Sveitarstjórnarmál - 01.12.1967, Qupperneq 17

skjölum og var vel að sér um landsréttindi. Þess
skal getið, að frá honum er runnin vitneskjan
um, hvenær Áshildarmýrarsamþykkt var gerð.
Hjá Birni kynntist Jón systur hans, Helgu,
sem hann gekk síðar að eiga. Settu þau í fyrstu
bú saman að Vindheimum, en fluttust síðar að
Reynistað. Jón gekk í þjónustu Jóns sýslumanns
i Eyjafjarðarsýslu Marteinssonar og fór með hon-
um utan 1568. í förinni fékkhann konungsveitingu
fyrir Reynisstaðaklaustri og Skagafjarðarsýslu um
líkt leyti, en þetta var þó aðeins byrjunin á
veraldlegum frama lögmanns, enda söfnuðust
á hendur hans umboð konungsjarða í Vatnsdal,
Miðfirði og á Snæfellsnesi, en síðasttalda um-
boðið, sem nefnt var Arnarstapaumboð, gaf mjög
góðar tekjur á góðum veiðiárum. Sýslumanns-
embætti í Snæfellsnes- og Hnappadalssýslum fékk
Jón að auki 1598 og hélt því til dauðadags.
Árið 1597 varð Jón fyrir því óláni að missa
konu sína, en undi ekki lengi í ekkilsstandi og
gekk að eiga dóttur sr. Einars Marteinssonar á
Staðarstað. Mun henni í fyrstu hafa þótt ráða-
hagurinn lítt fýsilegur, enda var aldursmunur
allmikill. Áttu þau hjón þó tvö börn, sem dóu
bæði um svipað leyti og faðirinn. Tók hún því
arf allan, og var það engin smásumma. Jarðeignir
einar námu t. d. 5i/ó hundraði hundraða, en
lausafé var talið meira virði. Kvennsilfur eitt
var t. d. að sögn 8—12 fjórðungar, en það nam
að þeirrar tíðar verðlagi 320—480 kúgildum, og
geta menn þá gizkað á upphæðina.
Jón lögmaður andaðist í tjaldi sínu við Bessa-
staði á Jónsmessu árið 1606. Hafði hann kvöldið
áður setið veizlu Herluf Daae höfuðsmanns
og fór vel á með þeirn. Jón hafði lengi staðið í
málaferlum við Guðbrand Þorláksson Hólabisk-
up, og virðast Jrær deilur, sem hlotið hafa nafn-
ið Morðbréfamálin, hafa borið á góma í viðræð-
um þeirra höfuðsmanns þá um kvöldið, enda er
mælt, að síðustu orð lögmanns í þessu lífi hafi
verið: „Nú skulum við drekka dátt í kvöld svein-
ar, en á morgun skal Gutti fá skell og djáknar
hans.“ Tekið skal fram, að Jjessi orð hafa varð-
veitzt í fleiri en einni mynd. Deilur þessar verða
þó ekki raktar hér né heldur mótspyrna þeirra
lögmannanna gegn vaxandi íhlutun konungs-
valdsins, enda slíkt a. m. k. nægilegt efni í sjálf-
stæðan fyrirlestur. Áður en hafizt verður handa
um að rekja efni Jiað, sem verður aðalhluti
Jjessa spjalls, Jrykir rétt að minna á, að bræður
Jóns voru Jjeir Páll Jónsson á Reykhólum (Stað-
arhóls-Páll) og Magnús prúði sýslumaður í
Barðastrandarsýslu, en hann mun kunnastur af
Vopnadómi. Hefur fylgi slíkra manna án efa ekki
verið lögmanni ónýtt, ef á Jmrfti að halda.
FÁTÆKRAFRAMFÆRSLA
Víkjum nú að sveitarstjórnarmálum, en flest
þau skjöl um það elni, sem við verður stuðzt í
spjalli Jaessu, má finna í Aljaingisbókum íslands
I.—III. bindi, enda eru Jjar prentaðir allir varð-
veittir dómar og lögréttusamjrykktir frá Jiessu
tímabili.
Við könnun Jiessara gagna frá tímabilinu
1570—1606 verður ljóst, að fátækralramfærsla
er Jaá langfyrirferðarmesti þáttur sveitarstjórnar-
mála hér á landi, og er slíkt að vonum. Nokkur
hluti jæssara skjala fjallar um sveitfesti einstakra
manna og framfærsluskyldu ættingja. Ekki þykir
ástæða til að rekja einstök mál af þessu tagi hér
utan eitt, en J^ar gæti verið að finna eins konar
heildarreglu lögmanns um afgreiðslu deilna
milli sveitarfélaga um sveitfesti einstaklinga.
í dómi einum,1) sem Þórður lögmaður dæmir
að Heggstöðum í Borgarfirði 13. janúar 1592,
en Jiar er fjallað um mál Guðmundar nokkurs
Illugasonar að beiðni Reykdæla í Borgarfirði
(íbúa Reykholts Reykjadals), segir svo meðal
annars:
„Dæmdu áðurgreindir dómsmenn (/2 tylft)
eftir sannri tilsögn Guðmundar Illugasonar, hvar
hann heiði verið í sinni ómagavist. Skyldi hann
eftir réttri tiltölu í hverjum hrepp vera, en vilji
SVEITARSTJÓRNARMÁL
183