Harmoníkan - 01.05.2001, Blaðsíða 18

„Þeir slógu upp balli ó bryggjunni citt sinn...”
Dóróthea Jónsdóttir
Oft var slegið upp balli á einhverju
síldarplaninu, því á hverju skipi var
einhver harmonikusnillingur sem sett-
ist á bryggjustaur og lét „trekkspilið
glymja“. En inni á hinum litlu og
þröngu ölstofum sátu skeggjaðir sjó-
menn og þjóruðu „súrsaft“, græna á
litinn og tuggðu skro.
Svo segir Kristinn Halldórsson, síldar-
saltandi í frásögn sinni Landlegu- og
laugardagskvöld á Siglufirði 1914.
Einnig segir hann frá hringdönsum og
skemmtunum Færeyinga á plönunum.
Ekki er undirrituðum kunnugt um frek-
ari ritaðar heimildir um þessar sérstæðu
útiskemmtanir sem við Siglfirðingar höf-
um endurvakið nú í seinni tíð. Ekki er
heldur kunnugt um ljósmyndir af þessum
viðburðum, en til er allstórt málverk sem
sýnir bryggjupall á góðviðriskvöldi.
Kristín Jónsdóttir, listmálari, málaði
þessa mynd 1923 í einni af heimsóknum
sínum hingað til Siglufjarðar. Kristín,
Guðmundur Thorsteinsson (Muggur) og
Emil Thoroddsen, tónskáld, máluðu öll
myndir hér á öðrum og þriðja áratug ald-
arinnar, sem eru góðar heimildir um liðna
tíð.
Frásagnir nokkurra elstu núlifandi
Siglfirðinga af bryggjuböllum hafa verið
hljóðritaðar fyrir Síldarmynjasafnið.
Dóróthea Jónsdóttir, Thea, man þessar
skemmtanir, frásögn Björns Þórðarsonar
staðfestir minningar Theu og loks má
geta þess að Sigurlaug Sveinsdóttir, Silla
á Steinaflötum, dansaði hælinn undan
öðrum skónum sínum á Róaldsplaninu
skömmu fyrir 1930 þar sem Færeyingar
stóðu fyrir dansleik.
Hér fer á eftir samandregin frásögn
Theu, með hennar eigin orðum, af
skemmtunum á árunum um 1920.
Dóróthea fæddist 1904 og fór að salta
síld níu ára gömul. Hún er því líklega
elsta síldarstúlkan á landinu, vel ern og
minnug.
Bryggjudansleikir
„Þegar var gott veður, skipin höfðu
legið í landi vegna brælu og komust ekki
út fyrr en fór að lægja, var oft slegið upp
balli. Þeir komu af norsku skipunum með
harmoniku. Karlmennirnir voru í meiri-
hluta. Þegar skipin voru þetta 30-40 við
Róaldsbryggjurnar og hvergi sá í sjóinn
þegar maður stóð uppi á bakkanum. Það
var lítið af kvenfólki á því balli sem ég
man eftir. Það fór ekki mikið þangað
nema svolítið
úr brökkunum.
Það var stund-
um slegist út af
stelpunum, en
ég man ekki
eftir mikilli
áfengisnotkun.
Manni fannst
þeir dansa svo-
lítið skrýtilega
þessir Norð-
menn,- fyrst.
Maður var eins
og dáleiddur af
þessum útlendu
lögum sem þeir
spiluðu, öll nýj-
ustu norsku
lögin.
Einu sinni
var ball á Ró-
aldsplaninu, þar
sem ungur ís-
lenskur piltur
spilaði á harm-
oniku. Hann var
hjá Oskari Halldórssyni útí Bakka og
Oskar gaf leyfi fyrir því að hann spilaði á
ballinu ef fólkið fylgdi honum heim aft-
ur. Og eftir ballið þrammaði hersingin út
í Bakka á eftir honum, spilandi með
harmonikuna á maganum.
Færeyingar voru guðræknir og komu
alltaf inn um helgar og lögðu skipum sfn-
um austur undir vitanum. Þeir komu og
dönsuðu á Róaldsplaninu og öðrum plön-
um. Þegar slátturinn heyrðist í klossun-
um þeirra og ómur af söngnum þá fór
fólk á stað og fylgdist með þeim. Þeir
dönsuðu hringdansa, taktfastir og sungu
heilu bragina, svo skemmtilega klæddir.
Eftirskrif
Þessi knappa frásögn birtist í Hellunni,
bæjarblaðinu á Siglufirði, íjanúar 1994.
Leitað var heimilda fyrir þessum gömlu
bryggjuböllum, til að sanna, að þau áttu
sér stað í raun og veru. Það hafði tlogið
fyrir að þessar hugmyndir um bryggju-
böllin væru einhver óraunsæ rómantík í
okkur „ungu mönnunum“ sem stóðum
fyrir þessum nútímaböllum á bryggjunni
við Síldarmynjasafnið, Róaldsbryggjunni
nýju. Eins og mörgum er kunnugt þá eru
á laugardögum haldnar söltunarsýningar
þar sem við lok „vinnunnar“ er slegið á
létta strengi. Nokkur gömul síldarlög eru
sungin og síldarfólkið og sýningargestir
stíga dans við harmonikumúsík. Senni-
lega hefur slíkt aldrei gerst á síldarplön-
unum áður fyrr að saman færu vinna og
slík skemmtun. En þama er kannski ver-
ið að sýna í samanþjöppuðu og „róman-
tísku“ formi, það sem gat gerst á síldar-
plani á einu sumri eins og glöggur gestur
með rætur í síldinni orðaði það eitt sinn.
Nokkuð verður mér tíðrætt um mynd-
list, en það stafar að miklu leyti af því, að
ekki ein einasta ljósmynd hefur fundist af
þessu fyrirbæri, bryggjuballi. Svo ein-
kennilega vill til. En það stafar kannski
af því að myndavélin var ekki orðin al-
menningseign þegar bryggjuböllin tíðk-
uðust. En listaverkin gömlu sýna okkur
ekki bara einhverjar sagnfræðilegar stað-
reyndir heldur eru eins og tónlistin,
ákveðin merki um litríka menningu þessa
tíma.
I þessu sambandi má geta að fleiri
„músíkmyndir" eru til, en sú sem Kristín
Jónsdóttir málaði af bryggjuballi 1923 og
nefnd er í greininni. Ein merkasta mynd
Guðmundar Thorsteinssonar, Muggs, er
af síldarballi á Siglufirði 1916. Þar dans-
ar fólkið við harmonikuspil inni í Norska
sjómannaheimilinu (nú Tónlistarskóli
Siglufjarðar). Önnur mynd eftir Emil
Thoroddsen tónskáld og fjöllistamann,
sýnir en trekkspiller pá tpnne og kringum
hann standa nokkrar peysufatastúlkur og
18