Morgunblaðið - 15.03.2014, Blaðsíða 26

Auðvelt erað kallatilkomu
netsins og verald-
arvefsins bylt-
ingu. Á þeim 25
árum sem liðin
eru frá því að Tim Berners-
Lee lagði fram tillöguna sem
varð að veraldarvefnum,
hafa orðið straumhvörf í að-
gengi að upplýsingum. Upp-
lýsingaöflun, sem áður hefði
kostað ómælt grúsk í skjöl-
um og skræðum, tekur nú
nokkur sekúndubrot. Og hún
kostar ekki krónu. Eða hvað?
Veraldarvefurinn er
grundvöllur allra samskipta
á netinu og þau eru ekki lítil.
Eins og fram kemur í frétta-
skýringu Kjartans Kjartans-
sonar í Morgunblaðinu í gær
er ætlað að í fyrra hafi um
2,7 milljarðar manna notað
netið.
Netið er hins vegar óvarið
og mótsögn í sjálfu sér að
tala um það og friðhelgi
einkalífs í sömu andrá. Fyrr í
þessum mánuði birtist grein
eftir blaðamanninn Juliu
Angwin í dagblaðinu New
York Times þar sem hún
varpar fram spurningunni
hvort friðhelgi einkalífsins
sé orðin munaðarvara. Hún
keypti sér sérstaka þjónustu
til að dulkóða upplýsingar,
sem hún geymdi í netskýi,
sérstaka skjávernd til að
ekki væri hægt að hnýsast í
það sem hún var að gera þeg-
ar hún sat á kaffihúsum og
aðgang að netþjónustu, sem
gerði henni kleift að forðast
óvarðar tengingar til að vera
varin fyrir glæpamönnum og
hökkurum. Að auki keypti
hún sér þjónustu til að
vernda hana fyrir sölu á per-
sónulegum upplýsingum um
hana. Þegar þarna var komið
sögu voru útgjöldin farin að
nálgast hundrað þúsund
krónur. Fólk þarf því að hafa
peninga milli handanna vilji
það verja einkalíf sitt.
Það kostar mikla fyrirhöfn
að verja einkalíf sitt á netinu
og síðan er undir hælinn lagt
hvort þjónustan í boði virk-
ar.
Sú var tíðin eins og Ang-
win bendir á að fólk borgaði
fyrir fréttir og póst. Nú er
þessi þjónusta „ókeypis“, en
þó ekki. Upplýsingar um not-
endurna ganga kaupum og
sölum.
Þar við bætast njósnir.
Breska leyniþjónustan hefur
nú orðið uppvís að því að fara
inn á og geyma myndir úr
vefmyndavélasamtölum
milljóna manna sem ekki
lágu undir grun
að hafa gert neitt
af sér. Uppljóstr-
anir Edwards
Snowdens um
njósnir banda-
rísku leyniþjón-
ustunnar NSA á samskiptum
almennra borgara í tölvu og
síma hafa vakið marga til
umhugsunar.
Í kjölfar þessara upp-
ljóstrana hefur eftirspurn
eftir búnaði til að verjast
aukist. Mun til dæmis mikill
áhugi vera á væntanlegum
síma, sem á að vera búinn
hugbúnaði sem dulkóðar
skilaboð og samtöl jafn-
harðan.
Áðurnefndur Berners-Lee
hefur áhyggjur af því hvað
netið er berskjaldað eins og
fram kom í Morgunblaðinu í
gær þar sem hann ýjar að því
að það séu mannréttindi að
hafa aðgang að veraldar-
vefnum. „Ætlum við að halda
áfram veginn og leyfa ríkis-
stjórnum að stjórna og hafa
sífellt meira eftirlit? Eða
ætlum við að setja upp eitt-
hvað í líkingu við Magna
Carta fyrir veraldarvefinn,
nú þegar hann er svona mik-
ilvægur, svona stór hluti af
lífi okkar, að hann jafnast á
við mannréttindi?“ spurði
hann í viðtali við BBC í til-
efni af afmæli sköpunarverks
síns.
Þótt umræða um netið og
friðhelgi einkalífs fari vax-
andi bendir ekkert til þess að
almenningur hafi áhyggjur
af þróuninni, að minnsta
kosti ekki nægar til að sjá
ástæðu til aðgerða. Njósn-
irnar minna vissulega á
framferði stjórnvalda í ríkj-
um á borð við Austur-
Þýskaland, en þær eiga sér
stað í ríkjum sem búa við svo
gerólíkt stjórnarfar að sam-
anburðurinn stenst ekki
nema að takmörkuðu leyti.
Líklega yrðu viðbrögðin
harðari og víðtækari ef um
væri að ræða þjónustu sem
borgað væri fyrir. En við-
brögðin eru linkuleg og þeg-
ar almenningi stendur á
sama er þrýstingurinn lítill á
stjórnvöld.
Staðreyndin er hins vegar
sú að friðhelgi einkalífsins er
ein af grunnstoðum réttar-
ríkisins og það er hlutverk
stjórnvalda að gæta þess að
hún sé virt í stað þess að
vinna gegn henni. Nú blasir
við sú staða að rétturinn til
friðhelgi einkalífs nýtur for-
takslaust viðurkenningar,
það kostar bara að fá að
njóta hans.
Friðhelgi einkalífs-
ins er orðin tóm á
tímum nets og
veraldarvefs}
Réttindi gegn gjaldi
26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. MARS 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þ
að getur komið sér vel að vera ljót-
ur, slímugur og illa lyktandi og
ekki skemmir fyrir ef þú lifir á
öðrum lífverum og frændur þínir
eru þekktir smitberar. Það felst
máttur í ófrýnileikanum og mögulega ertu
versta martröð tvífætlinga sem eru þúsund
sinnum stærri en þú en það kann að breytast;
það er innihaldið sem skiptir máli, ekki útlitið.
Þú og þínir eruð næringarríkir, óteljandi og á
hraðleið inn í fæðupíramídann.
Það kann að vera tímaspursmál hvenær
skordýrafræðingar verða eftirsóttustu starfs-
menn landbúnaðarráðuneyta og mat-
vælastofnana heimsins. Jarðarbúum fjölgar í
sífellu, loftslagsbreytingar ógna vatnsbúskap
og jarðnæði og baráttan við að fæða menn og
búfénað eykst með hverjum áratugnum sem
líður. Það liggur á að finna lausnir og þær kunna að fel-
ast í moldinni.
Flestum Vesturlandabúum býður eflaust við því að
leggja sér til munns feita og meyra lirfu, eða kjamsa á
stökkri engisprettu, en skordýr eru hluti af fæðu 2 millj-
óna manna í heiminum, sem nýta um 1.900 tegundir til
manneldis. „Það er ekki skaðlegt að borða skordýr, þvert
á móti. Þau eru næringar- og próteinrík og eru álitin
lostæti í mörgum löndum,“ sagði Eva Müller, fram-
kvæmdastjóri Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna í fyrra, þegar stofnunin kynnti nýja bók
um skordýraát og fæðuöryggi.
Skordýraeldi er bæði hagkvæmara og fyr-
irhafnarminna en hefðbundin búfjárrækt en
Müller sagði viðbjóð neytenda gagnvart skor-
dýraáti eina helstu fyrirstöðuna fyrir neyslu
þeirra á Vesturlöndum. Hún benti hins vegar
á að Evrópubúar hefðu fúlsað við því að borða
hráan fisk fyrir tuttugu árum en í dag væri
sushi á hvers manns borði.
Að minnsta kosti einn hugdjarfur frum-
kvöðull hefur ákveðið að láta slag standa og
hyggst markaðssetja fyrirlitið sníkjudýr sem
herramannsmat. Pierrick Clément, franskur
athafnamaður, ætlar raunar að slá tvær flug-
ur í einu höggi með því að moka upp sjáv-
arsnigli við strendur Bretagneskaga og vinna
til manneldis en snigillinn, slipper shell, er
plága fyrir ostru- og kræklingaræktendur á
svæðinu.
Það verður á brattann að sækja fyrir karl, því þrátt
fyrir að Frakkar hafi gert góðan róm að landsniglum eru
þeir uppfullir af fordómum gagnvart sjósniglinum, vegna
sníkjulífis hans og ófagurrar ásýndar. Það var satt sem
svínin sögðu: sum dýr eru jafnari en önnur. Clément
virðist þó kunna sitt fag, hefur fengið verðlaunakokka í
lið með sér og endurskírt snigilgreyið berlingot de mer,
eða „hyrna hafsins“. Það verður síðan spennandi að
fylgjast með hvort Íslendingar tileinki sér í náinni fram-
tíð að kíkja eftir próteinríku millimáli undir steini eða í
næsta tré.
holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Food and fun í fjöruborðinu
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Þó að stjórnarfrumvarpi tilnýrra heildarlaga um sölufasteigna, fyrirtækja ogskipa, sem Alþingi hefur
nú til meðferðar, sé fyrst og fremst
ætlað að auka vernd neytenda, hef-
ur það sætt töluverðri gagnrýni.
Neytendasamtökin telja sér t.a.m.
ekki fært að styðja frumvarpið eins
og það er úr garði gert og segja í
umsögn til efnahags- og viðskipta-
nefndar að ekki verði séð í fljótu
bragði að neytendavernd muni
aukast mjög frá því sem nú er með
lögfestingu þess.
Fasteignakaup eru stærstu við-
skipti sem flestir eiga á ævinni og
því eru miklir hagsmunir í húfi þeg-
ar reglum um þau er breytt. Frum-
varpið er byggt á eldra frumvarpi
sem ekki hefur náð í gegn á fyrri
þingum þrátt fyrir nokkrar tilraunir
en meðal helstu breytinga sem boð-
aðar eru nú er að afnuminn verði
einkaréttur fasteignasala til að hafa
milligöngu um sölu fyrirtækja. Há-
skólum verður falið að hafa umsjón
með 90 eininga námi fasteignasala
og skerpa á á ákvæðum um að inn-
heimta fasteignasala á umsýslu-
gjaldi þurfi að eiga sér stoð í fyrir
fram gerðum samningi á milli kaup-
anda og fasteignasala.
Skylduaðild að Félagi fast-
eignasala (FF) verður afnumin og
boðaðar eru breytingar á skipan eft-
irlitsnefndar fasteignasala sem fel-
ast m.a. í því að slitið er á tengslin
milli nefndarinnar og FF. Atvinnu-
vega- og nýsköpunarráðherra verði
falið að skipa alla fulltrúa í nefndina
en í dag tilnefnir FF tvo fulltrúa í
nefndina. FF yrði þ.a.l. framvegis
ekki ætlað neitt lögbundið hlutverk.
Hlutverk eftirlitsnefndarinnar
breytist því auk eftirlits með fast-
eignasölum á hún að taka við kvört-
unum frá kaupendum og seljendum
telji þeir að fasteignasala eða fast-
eignasali hafi valdið sér tjóni.
Frá því að núgildandi lög tóku
gildi ári 2004 hafi fasteignasalar
haft milligöngu um tæplega 56.000
fasteignaviðskipti að því er fram
kemur í umsögn FF. Í frumvarpinu
er hnykkt á því, eins og segir í
greinargerð, að fasteignasala er
óheimilt að fela öðrum að vinna þau
störf sem löggilding hans tekur til.
Þetta atriði er meðal fjölmargra
ákvæða sem FF hefur gagnrýnt.
Nauðsynlegt sé að lögfest verði svo
ekki verði um villst að fasteigna-
salar sinni sjálfir þeim störfum sem
þeir hafa hlotið einkarétt til.
Tryggja verði að þessi störf séu
ekki unnin af réttindalausum aðilum
að því er fram kemur í umsögn FF.
Í umfjöllun um frumvarpið í
Neytendablaðinu segir um þetta að
ekki sé gengið nógu langt þegar
lagt er til að fasteignasala verði
óheimilt að kaupa sjálfur eign sem
honum hefur verið falið að selja.
Neytendasamtökin segjast iðulega
fá erindi þar sem seljendur halda
því fram að kaupandi eignar hafi
verið barn eða systkini fast-
eignasala. Gera samtökin þá kröfu
að fest verði í lög að aðilar nákomn-
ir fasteignasala megi ekki kaupa
eign sem honum hefur verið falið að
selja.
Í sameiginlegu erindi FF og
Neytendasamtakanna til Alþingis er
m.a. vakin athygli á því að í frum-
varpinu séu siðareglur gerðar val-
kvæðar fasteignasölum og þeim al-
farið í sjálfsvald sett hvort þeir fylgi
þeim í störfum sínum gagnvart
neytendum. „Alger nauðsyn er að
skoðað verði alveg sérstaklega hve
ríka vernd siðareglur hafa skapað
neytendum. Það er ekki boðlegt að
fara þá auðveldu leið að sleppa allri
skoðun á þessu eins og því miður
hefur verið gert,“ segir þar.
Telja skrefin alltof
stutt fyrir neytendur
Morgunblaðið/Ómar
Fasteignakaup Með löggjöfinni verður hlutverk eftirlitsnefndar aukið,
neytendavernd styrkt og fyrirkomulagi menntunar fasteignasala breytt.
Tryggja þarf að fram komi á
söluyfirliti fasteigna upplýsingar
um ástand þeirra sem byggjast á
sérþekkingu að mati Neytenda-
samtakanna. Þau segja í um-
sögn að í dag bæti söluyfirlit í
raun litlu við lýsingu eignar eins
og hún er birt í auglýsingum.
Söluyfirlit samanstandi jafnan
mestmegnis af lýsingum á innra
skipulagi og herbergjaskipan.
Voru auglýsingar á fasteignavef
Morgunblaðsins skoðaðar sér-
staklega. ,,[…] kemur í ljós að
„falleg“ kemur fyrir í 3.498 aug-
lýsingum, „glæsileg“ í 2.204
auglýsingum, „stórkostleg“
kemur 63 sinnum fyrir en „bygg-
ingarefni“ aðeins 42 sinnum,
„einangrun“ 217 sinnum,
„skólp“ 76 sinnum og „dren“
102 sinnum. Hin síðartöldu eru
þó tvímælalaust atriði sem varð-
ar kaupendur mun meira að fá
upplýsingar um heldur en lýs-
ingar á huglægu mati fasteigna-
sala.“
Lýsingar og
huglægt mat
SÖLUYFIRLIT OG AUGLÝS-
INGAR FASTEIGNA