Fréttir - Eyjafréttir - 25.05.2000, Blaðsíða 12

12
Fréttir
Fimmtudagur 25. maí 2000
Gamlar og nýjar
Vestmannaeyjamyndir í Asgarði
- íslenska myndasafnið og Genealogia Islandorum sýna
Sýning íslenska myndasafnisns á
Vestmannaeyjamyndum frá 1901
til 2000 verður formlega opnuð í
Asgarði við Heimagötu á laugar-
daginn kemur, 27. maí, og stendur
til 4. júní. Sýningin er haldin í
tilefni af útgáfu á Ijósmyndaöskju
Islenska myndasafnsins Island í
eina öld - Vestmannaeyjar sem
kynnt verður á sama stað.
I öskjunni eru 20 sérprentaðar ljós-
myndir frá 20. öld sem sýna glöggt þá
breytingu sem orðið hefur á atvinnu-
háttum, byggð, umhverfi og mannlíft
í Eyjum á eitt hundrað ámm.
Ljósmyndimar koma víða að og hafa
margar hverjar aldrei verið sýndar
áður. Meðal myndasmiða eru Þor-
steinn Jósepsson, Mats Wibe Lund,
Sigurgeir Jónasson og Friðþjófur
Helgason. Þá eru myndir frá Þjóð-
minjasafninu og fleiri söfnum. Á Ijós-
myndasýningunni í Ásgarði verða
myndimar tuttugu auk nokkurra
ljósmynda eftir Mats Wibe Lund
sýndar í stóm formi allt að 1 m x 1,50
m. Þær verða allar til sölu.
Islenska myndasafnið er deild innan
útgáfufyrirtækisins Genealogia Island-
omm - gen.is og er tilgangur safnsins
að skrá og varðveita gamlar og nýjar
myndir af landi og þjóð í samvinnu
við ýmis önnur ljósmyndasöfn. Island
í eina öld - Vestmannaeyjar er fyrsta
ljósmyndaaskjan sem Islenska
myndasafnið kemur til með að gefa út
um kaupstaði á Islandi á næstu
misserum.
Sigurgeir Jónsson kennari skrifar
ítarlegan skýringartexta við myndir og
yfirlitsgrein um Vestmannaeyjar 1901
- 2000 í bók sem fylgir öskjunni. Hér
birtist sýnishorn úr greininni og
skýringartexti við myndina Maí VE
kemur að:
„Þótt íbúum í Vestmannaeyjum
stafaði aldrei nein hætta af eldgosinu í
Surtsey hafði það sín áhrif. Öskufall
var talsvert í bænum og þar sem
uppsprettuvatn er hvergi í Eyjum og
neysluvatn bæjarbúa var regnvatn sem
safnað var af húsþökum, urðu af því
veruleg óþægindi. Á fáeinum stöðum
á Heimaey safnast að vísu saman vatn
sem sígur úr bergi, t.d. í Herjólfsdal,
og líkast til hefur sú verið höfuð-
ástæðan fyrir því að fyrsti landnáms-
maðurinn setti bæ sinn þar niður.
Vatnsskortur var vandamál allt frá
upphafi byggðar í Eyjum. Brunnar
voru byggðir við hvert hús og
regnvatni safnað í þá með öllum
ráðum. Þegar farið var að klæða þök
með bárujámi auðveldaði það vatns-
söfnun að mun. Engu að síður varð að
spara vatn eins og kostur var og
höfuðsynd var að láta vatn leka að
óþörfu. Enn í dag þola gamalgrónir
Vestmannaeyingar ekki að heyra vatn
renna úr krana að tilefnislausu. Fyrir
kom í þurrkasumrum að bmnnar og
vatnsból tæmdust. Þá þurfti tankskip
til að flytja vatn til Eyja og fyrir þá
dropa varð að borga, sem gerði vatnið
enn dýrmætara en áður. Vertíðar-
maður einn sem bjó hjá íjölskyldu
útgerðarmanns í Eyjum lýsti vatns-
spamaðinum á eftirfarandi hátt:
„Á laugardögum var farið í bað. Þar
sem ég var gestur á heimilinu fór ég
fyrstur í baðkarið og þvoði mér. Þar
næst fór húsbóndinn, þá bömin tvö á
heimilinu og loks húsmóðirin. Alltaf
var sama vatnið í karinu. Þegar
húsmóðirin hafði loks lokið því að
baða sig, tók hún óhreina þvottinn og
lagði hann í bleyti í baðkarinu." Þótt
sagan sé hklega eitthvað ýkt, lýsir hún
vel því viðhorfi sem ríkti til vatns-
notkunar í Eyjum. Þessi sjónarmið
hafa líka eflaust ráðið því hve seint og
treglega Vestmannaeyingar tóku
vatnssalemi í notkun. Miðað við
dýrmæti vökvans er kannski skiljan-
legt að fólk væri ekki óðfúst að eyða
honum á úrgangsefni líkamans.“
Textinn með mynd Þorsteins Jóseps-
sonar er eftirfarandi:
Maí VE 275 að koma úr netaróðri og
leggjast að bryggju á fimmta ára-
tugnum.
Maí var 21,5 rúmlestir að stærð og
þótti lengi vel stór bátur. Flestir bátar
Vestmannaeyinga á ámnum 1920 og
fram undir síðari heimsstyijöld vom á
bihnu 10 til 15 rúmlestir að stærð. Ein
meginástæða þess að bátamir vom
ekki stærri var hve hafnarskilyrði í
Eyjum vom slæm, höfnin var gmnn
og það olli því að stærri skip gátu ekki
lagst að bryggju. Eftir að dýpkunar-
skipið Vestmannaey var keypt til Eyja
og byijaði að dýpka höfnina
gjörbreyttist öll aðstaða og smám
saman stækkuðu skipin og urðu um
leið ömggari. Yfirleitt vom fjórir til
fimm um borð á línuvertíð auk
beitningamanna í landi, en sjö til níu
manns þegar veitt var í net.
Aðbúnaður í bátunum var lélegur,
unnt var að hita kaffi á kabyssu í
lúkamum en hver maður hafði með
sér bitakassa á sjóinn með mat.
Björgunartæki vom engin. Það var
ekki fyrr en á fimmta áratug aldar-
innar sem farið var að setja gúm-
björgunarbáta um borð í skip.
Skipsskaðar vom algengir á fyrri hluta
aldarinnar og oftast fórst þá öll
áhöfnin. Netatrossumar em á þilfari
og fremst má sjá netabaujumar. Þær
vom úr spfruviði og haldið á floti með
tíu til fimmtán netakúlum úr gleri.
Baujumar vom þungar og óþjálar og
þótti mikil breyting þegar farið var að
nota bambusstengur og plastbelgi sem
flot. I bakgmnni má sjá báta sem
liggja úti á bóli. Þegar búið var að
landa var siglt út á höfnina þar sem
skipunum var lagt við legufæri sem
fest vom í þungar keðjur á botni
hafnarinnar. Skjöktbátar vom notaðir
til að feija áhafnimar í land og var
þessi háttur á hafður allt fram undir
1950 en þá var komið bryggjupláss
fyrir öll skip Eyjaflotans.
Dr. Guðjón Atli Auðunsson efnafræðingur:
Sá sem borðar íslenskt
sjávarfang verður góður maður
Síðastliðinn fimmtudag hélt Guðjón
Atli Auðunsson einkar áhuga-
verðan fyrirlestur í Rannsókna-
setrinu um aðskotaefni í lífríki
sjávar við Island, hvort heldur fugli
eða fiski. Guðjón Atli starfar hjá
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins.
Sú stofnun sinnir rannsóknum á
matvælum, með sérstakri áherslu á
sjávarfang, en starfsvið Guðjóns
Atla snýr að rannsóknum á lífríki
hafsins.
„Við skoðum allt frá ólífrænum
snefilefnum upp í þörungaeitur og
klórlífræn efnasambönd, sem finnast í
sjó, skólpi, fugli, fiski, sjávarseti og
eiginlega öllu sem snertir umhverfi
sjávar.“
Guðjón álítur að mesta hættan, sem
stafar að markaðsstarfi vegna út-
flutnings íslenskra sjávarafurða, sé
ófagleg umræða. Umræðan er mikil
og á að vera mikil, en hún verður jafn-
framt að vera fagleg og málefnaleg. I
sjónum enda að lokum klórlífræn
efnasambönd og lífræn efnasambönd,
sem ýmsar þjóðir nota og sleppa út í
umhverfið, og ekki bara í sjónum
heldur flyst frá syðri breiddargráðum
með lægðum á norðurhvelið.“
Þú talaðir töluvert um Evrópusam-
bandið og ýmis mörk sem kommis-
sarar þar eru að setja, varðandi losun
og magn slíkra efna í fiskL hversu
marktæk eru slfk mörk þegar Island er
annars vegar?
„Það má segja að þetta sé endalaust
stríð um hvar eigi að setja mörk fyrir
afurðir og í hvaða afurðum. Hver og
ein þjóð er þess vegna að verja
hagsmuni sína. Undan því verður
ekki litið og umræðan getur stundum
verið fagleg og góð, það fer hins vegar
eftir á hvaða þrepum stjómkerfisins
verið er að vinna, en oftar en ekki
snýst þetta um hagsmuni af ýmsu
tagi.“
Era íslendingar í vamarstöðu í
þessum málum á alþjóðavettvangi?
„Menn era oft að bera saman
aðstæður á íslandi annars vegar og
önnur lönd Evrópu. Ef um sömu
lífverar er að ræða búa þær við mis-
munandi skilyrði. Til dæmis er
vaxtarhraði þorsks í hafinu fyrir
sunnan Bretland tífalt meiri en þorsks
við Nýfundnaland og menn geta ekki
borið þetta saman án þess að taka tillit
til hversu ólík þessi svæði era og oft
era menn að leysa vandamál á einum
stað með tilskipun, sem í sjálfu sér
geta orðið vandamál hér á landi. Þess
vegna verðum við oft að vera í því
hlutverki að skýra frá okkar aðstæðum
og sérstöðu til þess að tillit sé tekið til
okkar. Það er rétta að við eram oft í
varnarstöðu vegna þess að við eram
mjög fá og höfum hvorki tíma né efni
á að sækja alla þá sérfræðingafundi
sem þyrfti. Þess vegna þurfum við að
velja og hafna og eram þá oft í því
hlutverki að skýra frá okkar hags-
munum og sérstöðu til þess að ekki
verði valtað yfir okkur. Það er hins
vegar ekki oft af ásettu ráði sem menn
gera það, heldur er það hreinlega
vegna þess að menn vita ekki betur.
Þess vegna er mikilvægi rannsókna-
starfs á þessum vettvangi óhemju
mikilvægt. Ef við ekki stundum
sjálfir rannsóknir er að sjálfsögðu ekki
tekið mark á því sem við höfum fram
að færa, en slíkt verður að vera stutt
vísindagögnum okkar sjálfra."
Guðjón kom inn á dálítið skemmti-
legan ílöt sem snýst um hvernig karlar
era að verða undir vegna þess að þeir
hafa minni möguleika en konur til
þess að losa sig við ýmis eiturefni sem
hlaðast upp í náttúranni, og komast
inn í fæðukeðjuna. „Jú, mörg lífræn
mengunarefni hafa kvenhormóna-
virkni og valda því meðal annars að
frjósemi karla fer versnandi. Ótví-
ræðar rannsóknir frá Danmörku hafa
sýnt fram á að hjá dönskum karl-
DR. GUÐJÓN ATLI: -Það kemur konunni vel þegar aldurinn færist yfir
en karlinn verður undir.
mönnum sé þetta staðreynd. Þetta
snýst í stuttu máli um að þegar konan
verður kynþroska og fer að eiga böm,
að þá hefur hún tök á því þegar hún fer
að hafa bam á brjósti að losa sig við
þessi mengunareftú. Það kemur henni
vel þegar aldurinn færist yfir, en
karlinn verður undir. En kannski er
bamið nú samt stærsta fómarlambið í
þessu samhengi.“
Guðjón sagði í fyrirlestri sínum að
stærstur hluti eiturefna sem fyndist í
íslensku lífríki bærist með lægðum ffá
Mið og Suður-Ameríku og því er hann
spurður hvort líkja megi konunni við
lægð í þessu samhengi?
„Það má segja það. Hún safnar
þessu í sig og kemur því síðan áfram
til næstu kynslóðar, en í þessari
líkingu er hún í afskaplega óþakklátu
hlutverki og við skulum dæma hana
mildilega.“
Að lokum er maðurinn það sem
hann borðar?
„Já það er hann og hann verður
góður maður af því að borða íslenskt
sjávarfang.“