Morgunblaðið - 12.06.2012, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 2012
Ég fór niður á
Austurvöll á
fimmtudaginn til
að sýna samstöðu í
mótmælunum
gegn kvóta-
frumvörpum rík-
isstjórnarinnar.
Að mótmælunum
stóðu Farmanna-
og fiskimanna-
sambandið, félög
útvegsmanna um
land allt og einstök sjómanna-
félög. Stjórn Landssambands
smábátaeigenda skoraði á fé-
lagsmenn að binda báta sína og
taka þátt í mótmælunum. Og
þótt formaður Sjómanna-
sambandsins vildi ekki sýna
samstöðu lýsti hann yfir áhyggj-
um sínum vegna kvótafrumvarp-
anna. Samstaðan var því mikil
og þess að vænta, að rík-
isstjórnin legði við hlustir.
En það var nú síður en svo,
eins og þessi orðaskipti í hádeg-
isfréttum ríkisútvarpsins á
föstudaginn sýna. Fréttamaður
spurði forsætisráðherra um
mótmælafundinn á Austurvelli:
„Mér finnst þetta vera harkaleg-
ar aðgerðir gegn þingræðinu og
lýðræðinu í landinu, sem á ekki
að viðgangast,“ svaraði hún.
Þessi svör forsætisráðherra
eru eins og tekin upp úr revíu
frá Mússolíni-tímabilinu. Svo fá-
ránleg voru þau og þeirrar ætt-
ar. Það eru réttar leikreglur í
lýðræðisríkjum að þeir sem telja
stjórnvöld níðast á sér eigi rétt á
að vekja athygli á sjónarmiðum
sínum með friðsamlegum hætti.
Og sú venja hefur fest í sessi að
það sé gert á Austurvelli. Þau
sem töluðu fluttu mál sitt
drengilega og síðan var ályktun
samþykkt með þorra atkvæða,
um 90% af tvö þúsund manns
sem þar voru staddir. Aðeins ör-
lítill hópur reyndi að spilla sam-
stöðunni og baulaði fyrir utan
Alþingishúsið til að sýna stuðn-
ing sinn við ríkisstjórnina. Þar
var Mörður Árnason. Engum
eggjum var kastað.
Forsætisráðherra sagði
ástæðlaust að fara yfir ályktanir
fundarins. Þó var þar lýst
áhyggjum tæplega tvö þúsund
einstaklinga, sem
sýndu samstöðu á
Austurvelli fyrir
hönd tíu sinnum
fleiri einstaklinga í
öllum sjáv-
arbyggðum lands-
ins. Ekkert tillit
yrði tekið til þeirra
athugasemda, –
„nei, við munum
ekki gera það, við
munum náttúrlega
halda okkar striki,“
sagði forsætisráð-
herra. „Við höfum þegar gengið
mjög langt til móts við aðila til
þess að reyna að ná sáttum, t.d. í
veiðigjaldinu, og lengra verður
ekki gengið.“ Þessi viðbrögð
lýsa ótrúlegri óskammfeilni
nema forsætisráðherra trúi orð-
um sínum, sem skýrir ýmislegt.
Ég sat á þingi fyrir sjáv-
arútvegsbyggðirnar á Norð-
Austurlandi og síðar á Aust-
fjörðum frá 1971 til 2007, fyrst
sem varaþingmaður en síðan
kjörinn þingmaður. Allan þenn-
an tíma lagði ég upp úr því að
heimsækja byggðarlögin og
hlusta á það sem þar var sagt
um atvinnuhorfur og afkomu
fyrirtækjanna á staðnum. Og
það virtist mér Steingrímur J.
Sigfússon gera líka. En nú er ég
orðinn gamall og það eru breytt-
ir tímar. Afkoma sjávarútvegs-
ins er orðin að skiptimynt til að
sitja út kjörtímabilið og Stein-
grímur J. Sigfússon hefur keypt
sér eyrnaskjól. Jóhanna Sigurð-
ardóttir þurfti ekki að gera það,
– hún hefur alltaf átt þau.
Og þeir sem búa í sjáv-
arútvegsbyggðunum á Norður-
og Austurlandi eiga sér engan
þingmann í stjórnarliðinu, sem á
þá hlustar. Þá er aðeins að finna
í röðum stjórnarandstæðinga, í
Sjálfstæðisflokki og Framsókn-
arflokki.
Eftir Halldór
Blöndal
» Þessi svör for-
sætisráðherra eru
eins og tekin upp úr
revíu frá Mússolíni-
tímabilinu.
Halldór
Blöndal
Höfundur var þingmaður
Norð-austurkjördæmis.
Lengra verður
ekki gengið,
forsætisráðherra
Hljómskálagarðurinn Veðrið var fagurt á suðvesturhorninu og víðar í gær og notuðu margir foreldrar tækifærið og héldu í göngutúr með barnavagnana.
Ómar
Frumvarp ríkisstjórn-
arinnar um hækkun
veiðigjalda á útgerðina
er nú til meðferðar á Al-
þingi. Undir umræðunni
hefur ýmislegt verið
sagt sem stenst illa skoð-
un. Meðal þess er sú
staðhæfing sem heyrst
hefur að ríkisstjórnin
sem nú situr sé sú fyrsta
í 25 ár sem raunverulega
vilji tryggja að þjóðin fái
sanngjarna hlutdeild í arðinum af nýt-
ingu auðlindarinnar.
Kvótakerfið og
framsal forsenda framfara
Lengi vel var hér á Íslandi stunduð
útgerð sem var ósjálfbær, byggðist á
ofveiði og skilaði í heildina allt of
litlum afrakstri. Fyrirkomulag veiða
varð þess valdandi að stofnarnir voru í
hættu og frelsi til veiða leiddi til offjár-
festingar. Of margir voru um hituna
og því þurfti að lokum að grípa til
harkalegra aðgerða, takmarka veiðar
og laga sóknargetu flotans að afrakst-
ursgetu stofnanna.
Margir virðast hafa gleymt því að
frá 1980 til 1990 var að jafnaði tap af
reglulegri starfsemi sjávarútvegsfyr-
irtækja. Greinin skilaði engum hagn-
aði og átti því ekki fyrir fjármagns-
gjöldum og afskriftum. Engan skyldi
því undra að á umræddu tímabili var
lítið rætt um sérstakt gjald, veiðigjald
eða auðlindarentu, sem leggja mætti á
útgerðina.
En með kvótakerfinu og frjálsu
framsali aflaheimilda frá 1990 hófst
nýr áratugur framfara. Fram til ársins
2000 tókst að snúa rekstrartapi út-
gerðar á Íslandi í rekstrarhagnað, sem
þó var að meðaltali ekki nema 0-5% af
tekjum.
Hagkvæmar veiðar
skila mestum arði
Áherslan á hagkvæmni veiðanna
kostaði verulegar fórnir. Margar út-
gerðir lögðu upp laupana og skuld-
setning jókst vegna fjárfestinga. Afla-
heimildir og skip færðust milli byggða,
oft með alvarlegum afleiðingum fyrir
einstaka byggðir. Ýmiskonar mótvæg-
isaðgerðir hafa verið lögfestar til að
taka á þeim vanda þótt lítil sátt hafi
verið á vettvangi stjórnmálanna um
útfærslur og eflaust má endalaust
deila um árangurinn.
Upp úr stendur hins vegar að breyt-
ingar á stjórn fiskveiða á síðustu 25 ár-
um hafa skilað þeim árangri að við bú-
um nú við eitt hagkvæmasta veiðikerfi
sem fyrirfinnst. Sérfræðingar telja að
arðsemi í greininni hafi að jafnaði auk-
ist um hálft prósent á ári frá 1980.
Af þessu er ljóst að þeir
sem raunverulega hafa
viljað tryggja þjóðinni arð
af auðlindinni eru hinir
sömu og barist hafa fyrir
framangreindum breyt-
ingum. Eftir því sem við
getum nýtt fiskimiðin við
Íslandsstrendur með hag-
kvæmari hætti, þeim mun
verðmætari verður auð-
lindin fyrir þjóðina í heild
sinni. Skynsamlegt jafn-
vægi milli hagkvæmni
veiða og byggðalegra
sjónarmiða verður síðan
viðvarandi viðfangsefni stjórnmál-
anna.
Tvískinnungsháttur
gagnrýnendanna
Gagnrýnendur kerfisins hafa fyrst
og fremst lagt áherslu á að önnur sjón-
armið en arðsemi og hagkvæmni veiða
ættu að vera ofan á. Enginn skortur
hefur verið á óvæginni og ómálefna-
legri gagnrýni þar sem alið er á
óánægju. Samfylkingin hefur verið þar
fremst í flokki með þá yfirlýstu stefnu
að leggja kvótakerfið niður með inn-
köllun allra aflaheimilda og byggja
nýtt kerfi á félagshyggjusjónarmiðum.
Tvískinnungshátturinn birtist síðan
í því að nú er bent á góða afkomu
greinarinnar sem sérstaka réttlætingu
fyrir því að stórauka veiðigjöldin.
Daga langa reikna stjórnvöld út hve
hátt gjald útgerðin þoli. Orna sér
þannig við elda sem aðrir kveiktu og
bíta svo höfuðið af skömminni með því
að segja að vinstristjórnin ein hafi
vilja til að deila arði veiðanna með
þjóðinni.
Ef fiskveiðikerfið er ekki hagkvæmt
er veiðigjaldið, hversu hátt sem það er
ákveðið, marklaust. Ef enginn er arð-
urinn er tómt mál að tala um það
hvernig honum skuli skipt. Í ESB
renna meira en 100 milljarðar króna
úr opinberum sjóðum til útgerð-
arinnar á ári hverju og lítið fer fyrir
umræðunni um auðlindagjöld.
Hvað er auðlindarenta?
Með auðlindagjöldum er auðlinda-
rentu skipt milli stjórnvalda og þess
sem nýtir. Það er grundvallaratriði í
því sambandi að auðlindarentan er
skilgreind sem sá umframhagnaður
sem til verður við nýtingu á takmark-
aðri auðlind. Með öðrum orðum: Á
meðan reksturinn skilar hefðbundinni
arðsemi er ekki ástæða til sérstakrar
skattlagningur eða gjaldtöku.
Frá árinu 2005 til 2010 voru veiði-
gjöldin nokkur hundruð milljónir á ári
og hæst rúmur milljarður króna. Rík-
isstjórnin hefur hækkað þau upp í um
4,5 milljarða á ári. Síðasta rúma hálfa
árið hafa tölur um frekari hækkanir
verið mjög á reiki. Í október voru
kynntar hugmyndir um 10 milljarða
árlegt gjald, en í frumvarpinu sem
liggur fyrir þinginu var lagt upp með
um 25 milljarða gjald. Það er rúmlega
20-földun þess gjalds sem tekið var ár-
ið 2010.
Samkvæmt umsögnum sérfræðinga
mun slíkt gjald kippa rekstrar-
grundvellinum undan meirihluta út-
gerðarfélaga og augljóst að slík gjald-
taka á ekkert skylt við auðlindarentu.
Fyrir því má færa gild rök að eftir
mörg erfið ár, vegna t.d. gengis krón-
unnar og niðurskurðar aflaheimilda,
hafi auðlindarentan nú aukist í sjávar-
útvegi vegna hagstæðra ytri skilyrða.
Hins vegar eru hugmyndir stjórnar-
flokkanna fullkomlega óraunhæfar.
Þær virðast ekki byggjast á öðru en
óskhyggju og þörfinni fyrir að fjár-
magna vinsælar aðgerðir í aðdraganda
kosninga. Þess má geta að ASÍ hefur
vakið sérstaka athygli á að gjaldtaka
frumvarpsins byggist á áframhaldandi
lágu gengi íslensku krónunnar.
Ofurskattur og
óvönduð vinnubrögð
Af öllu framanrituðu má ljóst vera
að stjórnarflokkarnir hafa gengið fram
af offorsi með hugmyndum um stór-
aukna gjaldtöku af sjávarútveginum.
Augljóst er að þegar útgerðir um land
allt lenda í rekstrarvanda vegna
gjaldsins er um ofurskattlagningu að
ræða en ekki auðlindagjald eins og það
er almennt skilgreint.
Samhliða ofurskattlagningunni eru
kynntar til sögunnar hugmyndir til
breytinga á lögum um stjórn fiskveiða
sem draga úr hagkvæmni veiðanna.
Því má ekki gleyma, fyrir stundar-
hagsmuni sitjandi ríkisstjórnar,
hverju það hefur skilað okkur að
leggja áherslu á hagkvæmni veiða við
Íslandsstrendur. Það er sjálf forsenda
þess að við getum yfirhöfuð rætt um
auðlindagjöld og um leið þess að við
eigum stöndug, vel rekin útgerðar-
félög. Þau félög skila síðan arði út í
þjóðfélagið eftir ýmsum leiðum, t.d.
með launagreiðslum, sköttum, fjár-
festingum og þjónustukaupum. Vilji
menn hverfa frá þessum áherslum
þarf að sýna fram á raunverulegan
samfélagslegan arð af þeim breyt-
ingum – og vanda til verka.
Um annað getur engin sátt mynd-
ast.
Eftir Bjarna
Benediktsson » „Ef fiskveiðikerfið er
ekki hagkvæmt er
veiðigjaldið, hversu hátt
sem það er ákveðið,
marklaust.“
Bjarni
Benediktsson
Höfundur er formaður
Sjálfstæðisflokksins.
Arður þjóðar af veiðum