Morgunblaðið - 19.12.2011, Side 16

16 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. DESEMBER 2011
Munið að slökkva
á kertunum
Eldtefjandi efni er sprautað
er á kertaskreytingar koma
aldrei í veg fyrir bruna
Slökkvilið
höfuborgasvæðisins
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Vaclav Havel, einn merkasti andófs-
maður Austur-Evrópu á Sovéttíman-
um er fallinn frá á 76. aldursári.
Havel var leikskáld og var látinn
líða fyrir að vera sonur efnaðra hjóna
þegar samyrkjubúskapur var tekinn
upp í Tékkóslóvakíu.
Með baráttu sinni veitti Havel
milljónum manna innblástur og kem-
ur fram í eftirmælum að hann var í
huga margra landa sinna einskonar
siðferðislegur áttaviti.
Havel hafði lengi verið heilsuveill
og skildi við að eiginkonu sinni, Dag-
mar, viðstaddri.
Hæddist að kerfinu
Rifjum upp nokkur ár í lífi hans.
Árið er 1963. Nikita Khrústsjov er
leiðtogi Sovétríkjanna og John F.
Kennedy á nokkra mánuði ólifaða
sem forseti Bandaríkjanna. Kúbudeil-
an er nýafstaðin en kjarnorkuógnin
er ekki farin úr huga fólks. Járntjald
klýfur Evrópu milli austurs og vest-
urs. Heimsveldið Sovétríkin nær frá
Kyrrahafi til Evrópu.
Svona var í fáum orðum umhorfs í
veröldinni þegar leikrit eftir ungan
Tékka að nafni Vaclav Havel var
frumsýnt í Prag. Leikritið, Garðveisl-
an, segir sögu millistéttarpiltsins
Hugo Pludek og hvernig hann kemst
til metorða sem skriffinnur hjá skrif-
ræðisbákni í ímynduðu ríki. Skrifræð-
ið kæfir niður einstaklingsvitund og
elur af sér tungumál sem er í senn
fráleitt og merkingarlaust. Svo vel
tekst Pludek að tileinka sér tungutak-
ið að foreldrar hans bera ekki kennsl
á hann. Einstaklingurinn er horfinn.
Kerfið hefur tekið sér bólfestu í hon-
um.
Hér er auðvelt að geta í eyðurnar.
Hið ímyndaða ríki er skrípamynd af
kommúnismanum og Pludek enn eitt
tannhjólið í stóru gangverki.
Havel hélt háðinu áfram í leikrit-
unum Minnisblaðið og Einbeiting
gerð erfiðari og var það síðara frum-
sýnt uppreisnarárið 1968. Er síðast-
nefndi titillinn hér lauslega þýddur.
Kerfið snýst til varnar
Þessi stílbrögð voru kommúnista-
stjórninni í Tékkóslóvakíu þyrnir í
augum og fór svo að þau bönnuðu
verkin. Var Havel jafnframt meinað
að ferðast til útlanda. Það átti að
þagga niður í andófsmanninum.
Havel var haldið utan við menning-
arlífið og gerðist hann verkamaður til
að framfleyta sér. Árið 1977 var hann
meðhöfundur að skjalinu Skrá 77 þar
sem krafist var aukinna mannrétt-
inda í Tékkóslóvakíu. Havel var orð-
inn leiðtogi andófsins gegn kommún-
ismanum og galt fyrir þá forystu með
fangelsisvist.
Árið 1989 var miðstýrður ríkis-
búskapur kommúnismans að hruni
kominn. Sovétríkin byrjuðu að liðast í
sundur. Síðla hausts leiddi Havel frið-
söm mótmæli, svonefnda flauelsbylt-
ingu, er hann var í forsvari hundraða
þúsunda sem kröfðust endaloka ein-
ræðisins í Tékkóslóvakíu. Kommún-
istar hrökkluðust frá völdum og var
Havel í kjölfarið kjörinn forseti lands-
ins.
Nokkrum misserum síðar klofnaði
landið í Tékkland og Slóvakíu, það var
klofningur sem Havel lagðist gegn.
Tékkar horfðu til vesturs og varð
landið aðili að NATO og ESB.
Havel fékk fjölda friðarverðlauna
auk heiðursdoktorsnafnbóta.
Frelsishetja fellur frá
Reuters
Á sigurstund Havel veifar til stuðningsmanna sinna í Prag 19. desember 1989. Hann lést í gær, 18. desember.
 Leikskáldið og stjórnmálaleiðtoginn Vaclav Havel er látinn eftir langvinn og erfið veikindi
 Hæddist að skrifræði kommúnismans í Tékkóslóvakíu og leiddi landið á braut til lýðræðis
„Vaclav Havel var einn merkasti
Evrópumaður okkar tíma,“
skrifaði Carl Bildt, utanríkis-
ráðherra Svíþjóðar, á vefinn er
hann hafði spurnir af andlátinu.
Fjöldi þjóðarleiðtoga vottaði
Havel virðingu sína, þar á meðal
Angela Merkel, kanslari Þýska-
lands, sem sagði Þjóðverja
standa í þakkarskuld við bar-
áttumann fyrir frelsi og lýðræði
sem hefði rutt brautina fyrir
sameiningu Evrópu. En Merkel
var hálffertug og búsett í A-
Þýskalandi þegar andóf Havels
varð þar mörgum að innblæstri.
Lýst sem
stórmenni
LEIÐTOGA MINNST
Baldur Sigurðsson, dósent í ís-
lensku við Háskóla Íslands, hefur
mikið álit á Havel sem leikskáldi.
„Havel var geysilega merkilegur
heimspekingur og listamaður og
án efa í fremstu röð evrópskra
leikskálda. Hann starfaði mikið
fyrir leikhúsið Við grindverkið (Na
zábradlí) í Prag, lítið framúr-
stefnuleikhús á stærð við Iðnó í
okkar samhengi. Töluvert var af
litlum leikhúsum í borginni sem
fóru ótroðnar slóðir. Havel var í
hópi fremstu höfunda sem skrifuðu
leikverk og settu upp sýningar.
Verk hans voru mörg undir áhrif-
um höfunda eins og Ionesco.
Samræður leikpersóna hafa
óræða merkingu og að því leyti
var dálítið erfitt að negla verk Ha-
vels fyrir þá sem vildu hanka fólk
á pólitískum boðskap. Persónurnar
töluðu í gátum, ef svo mætti segja.
En eftir 1968 voru flest eða öll
verk hans frumflutt erlendis og
varla sýnd í heimalandinu fyrr en
eftir byltingu, til
dæmis Largo
Desolato (1985)
sem við Olga
María Franzdótt-
ir þýddum og
var sýnt hér
1996.“
– Hefði Havels
verið minnst sem
listamanns ef
það hefði komið
í hlut einhvers annars að leiða
flauelsbyltinguna?
„Já. Vissulega. En hann var ekki
maður fjöldans. Þetta voru engin
skemmtiverk heldur margslungin
ádeiluverk, oft grótesk. Leikhúsið
við grindverkið var framúrstefnu-
leikhús og höfðaði ekki sér-
staklega til almennings. Ákveðinn
hópur meðvitaðs fólks fylgdist vel
með og vissi hvaða þýðingu verk
Havels höfðu, en orðsporið gerði
hann frægan,“ segir Baldur Sig-
urðsson.
Reuters
Þjóðfáninn Þúsundir manna minntust Havels í miðborg Prag í gærkvöldi.
„Geysilega merki-
legur listamaður“
 Verk Havels voru ekki við alþýðuskap
Baldur
Sigurðsson