Alþýðuhelgin - 31.12.1949, Blaðsíða 7

ALÞÝÐUHELGIN
35'.)
Frumherjinn, Alþýðublaðið eldra
PÉTUR G. GUÐMUNDSSON
bókbindari er tvímælalaust fyrsti
frumherjinn í bíaðaútgáfu alþýð-
unnar á íslandi. Hann er látinn fyr-
ir nokkrum árum og því erfitt að
greina undirrót þess að hann hóf
merkið, en vitað er að um aldamótin
hóf hann bréfaskriftir við þýzka
jafnaðarmannaleiðtoga. Er kunnugt,
að hann slcrifaðist á við hinn heims-
kunna þýzka jafnaðarmannaleiðtoga
August Bebel, sem um langt skeið
var einn helzti fræðilegur leiðtogi
jafnaðarstefnunnar í Evrópu og oft-
ast nefndur um leið og Karl Kaut-
sky, en um fræöilegar kenningar
• þessara manna var mikið deilt með-
al jafnaðarmanna og þá fyrst og
fremst eftir að bolsjevisminn hóf
merki sitt. Bar mikið á milli þessara
leiðtoga og Leniris og annarra and-
legra leiðtoga bolsjevikka — og við
þá Bebel og Kautsky eru kenndar
þær stefnur, sem eru grundvöllur
hinnar socialdemokratisku stefnu
verkalýðshreyfingarinnar. Hér var
deilt um skýringar á ritverkum
Marx og Engels alveg eins og á öll-
um öldum hefur yerið deilt um bibl-
íuna.
Áður en Pétur G. Guðmundson
hóf að skrifast á við þýzka jafnaðar-
mannaleiðtoga (Bebel sendi honum
mynd af sér. áritaða eigin hendi, og
var hún lengi í eigu Péturs og skip-
aði heiðurssess á heimili hans),
höfðu verið stofnuð hér Bárufélögin,
í Reykjavík, Eyrarbakka, Akranesi,
Prentarafélagið hér í Reykjavík,
Verkamannafélagið á Seyðisfirði og
verkamannafélag á Akureyri. Var
það fyrsti vísir verkalýðshreyfingar-
innar. Pétur G. Guðmundsson tók
ekki þátt í þessum samtökum, enda
stundaði hann alls konar vinnu víða
um land. Lét honum og alla tíð bezt
að ræða og rita um og rannsaka hinn
fræðilega sósíalisma. Vann hann og
oft einn að þessu, en tók sér stund-
um margra ára hlé frá störfum eftir
að hann var þó orðinn daglegur bar-
áttumaður í samtökum alþýðunnar.
Hann var að ýmsú leyti þannig
gerður, að hann vildi fara sínu fram,
var mjög gáfaður maður og rýninn,
en ef hann fékk ekki sitt fram, átti
Péftir 6. Guðmundsson
stéð í bréfaskriffum
við Bebel um afdamóf.

- Pétur G. Guðmundsson.
hann það til að yfirgefa orustuvöll-
inn svo að segja bardagalaust. Það
má að vissu leyti segja, að Pétur G.
Guðmundsson hafi verið sterkastur
þegar hann stóð einn — og það vek-
ur sérstaka athygli á skapgerð hans,
að þrátt fyrir það, þó að hann væri í
raun og veru einmana, hóf hann oft
merki, hrinti af stað vel og vand-
lega, en hætti síðan afskiptum — og
aðrir tóku við. Má og segja í sam-
bandi við þetta, að þannig fari oft
fyrir brautryðjendum. Þeir ryðja
fyrstu brautina, „en mörgum á för-
inni fóturinn sveið“ og svo var með
Pétur. Hann fór ekki varhluta af
ofsóknum/ atvinnumissi og fátækt
vegna skoðana sinna. Kvað svo ramt
að því að eitt sinn voru gerð samtök
um að kaupa upp skuldir á hann, og
nota þær svo til að leggja hann að
velli sem baráttumann í samtökun-
um.
Bréfaskriftir Péturs við Bebel og
að líkindum fleiri jafnaðarmanna-
leiðtoga þýzka, urðu til þess að
hvetja hann til að gerast sáðmaður
hér heima þar sem enginn hafði áð-
ur sáð frækornum jafnaðarstefn-
unnar. Um aldamótin tók hann þátt
í félagsskap, sem starfaði hér í bæn-
um og var skipaður ýmsum gáfu-
mönnum. Var þetta málfundafélag,
sem nefndist „Vísir“. í þessu félagi
starfaði Pétur mikið. Þar var gefið
út skrifað blað, og skrifaði Pétur þar
grein um sósíalismann. Spunnust út
úr þessari grein snerpulegar deiiur
og áttust við Pétur og ungur
menntamaður, Magnús Magnússon
að nafni. Var þessu blaði haldið úti
um skeið innan félagsins — og
mörgum árum síðar, eftir að félagið
var liðið undir lok, fjölritaði Pétur
þessar greinar og gaf ýmsum vinum
sínum.
Upp frá þessu dreymdi Pétur G.
Guðmundsson um að stofna prentað
blað til þess að túlka jafnaðarstefn-
una opinberlega. Um sama leyti
leitaði hann sér vinnu í „Hvalnum“
og vann hjá Ellefsen hinum norska í
Önundarfirði og á Asknesi (um þetta
starf í „Hvalnum“ hefur Magnús
Gíslason verkamaður ritað ágæta
bók, sem kom út í haust hjá ísa-
foldarprentsmiðju). Þar kynntist
Pétur fyrst nokkuð stóriðju, allmikl-
um fjölda' umkomulítilla vérka-
manna á annan bóginn og á hinn
bóginn umsvifamiklum kapitalisma.
Enn fremur mun Pétur þá hafa
kynnzt, meðal Norðmanna, sem
hann vann með, viðhorfum þeirra til
norskrar verkalýðshreyfingar, sem
þá var einmitt að ryðja sér til rúms
í Noregi.
Pétur fór nú að ræða við vini sína
og kunningja um að stofna samtök
til að berjast fyrir hugsjónum jafn-
aðarstefnunnar. Hann ræddi um
þetta ekki sízt við Ágúst Jósefsson
prentara, sem þá var nýkominn
heim frá Danmörku fullur af eld-
legum áhuga fyrir verkalýðssam-
tökum og jafnaðarstefnu. Og kom
þá í fyrstu röð að stofna blað til
að túlka skoðanir jafnaðarmanna.
Þetta blað var og stofnað í ársbyrj-
un 1906, og veiti lesendur því at-