Árbók Reykjavíkurbæjar - des. 1941, Síða 7

V
Verklegar framkvæmdir bæjarins hófust fyrst til verulegra muna eftir 1907, er farið var að
leggja holræsi í götur, vatns- og gasveitu var komið upp, sem og síðar höfn og rafmagnsveitu.
Fram til þess tíma hafði mikil kyrrstaða ríkt í framkvæmd bæjarmálanna. Hinar stórfenglegu
breytingar i atvinnulífinu, fólksfjölgunin í bænum og kröfur hins nýja tíma tækninnar höfðu í
för með sér, að hefjast varð handa. Stofnun borgarstjóraembættisins mun ekki hafa verið frum-
orsökin til þeirra miklu framkvæmda, er nú hófust. En stofnun þess var nauðsynlegt skref, til
að hægt væri að hrinda hinum verklegu framkvæmdum áfram. Gangur flestra þeirra mála hef-
ir verið rakinn í stórum dráttum í þessari bók, og skal hér látið nægja að vísa til þess.
Eins og að líkindum lætur, hefir rekstur bæjarins lengst af verið fáþættur og bæjarlífið í
heild sinni fábreytt. Hefir því verið auðvelt að fylgjast með gangi málanna og hafa yfirlit yfir
þau. Á því hefir orðið mikil breyting á siðari árum. Eins og nú er komið er ógerlegt að fá heild-
aryfirlit yfir bæjarmálin, án þess að leita margháttaðra upplýsinga um þau. Þær upplýsing-
ar hafa hvergi verið fyrir hendi á einum stað.
Hingað til hafa ekki aðrar upplýsingar verið birtar um hin eiginlegu bæjarmálefni, en bæj-
arreikningamir, prentaðir siðan 1915 (í útdrætti nokkur ár þar á undan), skýrslur um barna-
skólana 1923—’27 og skrá yfir styrkþega 1911—’25, sem og útsvarsskrá um alllangt skeið. Þá
gaf bæjarstjómin út sérstaka skýrslu um húsnæðismál árið 1928. Aftur á móti hafa ýmsar skýrslur
verið gefnar út varðandi Reykjavík að tilhlutun ríkisins, t. d. manntalsskýrslur, heilbrigðisskýrsl-
ur, skýrslur um verðlag, atvinnuleysi, veðráttufar o. s. frv..
Bæjarreikningurinn, aðalheimildin um fjármálastjórn bæjarins, hefir haft inni að halda reikn-
inga yfir tekjur og gjöld bæjarsjóðs og bæjarfyrirtækja, og yfirlit yfir eignir og skuldir síðan
1921. Eins og vænta má hefir mikil breyting orðið á færslu reikninganna á þessu tímabili, niður-
röðun efnis, flokkun mála o. s. frv. Er því mjög erfitt að fylgjast með þróun fjármála bæjar-
ins, þótt þessi gögn liggi fyrir. Um aðrar nærtækar heimildir fyrir gangi bæjarmálanna, hefir
ekki verið að ræða.
1 riti því, er hér birtist, hefir verið leitazt við að sýna gang ýmsra helztu mála bæjarins með
tölum eða í töflum. Hefir verið stuðzt bæði við prentaðar og óprentaðar heimildir. Þeirri reglu
hefir yfirleitt verið fylgt, að rekja heimildimar eins langt aftur í tímann og kostur er á, og
sleppa ekki úr árum né draga árin saman í lengri tímabil. Þótti rétt að viðhafa þessa aðferð hér,
þar sem um byrjunarverk er að ræða. Þá hefir og allmikið af skýrslum, sem birzt hafa annars
staðar, verið teknar hér með. Er hvorttveggja, að margt af þessum skýrslum er dreift, og viða
nokkuð erfitt um aðgang að þeim fyrir almenning. Tír flestum þessum skýrslum hefir verið
unnið allmikið hér, bæði til að sýna sem bezt afstöðu Reykjavíkur til alls landsins, þar sem svo
hagar til, og afstöðubreytingu, sem tíminn, hin líðandi stund, veldur.
Með flestum töflunum, sem þarfnast skýringa, hafa verið birtar athugasemdir. Er því
óþarfi, enda ógerlegt rúmsins vegna, að ræða þær frekar hér. Þess má þó geta, að niðurröðun
efnisins eftir málefnaflokkum er nokkum veginn heilsteypt. Hins vegar hefir víða orðið að víkja
nokkuð frá rökréttri niðurröðun efnisins innan hinna einstöku málefnaflokka, vegna takmörkun-
ar rúmsins. Sundurliðun eða framsetning efnisins yfirleitt er og sömu takmörkum háð.
Það, sem enn vantar tilfinnanlega fyrir Reykjavík og raunar landið í heild, eru sundurlið-
aðar (eftir atvinnustéttum, atvinnugreinum o. s. frv.) hagfræðilegar upplýsingar (statistik) um
atvinnuvegi, eignir, tekjur, skatta, húsnæðismál o. þ. h. Áður langt um líður er nauðsynlegt að
hefjast handa um öflun áframhaldandi heimilda um öll þessi mál. Öll hagskoðun á hinum þjóð-
félags- og efnahagslegu viðfangsefnum vorum er mjög erfið og viða óframkvæmanleg, vegna
skorts á heimildum. Glöggar og itarlegar hagfræðilegar heimildir eru eitt af frumskilyrðunum
fyrir því, að hægt sé að stjórna hinum opinberu málum, svo að vel fari.
Reykjavik í desember 1941.
BJÖRN BJÖRNSSON.