Nýtt Helgafell - 01.05.1958, Blaðsíða 31

Á RÚSTUM KAUPMANNAHAFNAR
25
fötum, enda svo nýkominn heiman, að hann
naði aðeins að sjá eldinn en ekki Kaup-
mannahöfn. Þriðji pilturinn og yngstur þeirra
er Jón Axelsson. Hann er mjúklimaður,
klæddur óríkulega en þó nokkuð að tízku,
enda skraddarasveinn.
Þótt ferðalag þeirra allt sé meira en af-
kciralegt, er fólki hér á Gamlatorgi annað í
hug þessa stund en hlæja að íslenzkum
bjálfum sem aka hlassi sínu með stjarfa í
augunum um þennan brennda stað. Og hér
eru flestir til fara eins og hrúgöld af gömlum
tuskum, svo það eitt er ekki kennimark leng-
ur.
Jón Ólafsson gengur með vagninum og
lítur öðru hverju inn fyrir blæjurnar, hvort
staflarnir hafi haggazt. Á fótafjölinni framan
við ekilssætið er kistill hans sjálfs, fullur af
skrifi, og þar er efst hálfritað kver og stend-
ur utan á Relatio af Kaupenhafnar
Brunanum sem skiede i October
1728.
Öðru hverju skrika vagnhjólin til á
oplægðri steinbrúnni, svo ískrar í fölinni,
og Jón flýtir sér að gá undir blæjumar, hvort
allt sitji enn. Samt eru honum sífellt meira
i hug þser bækur, sem aldrei munu komast
a vagn, hvað þá í hús. Og sú stund er líkt
og brenna í huga hans, er þeir gengu út úr
lestrarstofunni í síðasta sinn og glömpum
bálsins úr Borch Collegíum handan við mjóa
götuna sló á kili bókanna sem ennþá stóðu
eftir, að Ámi benti með augunum upp í hill-
urnar og sagði við þá Finn Jónsson, eða við
sjálfan sig, undir róm: Þar eru þær bækur
sem aldrei og hvergi fást slíkar til dóma-
dags. Síðan hafði hann lokað gætilega á
eftir sér.
-----o----
Relatio af Kaupenhafnar brunanmn
Sjúkdómurinn graphomania virðist hafa
verið landlægur bæði og arfgengur á Is-
landi frá því menn lærðu hér stafrófið fyrst.
Ef kýr datt í keldu, þá voru áhöld um hvort
bóndanum bæri fyrr en gera, tosa henni
upp úr eða hraða sér heim og færa atburð-
inn í letur. Engu er líkara en Jón Ólafsson
frá Grunnavík hafi erft þessa veilu úr sam-
anlögðum kynstofninum, á sama hátt og
konungaafkvæmi sum hafa sjúkdóminn
hæmophelju, svo sem til staðfestingar því,
að ekki hafi ruglazt rekkjuneyti ættarinnar
í tíu aldir. Því er það, að glöggvustu mönn-
um hefur enn ekki tekizt að finna nokkurn
þann hlut, ofan jarðar eða neðan, í huldum
veröldum eða sýnilegum, sem Jón Ólafsson
hefur ekki skrifað um. Það kemur því engum
á óvart, að Jón er eini fulltíða sjónarvottur-
inn sem lýsir brunanum mikla 1728, og sýnir
það með öðru ónæmi Dana fyrir téðum
kvilla.
Þar sem brunalýsing Jóns hefur aldrei
komið á prent, svo ég viti til, nema í danskri
þýðingu, tek ég hér upp úr henni nokkra
kafla eftir Lbs. 1439, 4to, sem er sagt vera
stafrétt afrit frumtextans í Ny kgl. Saml. 681
b., 4to.
Jón hefur lýsingu sína á tildrögum brun-
ans, sem upp kom, svo sem fyrr er sagt, milli
kl. 7 og 8 að kvöldi miðvikudagsins 20. okt-
óber. Síðan lýsir hann veðurfarinu með þess-
um orðum: „Vindurenn stód af sudvestre
geisehvass, sleit úr nockra regndropa ödru
hveriu um nóttena, en rignde ákaft um kl. 8.
og 9. þvi himinenn var allur hulenn þyckvum
rokskyaflökum, sem rofade i á mille. so var-
ade þad alla þá nótt og dagenn epter . . . ~
Munade eckert soddan elld um, þó litel
skúr fielle."
Þar sem eldurinn átti upptök sín í vestur-
jaðri borgarinnar, var vindáttin þetta kvöld
og nóttina á eftir eins óhagstæð og frekast
gat orðið, því hún bar eldinn skáhallt inn í
borgarhverfin gömlu, þar sem engin síki
eða aðrar fyrirstöður urðu á vegi hans. „Þá
nú elldurenn spratt upp úr þessu lopte, æste
vindurenn hann á næstu hús, strax hrópudu
vaktararner brand brand, epter sinne veniu,
sem þá voru komner á göturnar, en storm-
kluckan var klemd. Brandfolked kom med
sínar sprautur, og þeir sem vatnstunnurnar
færdu, en hverutvegge komust báglega ad,
því bæde Clemens stræte, Vognbadstue-