum skilum á
næstu gjalddögum. Þrátt fyrir að bankastjóri Landsbankans
vísi þeim fullyrðingum á bug hefur hann ekki veitt frekari
útskýringar. Gera má ráð fyrir að stjórn bankans hafi
fengið þær og hafi öll nauðsynleg gögn undir höndum um
framtíðar stöðu bankans. Ef svo er ekki ber henni skylda til
að afla þeirra tafarlaust.
Á árinu 2008 birtust margar fréttir í erlendum fjölmiðlum
um ástand íslenskra fjármálafyrirtækja. Viðbrögð forstjóra
þeirra voru öll á sama veg; þeir héldu því fram að neikvæðu
fréttirnar væru rangar. Raunin varð hins vegar önnur og eins
og síðar hefur komið í ljós voru mörg þeirra félaga ógreiðslu-
fær strax á árinu 2008. Sum jafnvel enn fyrr.
Af þessu má leiða að ef nú er fyrirséð að Landsbankinn
geti ekki staðið í skilum við lánardrottna sína að fullu og
greiðsluörðugleikarnir muni ekki líða hjá innan skamms
tíma beri stjórn hans skylda til að gefa hann upp til skipta.
Að öðrum kosti kann stjórnin að hafa bakað sér skaðabóta-
ábyrgð vegna tjóns sem hlotist getur af töfum á því að
skiptameðferð hefjist.
Greiðslufærni
Landsbanka og skyldur
stjórnarmanna
Álit
Tómas Hrafn Sveinsson
lögmaður