Fréttablaðið - 01.06.2013, Qupperneq 30

1. júní 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 30
Við vorum við karfaveiðar á Nýfundnalandsmiðum, höfðum fengið storm yfir hafið og vorum sex sólarhringa á miðin því sjó-lag var vont. Á leiðinni þangað heyrði ég á neyðarbylgjunni að
eitthvað alvarlegt var að ske. Hafði sam-
band við Reykjavíkurradíó og frétti að nýj-
asta skip dönsku Grænlandsverslunarinn-
ar ætti í miklum erfiðleikum undan Hvarfi.
Það hét Hans Hedtoft, sérstaklega byggt til
siglinga í ís og með tvöfaldan stjórnbúnað,
með vatnsþétt skilrúm og styrktan byrðing.
Skipið fórst þarna í sinni jómfrúarferð og
með því 94 menn.“
Þannig segist Valdimar Tryggvasyni loft-
skeytamanni frá. Hann er á áttugasta og
sjöunda aldursári, minnugur, ern og afar
greinilegur í tali.
Valdimar var þrjátíu og þriggja ára loft-
skeytamaður á Þorkeli Mána árið 1959
þegar þeir atburðir gerðust sem hann lýsir
hér.
Allir út að berja klaka
„Nýfundnalandsmið voru gjöful og á tveim-
ur sólarhringum og 18 klukkustundum var
skipið komið með 400 tonn og þar með orðið
fullt. Búið var að ganga frá aflanum, gera
sjóklárt til heimferðar og setja stefnuna á
Reykjanes þegar ofsaveður skall á klukk-
an 22 laugardaginn 7. febrúar. Skipinu var
strax snúið upp í sjó og vind. Um miðnætti
voru 10 til 12 vindstig, haugasjór, frost og
blindbylur. Upp úr miðnætti herti frostið
til muna svo ísing fór að hlaðast á skip-
ið, sentimeter eftir sentimeter, tonn fyrir
tonn. Allir skipverjar voru kallaðir út til
að berja klaka en aðstaðan var afleit og
áhöld til verksins voru fá en reynt var að
smíða verkfæri úr öllu sem tiltækt var,“
rifjar Valdimar upp og heldur áfram. „Um
klukkan 2 lagðist skipið á bakborðshliðina.
Þá var ákveðið að láta bakborðsbjörgunar-
bátinn fara fyrir borð til að létta skipið. Við
horfðum á eftir honum og einhverjum varð
að orði: „Lítið gagn höfum við af björgunar-
bátnum úr þessu.“ Skipið rétti sig aftur en
litlu síðar lagðist það á stjórnborðshliðina.
Þá slepptum við líka stjórnborðsbátnum en
alla nóttina var unnið þrotlaust við klaka-
barning.“
Valdimar segir lofthita hafa verið mínus
12 gráður og sjávarhita undir frostmarki.
„Nóttin var dimm og lengi að líða og þegar
dagsskíman kom sáum við að ástandið var
enn verra en við höfðum búist við. Skip-
ið var ein íshella yfir að líta, kanadíska
strandgæslan reiknaði síðar út að um 100
tonn af ís hefðu verið utan á skipinu en ég
get ekki staðfest það.“ Valdimar kveðst
hafa kallað, samkvæmt fyrirmælum skip-
stjórans, Marteins Jónassonar, á neyðar-
bylgju allra skipa: „Höfum átt í mikl-
um erfiðleikum í alla nótt. Sleppt báðum
björgunar bátunum, barið klaka en ekkert
hafst undan. Skipið liggur á hliðinni.“
Hættuspil
Þegar bjart var orðið réðust sex menn til
uppgöngu á hvalbakinn (fremst á skipinu)
til að berja ís, að sögn Valdimars. „Skyndi-
lega sá skipstjórinn brotsjó nálgast og gat
varað mennina á hvalbaknum við en við
gátum eins búist við að enginn yrði þar
þegar skipið kæmi upp úr öldudalnum. Allir
voru samt til staðar en einn var slasaður
og með erfiðismunum tókst að koma honum
niður í lúkar, þar sem hann var skilinn eftir
einn og ósjálfbjarga,“ lýsir Valdimar.
Næst gerist það að bakborðsloftnetið slitn-
ar og líka hluti af stjórnborðsloftnetinu. Það
kom í hlut Valdimars að fara upp á brúar-
þak að lagfæra þau. „Þetta var hættuspil
en þrír hásetar komu með mér upp á þakið
til að halda mér því án loftneta vorum við
illa staddir. Með gætni náðum við líka að
hreinsa ís af radarskyggninu og tókst að
halda radarnum gangandi allan tímann.“
Þrotlaust var unnið við klakabarning og
öllu lauslegu var hent fyrir borð, auk þess
sem olía var færð milli geyma eftir því
hvernig báturinn hallaði. Báta festingarnar,
sem voru úr þykku stáli, voru logskornar
burtu. Það gerði Þórður Guðlaugsson, 1. vél-
stjóri sem var 25 ára, á sjö klukkutímum.
„Þórður vann þrekvirki. Hann var óbundinn
á íshellunni í veltingnum og öldurnar gengu
yfir hann. Það var líka galdur að koma níð-
þungum festingunum í sjóinn,“ segir Valdi-
mar. „Það næsta sem yfirmenn skipsins
ræddu um var hvort reynandi væri að log-
skera afturmastrið úr til að bjarga skipi og
áhöfn en frá því var horfið, enda örðugt að
koma því fyrir borð og auk þess gæti það
skemmt stýrið og skrúfuna.“
Eitt þrautaráð var að stíma til suðurs í
hlýrri sjó eins og togararnir Júní og Gerpir
höfðu gert. En ekki hafði lengi verið siglt
þegar hvert brotið eftir annað reið yfir skip-
ið aftanvert og færði það í kaf á bakborðs-
hlið. Hallamælir sýndi 60 gráðu halla og ótt-
inn greip skipverja heljartökum. „Enginn
veit hve lengi skipið lá svona á hliðinni, mar-
andi í kafi, á svona stundum er hver mínúta
sem heil eilífð. En skipstjórinn tók hárrétta
ákvörðun. Hann bað Þórð, 1. vélstjóra, að
nota alla orku sem mögulegt væri og hægt
og hægt kom skipið upp úr öldudalnum en
hristist stafnanna á milli, svo mikil voru
átökin við hafið. Aftur var skipinu haldið
upp í veður og vind en með minnstu ferð
sem hægt var því eftir því sem lengra var
haldið í norðvestur herti frostið.“
Bryggjan full af fólki kl. 03.25
Illviðrið hafði skollið á á laugardagskvöldi
og á mánudagsmorgninum tókst togaranum
Mars, sem var nýkominn á Nýfundnalands-
mið þegar óveðrið skall á, að sigla til Þor-
kels Mána. „Því verður ekki með orðum lýst
hversu mikinn andlegan styrk við fengum
við að sjá Mars nálgast,“ rifjar Valdimar
upp. „En eins og veðurhamurinn var tryllt-
ur vissi samt enginn til hvaða úrræða væri
hægt að grípa ef Þorkell Máni færi niður.“
Heldur slotaði veðrinu þegar leið á nótt
og um klukkan 5 að morgni þriðjudagsins 9.
febrúar var lagt af stað heimleiðis. Höfðu
þá allir skipverjar staðið samfleytt frá því
á laugardagsmorgni og lengst af unnið upp
á líf og dauða í algeru veðravíti. Meðal ann-
ars stóð skipstjórinn í brúnni nær allan
tímann. „Skipin tvö höfðu samflot heim,“
segir Valdimar. „Við komum til Reykjavík-
ur mánudaginn 15. febrúar klukkan 3.25 um
nóttina og bryggjan var full af fólki að fagna
heimkomu okkar. Eftir 1.200 sjómílna ferð
var enn ís á bátadekkinu.“
Ótti greip skipverja heljartökum
Valdimar Tryggvason loftskeytamaður hefur marga hildi háð bæði á sjó og landi. Hér rifjar hann upp þrotlausa baráttu
þrjátíu og tveggja skipverja á Þorkeli Mána RE 205 við að halda skipinu á floti í illviðri, haugasjó og ísingu á Nýfundnalands-
miðum í febrúar 1959. Sú barátta var upp á líf og dauða og stóð sleitulaust í tvo og hálfan sólarhring.
Reglur settar um
endurmenntun
öryggisfræðslu
sjómanna.
Reglugerð skyldar
sjómenn til að sækja
öryggisfræðslu.
Hægt að nálgast gögn
frá veðurstöðvum og
ölduduflum í formi
textaskrár til að auðvelda
aðgengi sjómanna að
rauntímaupplýsingum um
veður og sjó.
1994 1999 2003
Togarinn Júlí frá Hafnarfirði fórst
í ofviðrinu á Nýfundnalands-
miðum í byrjun febrúar 1959 og
með honum 30 menn. Skip-
verjar voru flestir milli tvítugs
og þrítugs en sá yngsti sextán
ára. Þrjátíu og níu börn innan
fimmtán ára aldurs misstu þar
feður sína.
Fáum dögum síðar, þann 18.
febrúar 1959, fórst vitaskipið
Hermóður undan Reykjanesi
í ofsaveðri og ólgusjó og með
því tólf menn, sá yngsti 16 ára.
Sautján börn undir fimmtán ára
aldri urðu þá föðurlaus.
MANNSKAÐAVEÐUR
VALDIMAR „Ég held að það sem bjargaði okkur hafi verið það að vatnið sem var í geymum í botni skipsins fraus, en rann ekki til eftir því sem það valt.“
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
ÍSING Þessi mynd er tekin á Gerpi. Ástandið var enn alvarlegra á Þorkeli Mána. Þar
var stagið úr pokabómunni, sem venjulega er sem fingur að gildleika, orðið eins og
tunnubotn í þvermál.
ÞORKELL MÁNI RE-205 Skipið var 722 brúttólestir, smíðað í Englandi 1951. Það var í eigu Bæjarútgerðar
Reykjavíkur frá 1951 til 1975, er það var selt til niðurrifs erlendis. Valdimar fylgdi því á leiðarenda.
SLYSAVARNIR - FRAMHALD