Morgunblaðið - 01.10.2014, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 2014
Haustveður Litir haustsins eru fallegir; það er óskandi að
laufin hangi á trjánum örlítið lengur og lífgi upp á tilveruna.
Kristinn
Eitt hefur verið
ánægjulegt í umræðum
um fjárlög fyrir kom-
andi ár. Vinstrimenn
eru gengnir til liðs við
okkur sem höfum alla
tíð barist fyrir lægri
sköttum. Að vísu er lið-
sinni þeirra aðeins póli-
tískt stundargaman en
eðlisleg viðleiti vinstri-
manna til að nýta sér
mál sem þeir telja til vinsælda er
sterk. En er á meðan er.
Vinstrimenn hafa auðvitað ekki lagt
til hliðar hugmyndir um aukna skatt-
heimtu. Fyrrverandi fjármálaráð-
herra vill að áfram verði innheimtur
„auðlegðarskattur“, sem kemur
þyngst niður á eldra fólki og sjálf-
stæðum atvinnurekendum. Loforð um
að skatturinn væri tímabundinn skipt-
ir auðvitað engu.
Samhliða fjárlagafrumvarpi kom-
andi árs hefur ríkisstjórn Framsókn-
arflokks og Sjálfstæðisflokks lagt
fram tillögur er miða að því að ein-
falda virðisaukaskattskerfið, auka
jafnræði milli atvinnugreina og fækka
undanþágum. Efra þrepið lækkar úr
25,5% í 24% en lægra þrepið sem nú
er 7% hækkar í 12%. Með þessu
hækkar t.d. virðisaukaskattur á mat-
væli. Stjórnarandstæðingar telja sig
hafa himin höndum tekið enda ekki á
hverjum degi sem þeir telja rétt að
berjast gegn skattahækkunum.
Hluti kerfisbreytinga
Vandi stjórnarandstæðinga er sá að
breytingar á virðisaukaskattinum eru
aðeins hluti af þeim kerfisbreytingum
sem ríkisstjórnin ætlar að ráðast í. Al-
menn vörugjöld verða afnumin, sem
einfaldar verðmyndum og eykur sam-
keppni að öðru óbreyttu. Samhliða á
að hækka barnabætur
um 13% og beina þeim
af auknum þunga til
tekjulægri foreldra.
Sérfræðingar fjár-
málaráðuneytisins telja
að ráðstöfunartekjur
landsmanna muni
hækka um 0,5% með
þessum breytingum.
Með öðrum orðum:
Hagur heimilanna mun
batna.
Hitt er svo annað að
það eru efnisleg rök
fyrir því að fella niður virðisauka af
helstu matvælum; landbún-
aðarvörum og fiski, auk virð-
isaukaskatts af barnafötum. Lægra
þrep virðisauka gæti hækkað í 13% á
móti. Með sama hætti væri rétt að af-
nema barnabætur og taka þess í stað
upp persónuafslátt barna (t.d. sem
hlutfall af almennum persónu-
afslætti). Slík breyting væri skyn-
samlegt fyrsta skerf í að minnka flók-
ið kerfi millifærslna og bóta. Um leið
hættum við að líta á börnin sem
bagga sem greiða þurfi sérstakar
bætur fyrir. Vinstrimenn eru ekki til-
búnir í slíkar breytingar.
Vildu hækka matarskattinn
Andstaða þeirra við hækkun virð-
isaukaskatts á matvæli er pólitísk.
Þeir sjá tækifæri til að koma höggi á
forsætisráðherra og láta sig einnig
dreyma um að reka fleyg milli stjórn-
arflokkanna. Forsætisráðherra er
sakaður um að vera ómerkingur orða
sinna, vegna þess að hann barðist, í
stjórnarandstöðu, gegn hugmyndum
ríkisstjórnar hinnar „norrænu vel-
ferðar“ um að hækka virðisaukaskatt
á matvæli. Þá – ólíkt nú – lét rík-
isstjórn vinstrimanna sig dreyma um
að hækka matarskatt án þess að
grípa til annarra ráðstafana til mót-
vægis.
Hugmyndin um hækkun mat-
arskatts var undan rifjum Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins (AGS). Steingrímur
J. Sigfússon, þáverandi fjár-
málaráðherra, sagði í samtali við
fréttastofu ríkisins í júní 2011 að verið
væri að skoða að taka upp eitt virð-
isaukaskattsþrep. Haft var eftir ráð-
herranum að ábendingar AGS hefðu
hingað til verið gagnlegar.
Rúmu ári síðar taldi Oddný G.
Harðardóttir, sem var tekin við sem
fjármálaráðherra, rétt að endurskoða
virðisaukaskattskerfið. Í viðtali við
Viðskiptablaðið í ágúst 2012 sagði ráð-
herrann meðal annars:
„Ég myndi vilja skoða það að lækka
efra þrepið þegar fram í sækir. Mér
líst betur á það að vera bara með eitt
þrep, þannig að við getum lækkað það
sem nú er í efra þrepi og endurskoðað
það sem er á undanþágunni. Við þurf-
um að endurskoða þetta reglulega.
Allir borga virðisaukaskatt en við
stýrum síðan ráðstöfunartekjunum og
jöfnuði í gegnum tekjuskattinn.“
Í sama viðtali lýsti fjármálaráðherr-
ann því yfir að auðlegðarskatturinn
yrði ekki endurnýjaður.
„Það eru … ákveðin vandamál með
auðlegðarskattinn. Hann er þó tíma-
bundinn og ég mun leggja áherslu á að
endurnýja hann ekki.“
Kokhreysti þrátt fyrir söguna
En sagan þvælist ekki fyrir. Rík-
isstjórn Framsóknarflokks og Sjálf-
stæðisflokks er gagnrýnd harðlega
fyrir að fella niður auðlegðarskatt –
sem „norræna velferðarstjórnin“ setti
á og ákvað að skyldi renna sitt skeið
um komandi áramót. Engu skiptir
þótt fyrrverandi fjármálaráðherra
Samfylkingarinnar hafi lagt áherslu á
að afnema skattinn. Gagnrýna skal
ríkisstjórnina fyrir að lækka skatta á
efnafólk.
Með sama hætti deila vinstrimenn
harðlega á ríkisstjórnina fyrir að
hækka virðisaukaskatt á matvæli –
nokkuð sem þeir létu sig þó dreyma
um að gera þegar þeir sátu við völd.
Það þarf nokkra kokhreysti til að
skrifa í þeim anda sem Össur Skarp-
héðinsson, fyrrverandi formaður
Samfylkingar og utanríkisráðherra,
gerir í Morgunblaðsgrein fyrir
skömmu:
„Framsóknar- og jafnaðarmenn
hafa oftast borið gæfu til að standa
saman um að verja matvæli og menn-
ingu fyrir óhóflegri skattlagningu.
Það eigum við líka að gera núna.“
Auðvitað er Össur búinn að gleyma
yfirlýsingum flokkssystur sinnar
þegar hún sat í ráðuneyti fjármála.
Líklega kemur það ekki á óvart en þó
má vera víst að gömlum læriföður og
samherja Össurar sárni mjög að
hann skuli nú gleymdur og grafinn í
huga þeirra sem kenna sig við jafn-
aðarmennsku.
Sjá ekki skóginn
Árið 1988 mælti Jón Baldvin
Hannibalsson fjármálaráðherra fyrir
frumvarpi um innleiðingu virð-
isaukaskatts (22%), sem kæmi í stað
gamla söluskattsins. Stjórnarand-
stæðingar og þá ekki síst þingmenn
Alþýðubandalagsins gagnrýndu
frumvarpið harðlega einkum vegna
matarskattsins svokallaða.
Jón Baldvin svaraði gagnrýninni
með sínum hætti:
„Óvinsamlegasti hluti þessara
breytinga í munni stjórnarandstæð-
inga hefur án efa verið skattlagning á
matvörur. Af einhverjum ástæðum
tókst þeim ekki að koma auga á skóg-
inn fyrir trjánum eða vildu ekki gera
það. Þeir neituðu hreinlega að horf-
ast í augu við einfaldar staðreyndir
um heildaráhrif skattkerfisbreyting-
arinnar en einblíndu á þann eina þátt
þeirra sem þeir ætluðu trúlega að
mundi veita þeim stundarvinsældir
þótt árangur af þeirri viðleitni hafi
verið misjafn.“
Síðar færði Jón Baldvin rök fyrir
því, með einföldu dæmi, að lækkun
eða afnám matarskatts væri fremur
til hagsbóta fyrir hina tekjuhærri en
þá sem lökust hefðu kjörin. Lærifaðir
Össurar var harðorður í garð þeirra
sem mótmæltu frumvarpinu:
„Ég tel mig hafa sýnt fram á það
með veigamiklum rökum að sú skatt-
kerfisbreyting sem gerð var í upphafi
þessa árs og er undanfari þeirrar
breytingar, sem hér er til umræðu,
var ekki matarskattur, eins og lýð-
skrumarar hafa nefnt hana, heldur
meiri háttar tekjujöfnun, einhver hin
mesta sem gerð hefur verið af op-
inberri hálfu hér á landi.“
Hvort sem rök Jóns Baldvins
standast eða ekki, er hitt ljóst að full-
yrðing Össurar Skarphéðinssonar
um að jafnaðarmenn hafi staðið gegn
„óhóflegri“ skattlagningu á matvæli
er röng, nema því aðeins að 22% virð-
isaukaskattur árið 1988 teljist hófleg-
ur og 12% skattur árið 2015 óhófleg-
ur.
Glerhús vinstrimanna gefur þeim
sérstaka sýn á söguna og stað-
reyndir. Ef það veitir þeim hugarró
að stunda þaðan steinkast er lítið við
því að segja en þó er rétt að halda
sögunni til haga.
Eftir Óla Björn
Kárason »… má vera víst að
gömlum læriföður
og samherja sárni mjög
að hann skuli nú
gleymdur og grafinn í
huga þeirra sem kenna
sig við jafnaðar-
mennsku.
Óli Björn Kárason
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokks.
Sérkennileg sýn úr glerhúsi vinstrimanna
Þegar vegið er að æru
fólks hafa dómstólar mótað
þá afstöðu að þeir sem taka
þátt í þjóðfélagslegri umræðu
og séu opinberar persónur
njóti minni æruverndar en
aðrir. Afstaða sem er and-
stæð grunnhugmyndum um
jafnrétti borgaranna.
Í sumum tilvikum þykir
fólki ekki ástæða til að eltast
við ærumeiðingar af því að
þær eru settar fram af aðilum sem fáir taka
mark á. Ummæli í kjaftadálkum dagblaða
eru ekki taldar traustar heimildir um stað-
reyndir. Annað gildir um vísindamenn og
sérfræðinga.
Í auknum mæli hafa ýmsir svonefndir
sérfræðingar brugðið yfir sig kufli fræði-
manns í þjóðmálaumræðu. Þegar slíkir að-
ilar bera út gróusögur eða aðdróttanir sem
meiða æru fólks þá verður að skoða alvar-
leika málsins í því ljósi. Það gera dómstólar
þó ekki.
Einn svonefndur sérfræðingur sem
sveipar sig kufli fræðimannsins í þjóðmála-
umræðu er Þorvaldur Gylfason, prófessor
við HÍ. Ítrekað hefur hann vegið að ein-
staklingum og/eða hópi fólks og jafnvel bor-
ið á það refsivert athæfi. Þrátt fyrir það hef-
ur enginn höfðað meiðyrðamál gegn honum
fyrr en Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrum
hæstaréttardómari. Fólk víkur sér undan
því að fara í meiðyrðamál af ýmsum ástæð-
um en stundum verður ekki undir þeim set-
ið. Eðlilegt var að Jón Steinar höfðaði mál
vegna aðdróttana Þorvaldar um refsiverða
háttsemi, en þær setti Þorvaldur fram í svo-
nefndri vísindaritgerð.
Í greininni dróttar Þorvaldur Gylfason
því að Jóni Steinari að hann hafi samið
kæru til Hæstaréttar og síðan fjallað sjálfur
um kæruna sem dómari og að því er virðist
fengið starfsbræður sína þá í Hæstarétti til
að fallast á þessa niðurstöðu með sér.
Aðferðafræði Þorvaldar „vísindamanns“
er alþekkt í Íslandssögunni en frægasta
dæmi um samskonar „vísindamenn“ sem
ingar. Með gagnályktun hefðu aðdróttanir
Þorvaldar verið meiðyrði ef beinst hefðu
að öðrum dómurum Hæstaréttar sem
ekki hafa tjáð sig opinberlega um þjóð-
félagsmál. Vægast sagt sérkennileg að-
ferðafræði við mat á æru og æruvernd
einstaklinga.
Samandregnar staðreyndir málsins eru
að Þorvaldur Gylfason dróttaði að Jóni
Steinari að hafa gerst sekur um refsiverða
háttsemi. Þorvaldur Gylfason gat ekki
sýnt fram á sannleiksgildi aðdróttunar-
innar eða gert hana sennilega. Það eitt og
sér að drótta að manni að hafa gerst sekur
um refsiverða háttsemi hefði átt að nægja
til að Þorvaldur Gylfason hefði verið
dæmdur fyrir meiðyrði óháð því hver í
hlut átti.
Dómararnir þrír sem skipuðu Hæsta-
rétt að þessu sinni töldu það ekki meiðyrði
að bregða fyrrverandi dómara um refsi-
verða háttsemi af því að hann hefði látið til
sín taka í þjóðmálaumræðunni.
Það er svo annað mál og með ólíkindum
að íslenskt réttarfar á æðsta dómstiginu
sé þannig að Hæstaréttardómarar sem
allir viku sæti af því að þeir höfðu unnið
með Jóni Steinari í Hæstarétti teldu eðli-
legt að skipa þrjá dómara Héraðsdóms
Reykjavíkur í Hæstarétt til að fjalla um
dóm kollega síns, dómara við Héraðsdóm
Reykjavíkur, sem þessir þrír dómarar
vinna með í Héraðsdómi Reykjavíkur.
Sérstakt hæfis- og vanhæfismat það.
Óneitanlega koma upp í huga mér orð
Jóns Hreggviðssonar bónda á Rein um
réttlætið og ranglætið við lestur dóms
Hæstaréttar í þessu máli. Mér þykir það
miður, en þannig er það.
fetað hafa sömu slóð og Þor-
valdur, hét Gróa á Leiti. Sú
kona byrjaði lygisögur sínar
jafnan á því að segja: „Ólyg-
inn sagði mér, en berðu mig
samt ekki fyrir því.“
Þorvaldur Gylfason upp-
lýsti þjóðina þannig um
meiriháttar samsæri gegn
stjórnendum Baugs árið
2005. Óhreina peninga í um-
ferð á árinu 2011, sem geri
leynarhjúp um bankana
nauðsynlega, sem sagt lög-
brot þeirra, Seðlabankans
o.fl. Hann hefur og komið með fleiri meiri-
háttar rangar uppljóstranir í fíflaumræð-
una með þessum formála að breyttu breyt-
anda.
Enginn kannast við að vera heimild-
armaður Þorvaldar þó í þessu tilviki segi
Þorvaldur að um þetta sé talað af lögfræð-
ingum með ákveðna þekkingu. Enginn
slíkur hefur gefið sig fram og það eina sem
Þorvaldur gat dregið fram var grein í sand-
korni DV, sem hann hefði allt eins getað
skrifað sjálfur enda þá einn af pennum DV.
Í 235. gr. almennra hegningarlaga er
refsing lögð við því að bera út aðdróttun.
Það leysir því ekki nútíma Gróur á Leiti
eða Þorvald undan ábyrgð þó að hægt sé
að finna einhvern sem hafi dylgjað um
sama atriði á undan sögumanni.
Við heildarmat dómstóla varðandi að-
dróttun eins og þá sem Þorvaldur Gylfason
kom fram með gagnvart Jóni Steinari væri
eðlilegt að taka til skoðunar, að Þorvaldur
sveipar sig kufli fræðimannsins og birtir
greinar í ritum sem hafa vísindalegt yf-
irbragð . Hæstiréttur taldi sig hins vegar
ekki þurfa að taka tillit til slíks. Þorvaldur
skyldi jafn óábyrgur aðdróttana sinna og
ómerkilegur slefberadálkur í ómerkileg-
asta blaði landsins. Hins vegar taldi Hæsti-
réttur eðlilegt að vísa til þess við mat á
sýknu Þorvaldar að sýkna hans byggðist
m.a. á því heildarmati að sá sem fyrir æru-
meiðingunni varð hefði tekið virkan þátt í
þjóðmálaumræðunni um ýmis málefni og
þess vegna hefði ærumeiðing Þorvaldar
ekki farið út fyrir mörk leyfilegrar tján-
Ólyginn sagði mér
Eftir Jón
Magnússon »Með gagnályktun
hefðu aðdróttanir Þor-
valdar verið meiðyrði ef
beinst hefðu að öðrum
dómurum Hæstaréttar.
Jón Magnússon
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
fyrrverandi alþingismaður.