Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.12.2012, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.12. 2012
H
ér liggur skáld er ný
skáldsaga eftir Þór-
arin Eldjárn. Þór-
arinn nýtir sér þar
efni úr Svarfdæla
sögu og Þorleifs þætti jarlaskálds
og skapar úr þeim skáldverk en
Þorleifur er aðalpersóna skáldsögu
hans. Þórarinn á föðurætt sína að
rekja til Svarfaðardals, var þar í
sveit sem ungur drengur og á þar
hús með fjölskyldunni. „Tengsl mín
við Svarfaðardal eru sterk,“ segir
hann, „en það er ekki nauðsynlegt
að þekkja vel til í dalnum til að geta
lesið þessa skáldsögu og því síður
þarf lesandinn að vera sérfræðingur
í Svarfdælu.“
Hvenær lastu Svarfdælu fyrst?
„Innan við tíu ára held ég, en
skildi ekki mikið í henni og raunar
æ minna allar götur síðan. Hún er
ansi ruglingsleg og gloppótt þó að
víða glitti í margt skemmtilegt.
Kannski er þar komin skýringin á
því af hverju ég skrifaði þessa bók.
En ég er svo sem ekki fyrstur höf-
unda til að nýta mér efni þaðan.
1952 kom út skáldsaga byggð á
Svarfdælu eftir Sigurjón Jónsson,
Yngveldur fögurkinn. Það er einmitt
Ynga systir Þorleifs Ásgeirssonar
söguhetju minnar. Fyrir nokkrum
árum sýndi leikfélag Dalvíkur leik-
ritið Svarfdæla sögu eftir Ingi-
björgu Hjartardóttur og Hjörleif
Hjartarson. Svo er auðvitað til
frægt kvæði byggt á Þorleifsþætti,
Jarlsníð, eftir Grím Thomsen sem
fjallar um viðskipti Þorleifs og Há-
konar jarls. Þaðan eru þekktar
hendingar sem Thor Vilhjálmsson
hafði oft á hraðbergi: Enginn skyldi
skáldin styggja/skæð er þeirra
hefnd. Þær línur minna reyndar
alltaf á fleyg orð Strindbergs: „Se
upp din jävel. Vi ses i min nästa
pjäs, hittumst í næsta stykki hel-
vískur.“ Ein af vísunum sem við
Hallbjörn hali, síðar þjóðskáld, ort-
um saman í minni bók kallast á við
þetta kvæði Gríms.
Svarfdæla og Þorleifs þáttur eru
sem sagt kveikjan. Í Svarfdælu seg-
ir frá atviki sem varð þegar Þorleif-
ur er nýfæddur og hlýtur óvart
rispu á kviðinn af lykli sem Yng-
veldur systir hans bar við belti.
Henni verður þá að orði að sú ben
marki spjóti spor. Segir svo ekki
meira af þessu í Svarfdælu en ég
læt þessa spásögn hafa mikil áhrif á
líf Þorleifs. Í Þorleifs þætti er aftur
á móti ekkert um þetta atvik né
fæðingu Þorleifs en hinsvegar sagt
frá því hvernig hann lætur lífið á
Þingvöllum, ristur á kvið af róbót-
anum Þorgarði, sem Hákon jarl lét
illþýði sitt hanna og sendi út til Ís-
lands. Ég tengi þessar frásagnir og
prjóna atburðarás umhverfis þær. Í
bók minni eru orð og beiting þeirra
mjög á dagskrá. Máttur orðanna er
mikill, eins gott að gæta sína á þeim
og fara vel með þau. Spásögn Yng-
veldar er dæmi um það. Þegar Þor-
leifur á síðan harma að hefna og
yrkir níð um Hákon jarl eru áhrif
þess mikil en síðan kemur það hon-
um sjálfum í koll. Svo er þarna
þessi karakter sem ég læt ramma
inn frásögn mína í kveðskap sem
honum er eignaður. Það er Hall-
björn sauðamaður. Bókin hefst þar
sem hann liggur á haug Þorleifs á
Þingvöllum en Þorleifs þætti lýkur
einmitt á þeirri frásögn. Hallbjörn
þráir að verða skáld og er þjakaður
af því að vera kallaður hali. Það má
segja að þessi bók fjalli að miklu
leyti um orðin og skáldskapinn, til-
gang hans og eðli.“
Hvað er erfiðast við að skrifa bók
eins og þessa?
„Það sama og alltaf – að finna
tóninn. Þegar ég byrja að skrifa er
ég sífellt að berja tónkvíslinni í allt
og alla og hlusta. Svo allt í einu,
einn góðan veðurdag, kemur tónn-
inn og allt fer í gang eftir ótal til-
hlaup. Ef tónninn finnst leiðir hann
mann áfram. En svo skiptir maður
kannski um tóntegund í miðju kafi.
Varðandi stílinn í þessari sögu
reyndi ég að fara milliveg milli nú-
tímaíslensku og ákveðinnar fyrn-
ingar án þess að fara út í lágkúru
eða torf. Þetta er línudans en ef
manni tekst sjálfum að ramba eftir
þeirri línu með jafnvægisstöngina
þá vonast maður til að lesandanum
takist það líka.“
Kíkti í svörin
Það er komin út ný þýðing þín á
leikriti Shakespeares, Macbeth, sem
þú þýðir fyrir jólasýningu Þjóðleik-
hússins. Ertu áhugamaður um
Shakespeare?
„Ég hef lesið flest af hans meiri
háttar leikverkum og lesið talsvert
um hann og hef áður þýtt Lé kon-
ung. Þegar ég var í 6. bekk í
menntaskóla lásum við Macbeth hjá
frábærum kennara, Gunnari Nor-
land. Hann fór í gegnum verkið með
okkur svo rækilega að allan þann
tíma sem ég var núna að þýða Mac-
beth gat ég heyrt fyrir mínum innri
eyrum hrjúfa rödd Norlands þar
sem hann lagði út textann og lék
jafnvel fyrir okkur valin atriði.“
Hvaða leið ferðu í þýðingunni?
„Ég reyni að þýða textann beint
af augum eins og mér finnst að
hann eigi að vera á skiljanlegri og
tiktúrulausri nútímaíslensku. Alltaf
þegar ég sat blýfastur kíkti ég í
svörin eins og ég kalla það og at-
hugaði hvernig fyrri þýðendur þrír
höfðu leyst vandann, Matthías,
Helgi og Sverrir, eða aðskiljanlegir
Skandinavar. Þetta losaði um stífl-
una, en ekki þannig að ég tæki upp
þýðingar þessara manna heldur
fæddist ný þýðingarlausn. Oft ramb-
ar maður líka óséð á sömu lausnir.
Þannig virkar þetta. Ef aðrar þýð-
ingar væru ekki til held ég samt að
lokaniðurstaðan hjá mér hefði ekki
orðið neitt óskaplega mikið öðruvísi.
Það sem var grundvallarstefna hjá
mér, ef nota má svo virðulegt orð,
var að gera textann auðskilinn þjál-
an og klingjandi, án þess að fara út
í ástæðulausan hversdagsleika eða
tilefnislausa upphafningu. Þýðingin
er gerð fyrir leiksýningu og það er
grundvallaratriði að fólk sitji ekki
úti í sal og hvái við öðru hverju
orði: Hvað var maðurinn eiginlega
að segja?
Að þýða Shakespeare og hátt-
bundinn brag almennt er ár-
áttuvinna. Sá sem fæst við slíkt hef-
ur enga þörf fyrir að leysa
krossgátur á meðan.“
Skáldsagan þín er ekki eina bókin
þetta árið með skáldskap eftir þig.
Þú yrkir ljóð og Edda Heiðrún
Backman myndskreytir tvær barna-
bækur, Vaknaðu Sölvi og Ása og
Erla. Hvernig þekkist þið Edda
Heiðrún?
„Á sínum tíma unnum við að
ákveðnu samstarfsverkefni sem síð-
an varð ekki af. Við höfum þekkst
ágætlega síðan og eftir að hún
veiktist af MND höfum við Unnur,
kona mín, verið í stuðningshópi sem
myndaðist kringum hana. Út frá því
kynntumst við Edda Heiðrún enn
betur. Hún fór svo út í myndlistina
og fékk meðal annars þá hugmynd
að semja þessar tvær sögur. Hún
málaði myndirnar og sagði mér
hvað persónurnar hétu og hvað væri
að gerast og svo ljóðskreytti ég.
Það er stórkostlegt að sjá og upplifa
hvernig Edda Heiðrún hefur getað
beint sínum gífurlega mikla listræna
eldmóði yfir á nýtt svið þegar frá
henni var tekið það sem hún stund-
aði áður og þurfti frá að hverfa á
hápunkti glæsilegs ferils.“
Eins og að fara í tímavél
Það verður að nefna enn eina bók
sem þú kemur nálægt. Það er Vín-
landsdagbók, sem geymir dagbók-
arfærslur föður þíns Kristjáns Eld-
járns um leiðangur sem hann fór til
Nýfundnalands sumarið 1962 til að
leita að minjum um dvöl norrænna
manna til forna en Norðmaðurinn
Helge Ingstad stóð þar fyrir forn-
leifauppgreftri. Þú skrifar inngang
að þessari bók og dagbókarfærslur
Máttur
orðanna
er mikill
ÞÓRARINN ELDJÁRN SENDIR FRÁ SÉR SKÁLDSÖGUNA
HÉR LIGGUR SKÁLD. HANN ÞÝÐIR LÍKA SHAKESPEARE
OG SEMUR BARNABÆKUR MEÐ EDDU HEIÐRÚNU
BACHMAN. EINNIG SKRIFAR HANN FORMÁLA AÐ VÍN-
LANDSDAGBÓK FÖÐUR SÍNS.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
*Þegar ég byrja að skrifa er ég sífelltað berja tónkvíslinni í allt og allaog hlusta. Svo allt í einu, einn góðan
veðurdag, kemur tónninn og allt fer í
gang eftir ótal tilhlaup.
Svipmynd