Morgunblaðið - 30.12.2011, Qupperneq 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 2011
Dýrleg jólaljós Þótt færðin á götum höfuðborgarsvæðisins hafi verið vond í gær vegna fannfergis er víða jólalegt um
að litast, til að mynda í Móaflöt í Garðabæ þar sem þessi dýrlega jólaskreyting gleður augað í skammdeginu.
Ómar
Nú, þegar við kveðj-
um eitt mesta land-
flóttaár Íslandssög-
unnar, er við hæfi að líta
til baka og spyrja:
Hvernig snúum við
blaðinu við? Hvað er
hægt að gera betur til
að Íslendingar kjósi að
búa hér á landi og finni
hér tækifæri, von og
sameiginlegan vilja til
að gera vel?
Reynslan sýnir að stjórnvöld, sem
ekki geta stolt litið um öxl, hafa hvorki
vilja né hugrekki til að leita svara við
slíkum spurningum. Þess vegna mun
núverandi ríkisstjórn halda áfram að
hindra þjóðina í að nýta tækifærin en
afneita afleiðingunum og segja enga
þörf á breytingum, þrátt fyrir að
hvern dag sjái hópur einstaklinga
enga aðra kosti en að yfirgefa landið
sitt og nánustu ættingja og vini.
Það sama er að segja um borg-
arstjórn. Höfuðborgin hefur því miður
glatað forystuhlutverki sínu en komist
í þá stöðu að vera öðrum víti til varn-
aðar vegna þeirra grátbroslegu að-
stæðna sem þar ríkja. Valdhafarnir
þar láta það þó ekkert á sig fá. Þeir
líta ekki til baka heldur yppta bara
öxlum, segjast kannski gera betur
næst og taka svo stærstu slagi sína
gegn öspum í miðborginni og faðirvor-
inu í skólum.
Hagur fólksins á
að vera í forgangi
Ef forgangsraðað hefði verið í þágu
fólksins hefðu tilraunir með að skatt-
leggja þjóðina út úr kreppunni ekki
verið gerðar. Engum hefði dottið í hug
að hækka alla skatta og stofna til
nýrra á sama tíma og kaupmáttur hef-
ur rýrnað um tugi prósenta. Frekar
hefði verið horft til reynslunnar sem
staðfestir að hófleg skattheimta skilar
meiri og varanlegri árangri.
Í stað þess að taka stöðugt meira af
fólki á að auka val og vald þess sjálfs.
Óháð yfirlýsingum
stjórnmálamanna telur
fólk þetta ekki hafa ver-
ið gert og því miður
hefur trú þess á lýð-
ræðið og stjórnvöld
aldrei verið minni.
Hluti þessa vanda er
auðvitað að almenn-
ingur upplifir ekki að
tekið sé á málum hans
af sanngirni eða skiln-
ingi. Skjaldborgin hef-
ur aldrei verið reist og
enn eru fjölskyldur að
missa heimili sín.
Meirihlutinn í Reykjavík taldi sig
heldur ekki þurfa að líta til reynsl-
unnar né góðra ráða. Öll gjöld og allir
skattar hafa verið hækkaðir á borg-
arbúa, sem hafa nú tekið á sig 300
þúsund króna viðbótarkostnað frá
kosningum. Og þrátt fyrir að ítrekað
hafi verið staðfest að borgarsjóður
þurfi ekki þessar miklu hækkanir er
hvergi vikið frá fyrri ákvörðunum eða
breytingar boðaðar.
Umfang kerfisins
verður að minnka
Ef stjórnvöldum væri alvara með
að nýta skattfé sem best væri raun-
verulega verið að draga úr umfangi
þess hluta kerfisins sem ekki lýtur að
grunnþjónustu. Sé litið til reynslu
annarra er þetta óumflýjanlegt, enda
umfang hins opinbera víða orðið
meira en samfélög standa undir.
Þetta skilur almenningur en um-
ræða um fjölgun ríkisstofnana, fleiri
aðstoðarmenn ráðherra og fjölgun
borgarfulltrúa staðfestir að valdhafa
skortir algjörlega þann skilning.
Þannig voru umfangsmiklar breyt-
ingar á þjónustu við grunnskólabörn
boðaðar um leið og verulega skorti á
sparnað í miðlægri stjórnsýslu. Síðar
var foreldrum sagt að ekki yrði ráðið
frekar í leikskóla en á sama tíma var
starfsfólki í Ráðhúsinu fjölgað. Og
svo var þeim sem bentu á misræmið
sagt að sparnaður í stjórnsýslu væri
álíka skynsamlegur og „að taka af sér
fótinn til að léttast“.
Þau munu ekki gera betur
Nú er stutt í að nýtt ár gangi í garð.
Í landi sem er fullt af tækifærum,
áskorunum og auðlindum er aðeins
eitt sem stendur í vegi fyrir því að nýtt
ár verði betra en það fyrra: Stjórn-
völd.
Þannig mun hver dagur með stefnu
ríkisstjórnarinnar þýða að minnst
fimm einstaklingar flytja af landi
brott. Á þeim 483 dögum sem eftir eru
til þingkosninga munu 2.145 flytja úr
landi, sem jafngildir því að allir íbúar
Hveragerðis velji sér búsetu erlendis.
Í Reykjavík munu íbúar í rúm tvö ár
til viðbótar þurfa að búa við algjört
metnaðar- og ábyrgðarleysi sem í lok
kjörtímabilsins mun hafa kostað með-
alfjölskyldu minnst tvenn mán-
aðarlaun.
Ríkisstjórnin og borgarstjórn
Reykjavíkur hafa fengið ítrekuð tæki-
færi til að gera rétt og snúa af þeirri
röngu leið sem þau völdu í upphafi
kjörtímabila sinna. Því miður virðast
þau ekki læra af reynslunni og stjórn-
arhættir þeirra eru komnir á enda-
stöð. Það er því miður útséð um að þau
muni gera betur.
Um leið og ég óska landsmönnum
farsældar á nýju ári vona ég að íslensk
þjóð megi sem fyrst njóta þeirrar
gæfu að hér taki við ný stjórnvöld sem
vinni að sameiginlegum verkefnum al-
mennings án uppgjafar, afsakana eða
ódýrra brandara. Stjórnvöld sem um
áramót hafa raunverulegt hugrekki til
að spyrja: Hvað getum við gert betur?
Eftir Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur » Í landi sem er fullt af
tækifærum, áskor-
unum og auðlindum er
aðeins eitt sem stendur í
vegi fyrir því að nýtt ár
verði betra en það fyrra.
Stjórnvöld.
Hanna Birna
Kristjánsdóttir
Höfundur er oddviti
Sjálfstæðisflokksins í borgarstjórn.
Þau munu ekki gera betur
Hvað skyldi vera
eftirminnilegast úr
mannheimi á árinu
2011? Upp í hug-
ann koma atburðir
sem minna okkur á
takmörk og hættur
þess umhverfis sem
við hrærumst í.
Kjarnorkuslysið í
Fukushima varpaði
ljósi á áhættusækni
manna og virðing-
arleysi gagnvart náttúruöfl-
unum, kreppan sem tröllríður
voldugustu iðnveldum jarðar af-
hjúpaði sem aldrei fyrr ósjálf-
bært efnahagskerfi og í Durham
mistókst alþjóðasamfélaginu nú í
desembermánuði að koma bönd-
um á manngerðar loftslagsbreyt-
ingar. Með hverju ári sem líður
fjarlægist mannkynið sem heild
það markmið að tryggja fjöregg
sitt með því að ná tökum á sjálf-
bærum búskaparháttum. Höfða-
tala manna sem jörðina byggja
fór á árinu yfir sjö milljarða sem
er meira en þreföldun á einni
öld. Helsta vonin felst í því að
aukin þekking á hnattrænum
vanda fái menn til þess í tæka
tíð að breyta um kúrs til að kom-
ast hjá syndaflóðinu.
Tvísýnt heimsmet
Íslendinga
Nýlega hefur verið varpað
ljósi á svonefnt vistspor Íslend-
inga, en það er mælikvarði á
hversu miklu af náttúrulegum
gæðum er fórnað fyrir neyslu.
Niðurstöður benda til að við eig-
um ótvírætt heimsmet á þessu
sviði, margfalt miðað við alræmt
meðaltal hjá Bandaríkjamönn-
um. Meginskýringin er gegnd-
arlaus neysla á innfluttum varn-
ingi og gjaldeyrisöflun sem
tekur sinn toll af náttúru lands-
ins. Síðasta stóra strikið í þeim
reikningi er Kárahnjúkavirkjun.
Niðurstaðan um vistspor Íslands
virðist koma mörgum á óvart
enda hefur því verið haldið á
lofti að endurnýjanlegar nátt-
úruauðlindir skapi Íslandi já-
kvæða sérstöðu. Til að leiðrétta
vistsporið er mikið verk að
vinna. Í þeim efnum hefur að
undanförnu verið unnið að
stefnumörkun sem bætt gæti
stöðuna ef efndir fylgja orðum.
Þar á ég m.a. við hugmyndir um
eflingu græns hagkerfis, ramma-
áætlun um vernd og nýtingu
virkjanakosta, sem brátt mun
koma til kasta Alþingis, útgáfu
hvítbókar til undirbúnings að
nýjum lögum um náttúruvernd
og tillögur um orkustefnu til
langs tíma. Í öfuga átt stefnir
hinsvegar umsókn um aðild Ís-
lands að Evrópusambandinu,
sem myndi m.a. lama íslenskan
landbúnað í stað þess að treysta
stoðir innlendrar framleiðslu.
Háskalegt efnahagskerfi
Til sjálfbærra lífshátta þarf
þrjár meginstoðir: Jákvæða um-
hverfisstefnu, heilbrigt efna-
hagslíf og félagsmál með jöfnuð
að leiðarljósi. Á alla þessa þætti
skortir í alþjóðlegu tilliti og mest
hallar á efnahagsþáttinn, sem
allur er úr lagi genginn. Þar tal-
ar sínu máli gífurleg skuldasöfn-
un þjóða sem hingað til hafa ver-
ið taldar með þeim best stæðu.
Verri er þó staðan ef litið er á
sjálfan grundvöll alþjóðlegs
efnahagskerfis sem byggist á
hagvexti sem haldið er uppi með
ósjálfbærri neyslu og sem talin
er skilyrði fyrir sæmilegu at-
vinnustigi. Atvinnuleysi í Evr-
ópusambandinu og
Bandaríkjunum er
nú að meðaltali um
10% og nær 23% á
Spáni þar sem
ástandið er verst.
Vonir margra
stjórnmálamanna
um úrbætur tengj-
ast fyrst og fremst
sólund og kaupgleði
þeirra betur settu,
en lækkun skulda
með niðurskurði
ríkisframlaga og
skattheimtu virkar í
öfuga átt. Við þetta bætist síðan
síbreikkandi bil milli ríkustu
samfélagshópanna og þeirra
lakast settu. Í umhverfislegu og
félagslegu tilliti er slíkur bú-
skapur fáránleikinn uppmál-
aður. Dapurlegast er að þrátt
fyrir yfirstandandi kreppu ríg-
halda forystumenn þjóða og
ráðandi sérfræðingar í efna-
hagsmálum í óbreytt kerfi. Það
er dæmigert fyrir skammsýnina
að í alþjóðlegri umræðu er vart
minnst á umhverfisvá þessi
misseri en þess í stað snýst
flest um að örva ósjálfbæran
efnahagsvöxt. Hérlendis hafa
forráðamenn í atvinnulífi ein-
blínt á álbræðslur og virkjanir í
þeirra þágu og byrjað á öfugum
enda eins og nú blasir við í
Helguvík. Á tímum sem menn
kenna við upplýsingu eru það
m.a. fjölmiðlar sem hafa brugð-
ist við að sýna fram á hvert
stefnir.
„Örlagaár fyrir Evrópu“
Sú er fyrirsögn í áramótahefti
þýska tímaritsins Die Zeit, sem
ekki verður sakað um að fara
offari. Umhverfismál eru þar
heldur ekki áhyggjuefnið heldur
evran sem gjaldmiðill. Þótt
þýsk fyrirtæki gangi enn vel
eru óveðursský á himni að mati
greinarhöfundar. „Síðustu mán-
uðir hafa sýnt að aðstæður geta
breyst skyndilega. Fall í fram-
leiðslu, gjaldþrot eins banka,
uppboð þar sem kaupendur bíta
ekki á, ríkisgjaldþrot í Grikk-
landi – allt þetta getur leitt til
óðagots. Sé þá ekki nægt fé við
höndina til bjargar og til að róa
markaðina eru komnar upp að-
stæður sem allir óttast, því að í
ringulreiðinni geta ríki og bank-
ar farið um koll – og að lokum
einnig sameiginlegi gjaldmiðill-
inn. Á fjármálamörkuðum er
fall evrusvæðisins eitt af því
sem talið er geta gerst.“
Þessar horfur raska hins veg-
ar ekki ró íslenskra samninga-
manna um aðild að ESB, sbr.
grein í Fréttablaðinu 27. desem-
ber sl.: „Enginn þarf að óttast
að viðræðurnar einkennist af
asa eða óðagoti. Þvert á móti
ráða gæði starfsins hraðanum
og viðræðum mun ekki ljúka
fyrr en góður samningur liggur
fyrir.“ Loksins hughreystandi
orð á óvissutímum! Spurningin
er aðeins í hvers umboði þau
eru mælt og hver það er sem
heldur á fjöreggi þjóðar við ysta
haf.
Eftir Hjörleif
Guttormsson
» Til að leiðrétta vist-
sporið er mikið
verk að vinna. Í þeim
efnum hefur verið
unnið að stefnumörk-
un sem bætt gæti stöð-
una, ef efndir fylgja
orðum.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Um fjöregg mann-
kyns og þjóða á
tímamótum