Alþýðuhelgin - 31.12.1949, Blaðsíða 9

ALÞÝÐUHELGIN
3(51
Minningar frá fyrsta verkfallinu, hafnarverkfallinu 1913.
Felix Guðmundsson segir frá
' „Vorið 1913 var byrjað á vinnu
við hafnargerð í Reykjavík. Verka-
menn hugðu gott til þeirrar vinnu.
Þeir gerðu ráð fyrir að hún mundi
verða sæmilega borguð, og það sem
bezt var, hún mundi verða löng. En
í þá daga var vinna stopul, meira að
segja á sumrin, og næstum engir.
að vetrinum. Danskt fyrirtæki tók
að sér að byggja hafnarmannvirkin
í samningsvinnu, akkorði. Danskur
verkfræðingur sá um iramkva;mdir
hér, og eitthvað var víst af dönsk-
um verkstjórum. Fjöldi vevka-
manna var ráðinn, og vinna var haf-
in síðast í marz eða fyrst í apríl.
Byrjað var á grjótnámi í öskjuhlíð-
inni, svo og á lagningu járnbrautar
fæðingu, líf og dauða Alþýðublaðs-
ins eldra.“
Eftir þetta átti alþýðan ekkert
blað í 6 ár, eða þar til „Verkmanna-
blaðið“ var stofnað 1913, og enn
undir ritstjórn Péturs G. Guðmunds-
sonar. Það hóf göngu sína um það
leyti, sem verkfalli verkamanna við
hafnargerð Reykjavíkur var að
ljúka, en aðeins nokkur blöð komu
út af því.
Fer hér á eftir viðtal, er ég hef
átt við Felix Guðmundsson, en hann
átti mikinn þátt í þessum samtök-
um verkamanna, en það var í raun
og veru fyrsta verkfallið, sem Dags-
brúnarmenn stóðu í. Er frásögn
Felix Guðmundssonar athyglisverð,
því að hún sýnir ljóslega, hvernig
verkalýðssamtökin voru sett meðan
þau áttu engan opinberan málsvara.
þaðan og níður að höfn. Þegar þessi
saga gerðist, var verkamar.nakauþ
30—35 aurar á klst., dálítið mismun-
and eftir vinnu og aðstöðu. Eftir-
vinnukaun var aðeins harn a, því ný-
lega bafði Dagsbrún fengið. viður-
kennda 10 st.unda dag.dnnu. Það
kom fliótt í liós, að vinnan var mjög
erfið til að byrja með og reyndar
alltaf. Grjótið var sprengt upp með
dynamiti og fyrir því var borað með
handborum, sem slegið var á með
hömrum eða ,,feislum“. Og var það
léttasta vinnan. sem unnin var við
grjótnámið, því til að byria með
voru engar vélar notaðar við verk-
ið. Síðar komu svo lvftur (kranar)
og fleii'a, sem mikil bót var að. Ekki
leið á löngu frá því að vinnan byrj-
aði og þar til árekstur varð milli
verkamannanna og þessa danska
verkfræðings. Ástæðurnar fyrir því
voru þær, að sá danski vildi ekki
viðurkenna 10 stunda dagvinnu,
vildi að unnið yrði fyrir dagvinnu-
kaup 12—14 stundir eftir því sem á
stæði. Þetta vildu verkamenn ekki
þola. Þeir höfðu eins og áður er sagt
nýlega fengið viðurkenndan 10
stunda vinnudag hjá íslenzkum at-
vinnurekendum, og þeir vildu láta
þá samninga gilda, ekki síður þó að
danskt fyrirtæki og danskur maður
ættu í hlut. Um þetta varð svo all-
hörð deila, um kaupið var lítið deilt,
þ. e. a. s. dagvinnukaupið. Þriggja
manna nefnd var kosin til að gera
tilraun til að fá þetta lagfært, en hún
fékk litla áheyrn hjá hinum danska
verkfræðingi. Þóttist nefndin þó
hafa rökin sín megin, þ. e. samninga
þá, sem giltu í landinu um þetta
efni. Og enn fremur var það revnt
og augljóst, að ekki nema frískustu
menn á bezta aldri gátu stundað
þessa vinnu ef lengur var unnið en
10 stundir. Meira að segja með þeim
vinnutíma höfðu eldri menn orðið
svo illa úti, að þeir urðu að taka sér
hvíldardag og sumir lögðust í rúmið.
Þessi ágreiningur var eins og sjá má
af framansögðu ekki kaupdeila,
heldur deila um það, hvort verka-
mennirnir ættu að halda sjálfsög'ð-
ustu mannréttindum eða vera svipt-
ir þeim og það af útlendum manni.
Þegar þetta er athugað, gæti ég trú-
að að flestum þætti það ótrúlegt að
um þetta mál hafi þurft að heyja
harða baráttu. Samt sem áður varð
það nú svo.
í þá daga átti verkalýðurinn ekk-
ert blað, og blöðin, sem til voru, en
það voru aðallega flokksblöð, voru
ekki neitt að hugsa um það að taka
málstað verkalýðsins. Þó skal því
ekki gleymt, að dagblaðið^ „Vísir“,
en því stjórnaði þá Einar Gunnars-
son, tók stutta grein um málið þar
sem skýrð var afstaða verkamann-
anna. Ekki kom hún sarnt óbrevlt.
Maður, sem þá vann við blaðið (ekki
ritstjórinn) tólc út úr greininni allt
það, er hann hugði að hinum danska
verkfræðingi geðjaðist ekki að. Öll
önnur blöð þögðu um málið. Þetta
var lærdómsríkt fyrir verkamenn-
ina. Þeir höfðu skipað sér í hina
borgaralegu flokka og kosið með
þeim. Þegar svo þeir áttu í deilu við
erlendan mann um hin einföldustu
mannréttindi, þá voru blöð flokk-
anna, sem þeir voru í og höfðu kosið
með, ekki að ómaka sig til þess að
rétta þeirra hlut. Ef einhverjum
kynni að detta það í hug, að mál
þetta hefði farið fram hjá blöðunum,
og þess vegna hefðu þau þagað um
það, þá er ekki því til að dreifa, og
bar tvennt til þess. Þorvarður Þor-
varðsson prentsmiðjustjóri fékk
haldinn fund í Blaðamannafélaginu.
Þar var málinú vel tekið, þó að ekk-
ert yrði um efndir. Þorvarður sætti
aðkasti fyrir skilning sinn á málinu.
Hann lét prenta fyrir okkur götu-
auglýsingar, þar sem skýrt var frá
um hvað deilan snerist, og skorað
var á verkamenn að vinna ekki í
hafnarvinnunni meðan verkfallið
væri óleyst. Þetta verkfall, sem var
það fyrsta, er sögur fara af hér
sunnanlands, vakti mikið umtal og
eftirtekt. Það, að verkamennirnir
neyddust til að hefja verkfall, mun
hafa mestu um það ráðið, hvað blöð-
in voru þögul um málið. Aðeins sum
Frh. á bls. 383.