Morgunblaðið - 03.08.2013, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 2013
við elskum skó
VELKOMINN Í BATA SMÁRALIND
Skoðið úrvalið á bata.is
Vertu vinur á
ÚTSALAENN MEIRI AFSLÁTTUR
venjulegt alkóhól væri að ræða eða
tréspíritus. Afhenti Hjörtur meðal
annars Þorláki Sverrissyni kaup-
manni í Söluturninum eina flösku, en
Þorlákur átti tréspíritus fyrir og bar
vökvana tvo saman. Sagði Þorlákur
að hann teldi að vökvinn í flösku
Hjartar væri ekki tréspíritus þar
sem munur væri á lykt og bragði.
Þorlákur hélt því eftir flöskunni.
Þegar þjóðhátíðin byrjaði hitti
Hjörtur Þorlák og var hann þá vel
ölvaður. Sagðist Þorlákur viss um að
vínið væri í lagi til neyslu. Töldu þeir
Hjörtur og Ólafur því óhætt að
neyta vínsins. Drukku þeir báðir vel
af og gáfu öðrum með sér. Dreifðist
tréspíritusinn því um þjóðhátíð-
arsvæðið nokkuð. Virtist sem mönn-
um yrði ekki meint af.
Harmleikurinn kemur upp
Að lokinni þjóðhátíð fór að bera á
veikindum manna þegar Daníel
Loftsson verslunarmaður lést
skyndilega. Stuttu síðar fannst Þor-
lákur Sverrisson látinn í Söluturn-
inum og var menn þá þegar farið að
gruna áfengiseitrun. Jón Gestsson
slippstjóri, Guðmundur Guðmunds-
son stýrimaður, Ingvi Sveinbjörns-
son, Sveinjón Ingvarsson sjómaður,
Þórarinn Bernódusson vélstjóri og
Árný Guðjónsdóttir húsfrú létust
einnig á þriðjudeginum. Bæði Hjört-
ur og Ólafur veiktust nokkuð og
voru færðir á spítala. Var Ólafur sá
síðasti sem lést af völdum tréspír-
ans. Ellefu til viðbótar veiktust al-
varlega. Náðu þeir sér allir að fullu
fyrir utan Andrés Gestsson, síðar
húsgagnabólstrara og nuddara, en
hann missti sjónina og var blindur
alla ævi.
Ákæruvaldið sótti mál gegn þeim
Hirti og Halldóri Elíasi fyrir að hafa
brotið tollalög með því að taka tunn-
una um borð í Stakkárfoss, en Hjört-
ur og Guðni Einarsson, leigjandi
Ólafs, voru ákærðir fyrir að hafa
orðið valdir að manndrápum af gá-
leysi, en Guðni hafði einnig dreift
spíranum. Halldór var sýknaður í
Hæstarétti fyrir sinn þátt í málinu,
en Hjörtur hlaut eins árs fangels-
isdóm og Guðni sex mánaða dóm.
Harmleikur á þjóðhátíðinni 1943
 Sjötíu ár liðin frá því að níu manns létust á Þjóðhátíð af völdum tréspíritus-eitrunar  Minnst ell-
efu manns til viðbótar veiktust en náðu sér að fullu fyrir utan einn sem missti sjónina varanlega
Ljósmynd/ Ljósmyndasafn Vestmannaeyja
Heimaklettur Svona leit Vestmannaeyjabær út árið 1943. Níu manns létust vegna áfengiseitrunar af völdum
tréspírituss á þjóðhátíð það ár. Ellefu til viðbótar urðu alvarlega veikir en flestir þeirra náðu sér að fullu.
SVIÐSLJÓS
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Þegar mánudagurinn 10. ágúst 1943
rann upp virtist sem þjóðhátíðin í
Vestmannaeyjum 1943 hefði tekist
með miklum ágætum, fyrir utan að
veðurhremmingar á föstudeginum
höfðu eyðilagt tjöldin í Herjólfsdal.
Síðar þann dag fóru að berast fregn-
ir um að menn hefðu dáið snögglega
og virtist sem ekki væri allt með
felldu. Fljótlega beindust böndin að
áfengiseitrun.
Þegar þriðjudagurinn rann upp
kom í ljós að sjö menn og ein kona
voru látin og að nokkrir menn til við-
bótar lágu þungt haldnir á sjúkra-
húsi. Á miðvikudeginum lést síðan
síðasti maðurinn af völdum eitrunar-
innar. Í frásögn Kristjönu Óladótt-
ur, sem varðveitt er á skjalasafni
Vestmannaeyja segir að fleiri hafi
legið veikir út um bæinn sem hefðu
ekki viljað láta leggja sig á sjúkra-
hús þar sem þeir voru ekki mjög
hættulega veikir.
Fundu tunnu á reki
Þegar farið var að rannsaka málið
kom í ljós að fólkið hafði drukkið tré-
spíritus eða metanól. Bátsverjar á
v.b. Stakkárfossi frá Vestmanna-
eyjum höfðu, stuttu fyrir þjóðhátíð,
fundið tunnu á reki á sjó úti. Ákváðu
bátsverjarnir, þeir Ólafur Davíðsson
skipstjóri, Guðni Hjörtur Guðnason
og Halldór Elías Helgason, að flytja
hana með sér á land. Þar skiptu þeir
með sér innihaldi tunnunnar, sem
tók 190 lítra, og töppuðu á flöskur.
Fékk hver um sig 52 og hálfan lítra.
Þeir skildu afganginn eftir í bátnum.
Bundust þeir fastmælum um að
drekka ekki vínandann fyrr en geng-
ið hefði verið úr skugga um að hann
væri hæfur til neyslu. Halldór fór
síðan á sjóróðra og var við þá yfir
verslunarmannahelgina. Gaf hann
því engum af spíranum og afhenti
lögreglu sinn skammt í heilu lagi eft-
ir helgina.
Þeir Hjörtur og Ólafur reyndu
hins vegar að athuga hvort um
„Það sem stendur upp úr er hvað
við stóðum okkur vel hvað varðar
áfengisneysluna, enda bjargaði
það okkar lífi,“ segir Rafn Sig-
urðsson, fyrrverandi framhalds-
skólakennari, en hann var einn af
þeim sem voru í Vestmanna-
eyjum á þjóðhátíð 1943. Rafn var
í keppnisferð með 2. flokki KR í
knattspyrnu sem hafði verið boð-
ið til Vestmannaeyja um helgina.
Flokkurinn, 19 drengir á aldr-
inum 16-19 ára, fór saman með
vélbátnum Gísla Jónssyni á
föstudeginum. Öttu þeir kappi
við heimamenn bæði á laug-
ardeginum og sunnudeginum,
unnu fyrri leikinn en gerðu jafn-
tefli í þeim seinni. Rafn segir að
Eyjamenn hafi tekið á móti þeim
með miklum höfðingsskap.
„Þetta var ágæt ferð en hún byrj-
aði á því að við vorum kallaðir á
fund hjá Gísla Guðmundssyni,
þjálfaranum okkar. Hann lagði
okkur lífsreglurnar,“ segir Rafn,
sem er það minnistætt hvað Gísli
lagði mikla áherslu á það að
flokkurinn væri þarna í nafni KR
og því ættu þeir ekki að drekka.
„Það mátti enginn blettur falla á
KR,“ segir Rafn. Segja má að
árétting Gísla hafi orðið þeim til
happs, því að síðasta kvöldið sátu
KR-ingarnir til borðs og átu saman.
Kom þar að maður sem Rafn þekkti
og bauð mönnum drykk úr flösku í
sínum fórum. Þáði enginn af KR-
ingunum sopa úr pelanum. Þegar
flokkurinn var kominn aftur á land
bárust þeim fréttir umað fólk væri
veikt í Eyjum, hugsanlega af mat-
areitrun. Þegar til Reykjavíkur var
komið fréttu þeir fyrst hvernig í
málinu lá. Þá kom einnig í ljós að
einn af þeim látnu var sá sem hafði
boðið KR-ingunum úr flöskunni
sinni um kvöldið.
Keppnisferðalagið hefði getað endað illa
KR-INGAR SLUPPU MEÐ SKREKKINN
Fyrstu fregnir Morgunblaðsins af
harmleiknum greindu frá því á for-
síðu blaðsins að átta manns hefðu
látist af völdum áfengiseitrunar í
Vestmannaeyjum á miðvikudeg-
inum. Sagði að fólkið hefði senni-
lega drukkið tréspíritus úr tunnu
er fannst á reki. Var áfram greint
frá málinu degi síðar og rakið að
níundi maðurinn hefði þá látist.
Fréttirnar vöktu þónokkurn
óhug vítt og breitt um landið. Leið-
arahöfundur Morgunblaðsins
sagði að ógn og skelfing hefði
gripið gervalla þjóðina yfir þeim
hörmulegu tíðindum sem borist
hefðu frá Vestmannaeyjum. Það
væri ekki lítið áfall fyrir lítið bæj-
arfélag að missa níu manns á
þennan voveiflega hátt. Fór hann
hörðum orðum um þá sem bæru
ábyrgðina á þessu verki. „En sjeu
þeir menn lífs, sem hjer hafa að
verki verið, fer vart hjá því, að
samviskubitið hafi heimsótt þá,
vitandi það, að þeir hafa svona
mörg morð á samviskunni. Því að
vissulega hafa þessir menn framið
morð, svo oft sem það hefir verið
brýnt fyrir fólki, að neyta ekki
vökva, sem finst rekinn á fjörum
eða sjó úti.“ Taldi leiðarahöfund-
urinn því að mennirnir hefðu enga
afsökun fyrir verknaði sínum.
Ógn og skelfing greip þjóðina
MORGUNBLAÐIÐ
100 ÁRA