Byggingarlistin - 01.01.1960, Blaðsíða 29

vélvæðingu, sem sljóvgaði sköpunar-
eðli þeirra og vinnugleði; námfýsin
hvarf fljótlega.
Munurinn á handiðnaði og vélvinnu
Hvernig stendur á þessari niðurdrep-
andi þróun málanna? Hver er munur-
inn á handiðnaði og vélvinnu? Mun-
urinn á iðnaði og handiðnaði á miklu
síður rót sína að rekja til þess, að not-
aðar eru mismunandi gerðir af tækj-
um, heldur en til þeirrar verkaskipt-
ingar, sem fyrir finnst annarsvegar og
hið óskerta vald einstaklingsins hins-
vegar. Þessar hömlur á framtaki ein-
staklinga er það menningarfyrirbrigði
í fyrirkomulagi nútímaiðnaðar, sem
ógnar mönnum mest. Eina ráðið við
þessu er breytt afstaða til vinnunnar.
Hún verður annarsvegar að byggjast
á skynsamlegri viðurkenningu á
þeirri staðreynd, að þróunin á sviði
tækninnar hefur sannað það, að sam-
vinna um verk getur aukið heildaraf-
köst mannkynsins meira en vinna
sjálfráðra einstaklinga, en hins vegar
má ekki gera of lítið úr þeirri þýð-
ingu, sem framtak einstaklingsins get-
ur haft. Öðru nær, það verður að gefa
því tækifæri til að skipa réttan sess í
vinnufyrirkomulaginu í heild, það get-
ur jafnvel gert það enn gagnlegra.
Frá þessu sjónarmiði er ekki lengur
litið á vélarnar sem atvinnutæki, sem
á að svipta sem flesta verkamenn lífs-
afkomunni, né heldur tæki, sem stæl-
ir það, sem áður var unnið í hönd-
unum; þær eru miklu fremur tæki,
sem losa menn við mesta líkamlega
erfiðið, styrkja hönd þeirra og gera
þeim þannig mögulegt að beina sköp-
unareðli sínu í ákveðinn farveg. Sú
staðreynd, að okkur hefur ekki enn
tekizt að ráða við þessi nýju íram-
leiðslutæki, þannig að við þjáumst í
raun og veru undan þeim, er ekki
frambærileg rök gegn nauðsyn
þeirra. Aðalvandamálið verður að
finna hagkvæmustu leið til þess að
dreifa sköpunarhæfileikum sem bezt
innan samfólagsins. Þeir, sem taka
við af hinum greindu hand- og list-
iðnaðarmönnum, sem áður voru,
munu framvegis bera ábyrgð á þeirri
andlegu vinnu, sem hlýtur að verða
undirbúningsþáttur við framleiðslu
iðnaðarvarnings. I stað þess að þsir
verði til neyddir að fá sér vinnu, sem
ekki þarf neinnar hugsunar við, við
vélar, munu hæfileikar þeirra verða
notaðir í þágu tilrauna og vinnu við
framleiðslu á tækjum, og þeir geta
þannig gengið inn í iðnframleiðsluna
sem ný tegund vinnuflokks. Eins og
málum er nú komið, verða hinir ungu
og efnilegu hand- og listiðnaðarmenn
af fjárhagslegum ástæðum annað-
hvort að fá sér starf sem óbreyttir iðn-
verkamenn eða gerast tæki, sem
framkvæma andlausa „sköpun" ann-
arra manna, sem sé þsirra, sem starfa
að formsköpunar,,list''. I hvorugu til-
viki fá þeir að glíma við sjálfstæð
vandamál. Með aðstoð listamanna
framleiða þeir vörur, sem eru aðeins
tízkufyrirbrigði, með minniháttar
breytingum á skreytingum. Þótt þær
séu ekki algjörlega gæðasnauðar,
vantar í þær einkenni gagngerðra
framfara á sviði innri uppbyggingar,
sem hægt er að hrinda af stað með
haldgóðri þekkingu á nýjum fram-
leiðsluaðferðum.
Hvað er þá hægt að gera til þess að
veita ungu kynslóðinni bjartara við-
horf til framtíðarstarfsins sem húsa-
meistari, formsköpunarmaður eða list-
iðnaðarmaður? Hverskonar þjálfunar-
stofnunum þarf að koma á fót til þess
að velja úr þá menn, sem hafa til að
bera listsköpunarhæfileika og veita
þeim yfirgripsmikla verklega og and-
lega menntun á sviði sjálfstæðrar
sköpunarvinnu í iðnaðinum? Ekki
nema stakir þjálfunarskólar hafa ver-
ið stofnaðir í því skyni að mennta
þessa tegund manna, sem geta verið
í senn listamenn og kunnáttumenn á
sviðum tækni, atvinnulífs og við-
skipta. Ein tilraunin til þess að komast
í lífrænt samband við framleiðslu-
störfin og kenna ungu fólki að vinna
bæði með höndum og vélum og vera
um leið formsköpunarmenn, var gerð
í „Bauhaus". Framh.
Gropius: Fagus verksmiðjurnar Alfelt, 1912
Gropius: Fjölbylishús í Berlín, 1930
27