Sagnir - 01.04.1988, Síða 20

Hrafnistuundrið
Sjómaður í Grindauík i byrjun aldarinnar.
halda í fornar framleiðsluaðferðir,
þó nýjar og betri aðferðir bjóðist.
Það má telja fullvíst að íslenska
bændasamfélagið hafi verið komið
af stigi áhættuhræðslunnar á seinni
hluta síðustu aldar, til þessa bendir
sauðasalan, hákarlaútgerðin við Eyja-
fjörð og verslunarfélögin. Áhættu-
hræðslan skýrir því ekki hvers
vegna bændur lögðust gegn aukinni
útgerð. Skýringin liggur í hug-
myndafræði bændasamfélagsins
þar sem efnahagskerfið er kerfi fé-
lagslegra tengsla frekar en hag-
rænna. í raun má líta á andstöðu
bænda gegn sjávarútvegi sem and-
stöðu gegn innleiðingu markaðs-
kerfisins. Þrátt fyrir það voru þeir
komnir með annan fótinn í kerfið.
Vaxandi ásókn markaðskerfisins
leiddi til þess að bændur, þ.m.t. út-
vegsbændur, stofnuðu kaupfélög.
Þannig ætluðu þeir sér að skipu-
leggja sína framleiðslu og sölu
sjálfir. Gott dæmi um kaupfélag út-
vegsbænda var Kaupfélag ísfirð-
inga, sem Skúli Thoroddsen var í
forsvari fyrir. Kaupfélögin voru svar
bænda. Þeim var ætlað að viðhalda
því kerfi sem fyrir var en samt að
taka þátt í markaðskerfinu að
nokkru leyti. Kaupfélögunum tókst
ekki að vernda bændur gegn kapítal-
ismanum þegar til lengdar lét, en
vafalaust hafa þau verið hemill á
kapítalískri þróun í þeim þorpum,
þar sem þau voru ráðandi í atvinnu-
lífinu.
Það fólk sem flutti á mölina um
miðja síðustu öld sagði ekki skilið
við sveitina þegar í stað. í raun var
bara um aðsetursskipti að ræða í
fyrstu, þ.e. í stað þess að búa í sveit-
inni og fara á vertíð, var búið í ver-
stöðinni eða verslunarstaðnum og
róið milli þess sem farið var í sveit-
ina á háannatímanum þar." Útgerð
jókst eftir því sem árin liðu, fleiri
fluttu á mölina, smábátum fjölgaði
og skútuútgerð efldist. Aukin útgerð
og saltfiskverkun kallaði á aukna
verslun og þannig leiddi eitt af öðru,
sbr. kenninguna um margfeldiáhrif
útflutnings.
„Sem mestur gróði á sem
skemmstum tíma með sem minnst-
um tilkostnaði", var mottóið sem
menn lifðu eftir. Sem dæmi um
breytt viðhorf sjómanna til vinnu
sinnar má nefna, að eftir því sem
fleiri tæknibreytingar komu til og
hraðinn jókst styttust sjóferðabæn-
irnar og er vélbátarnir komu til
sögunnar voru þær endanlega af-
lagðar. Hugmyndafræði bændasam-
félagsins var að líða undir lok við
sjávarsíðuna um aldamótin og
markaðssamfélag kapítalismans að
taka við. Skorið hafði verið á nafla-
strenginn við sveitirnar, jafnt hug-
myndafræðilega sem atvinnulega,
og sjávarútvegurinn varð að lúta
þeim Iögmálum sem markaðurinn
setti honum.
Tæknibreytingar
Þeir róðrarbátar sem íslendingar
notuðu voru misjafnir að stærð og
gerð og fór það allt eftir aðstæðum í
hverri verstöð. Litlar sem engar
breytingar urðu á smíði þeirra og til-
raunir stjórnvalda til að betrumbæta
bátasmíðar íslendinga báru ekki
árangur. Auðvitað þróaðist báta-
smíðin og menn lærðu af mistök-
um, en í aðalatriðum breyttust bát-
arnir ekkert fyrr en seint á síðustu
öld og var það vegna áhrifa frá Norð-
mönnum og Færeyingum. Upp-
úr aldamótunum 1800 urðu all-
nokkrar breytingar á seglabúnaði en
þá kom til sögunnar nýr búnaður,
sem íslendingar höfðu ekki þekkt
áður. Auk þess mætti nefna að til-
raunir voru gerðar með smíði róðr-
arvéla í báta, en þær virkuðu ekki
sem skyldi.
16 SAGNIR