Fréttablaðið - 01.06.2013, Blaðsíða 44

1. júní 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 44
➜Kristján málaði
allt undir það síð-
asta og eru fá dæmi
um listamenn sem
hafa haldið sér að
verki langt fram á
96. aldursár.
Kristján Davíðsson fæddist í Reykjavík árið 1917 en ólst upp á Patreksfirði, jafnaldri Jóns úr Vör. Listfengi Krist-jáns kom snemma í ljós; hann hafði næmt tóneyra og lærði meðal annars á fiðlu. Áhugi hans á myndlist kvikn-
aði líka snemma; hann varð fyrir djúpstæðri
reynslu sem barn þegar hann fylgist með Guð-
mundi Thorsteinssyni, Muggi, mála höfnina á
Vatneyri við Patreksfjörð.
Til Reykjavíkur
Þrátt fyrir kröpp kjör hélt Kristján til Reykja-
víkur til að nema myndlist og dvaldi um tíma hjá
Erlendi í Unuhúsi, sem var eins konar bækistöðvar
íslenskra listamanna þess tíma.
Frá 1932 til 1936 var Kristján í læri af og til
við einkaskóla myndlistarmannanna Finns Jóns-
sonar og Jóhanns Briem, sem Kristján sagðist
síðar hafa búið að alla ævi.
„Það var alls ekki sjálfgefið að hann færi
þessa leið,“ segir Aðalsteinn Ingólfsson listfræð-
ingur. „Hann átti engan fjárhagslegan bakhjarl,
heldur braust áfram af eigin krafti og þeirri
vinnusemi sem hann þurfti ungur að temja sér.
Hann er líka að miklu leyti sjálfmótaður og
sjálfmenntaður, hans formlega skólun er mjög
takmörkuð.“
Í byrjun fimmta áratugarins kynntist Kristján
Þorvaldi Skúlasyni, sem kynnti honum franska
myndlist, sem átti eftir að hafa mikil áhrif á
hann. Á stríðsárunum bjuggu íslenskir mynd-
listar menn hins vegar við einangrun og voru í
eins konar „limbói“ í lok þess, að sögn Aðalsteins.
„Þessi ár, 1942 til 1945, einkennast því af leit
að einhvers konar haldreipi. Þegar stríðinu lauk
og heimurinn opnaðist var það spurning hvert
átti að leita; hvaða list var markverð og hver
ekki?
Barnes-stofnunin
Kristján, sem málaði hefðbundið framan af en
varð sífellt tilraunakenndari í efnistökum, hafði
orðið fyrir áhrifum af expressjónískum skap-
og litamönnum á borð við Picasso; listamönnum
sem voru stórtækir og grófmálandi, og hann
fann að það átti vel við hann. Hann fann að þetta
átti vel við sig, að leyfa litnum að njóta sín.
Vatnaskil urðu í lífi Kristjáns árið 1945 þegar
hann hélt utan til Bandaríkjanna og hóf nám við
Barnes-stofnunina í Fíladelfíu, þar sem mikið
var lagt upp úr heimspeki og listfræði frekar en
hefðbundnu myndlistarnámi.
„Þarna kynnist hann þeirri myndlist sem hann
vissi að hann vildi læra af, mönnum eins og Klee
og afrískri list. Þetta mótar hann mjög mikið.“
September-sýningarnar
Kristján sneri heim til Íslands 1947. Hann fann
hljómgrunn með hópi listamanna sem voru
handgengnir framúrstefnu og höfnuðu hinni
klassísku hugmynd um málverk sem eftirmynd
af veruleikanum. Listamaðurinn væri þvert á
móti að skapa eigin veröld sem lyti eigin lög-
málum. Upp úr þessu andrúmslofti spratt Sept-
ember-hópurinn, sem hélt sína fyrstu sýningu
árið 1947. September-sýningarnar voru haldnar
með hléum til ársins 1952. Kristján tók þátt í
þeim öllum en í millitíðinni hafði Kristján farið
til París að kynna sér utangarðslist.
„Í Frakklandi leitar hann í smiðju Soutine
og Dubuffets, sem vann í gegnum list barna og
frumstæðra þjóða. Þar var tilfinningalegi sann-
leikurinn og fyrir Kristján var það eini sannleik-
urinn sem skipti máli: sannleikur tilfinninganna.
Þegar Kristján sneri aftur til Íslands var hann
kominn vel á leið með myndir af slíku tagi, gróf-
ar andlitsmyndir sem eru eins konar sálarlífs-
stúdíur, en þá brast á með geómetríumyndlist.“
Geómetrían, eða strangflatarlist, tók að gera
sig gildandi á fyrri hluta 6. áratugarins. Kristján
fann hins vegar að hún átti ekki við sig og ákvað
því að draga sig í hlé.
„Hann er það sterkur karakter að hann lætur
ekki berast með þessu,“ segir Aðalsteinn. „Hann
hugsaði sem svo: „Þetta er eitthvað sem gengur
yfir og á ekki við mig.““
Endurkoma
Næstu árin hafði Kristján lifibrauð sitt af
ýmsum verkefnum, hann hannaði til dæmis
bókakápur og valdi liti á íbúðir fyrir fólk. Þegar
leið á sjötta áratuginn urðu hins vegar breyt-
ingar á hinni alþjóðlegu myndlist, einkum þeirri
evrópsku, og geómetrían var á undanhaldi.
Bergsteinn
Sigurðsson
bergsteinn@frettabladid.is
Sannleikur tilfinninganna
Kristján Davíðsson, einn fremsti myndlistarmaður sinnar kynslóðar, er látinn. Með honum er horfinn síðasti eftirlifandi
félaginn í upprunalega September-hópnum sem ruddi nýjum straumum og stefnum í myndlist til rúms hér á landi um
miðja 20. öld. Kristján var á 96. aldursári þegar hann lést og málaði allt undir það síðasta.
„Nú eru menn farnir að spila dálítið frjáls-
lega og það kveikir í Kristjáni, sem byrjar að
mála aftur og heldur tímamótasýningu árið 1957.
Þar stígur hann fram sem fullvaxinn listamaður
í mjög frjálslegri útleggingu á einhvers konar
landslagsupplifunum. Þetta er leiðarhnoðan sem
hann fer eftir upp frá því og hann fór aldrei langt
frá.“
Málaði þar til yfir lauk
Kristján málaði allt undir það síðasta og eru fá
dæmi um listamenn sem hafa haldið sér að verki
langt fram á 96. aldursár. Spurður um áhrif Krist-
jáns segir Aðalsteinn hann hafa að mörgu leyti
verið yfirburðamann, einkum í nálgun sinni á
landslagi.
„Hann gat gert allt sem hann vildi við lands-
lag. Hann spinnur úr því í allar áttir, fyrst með
feiknalegu litaflæði en undir lokin er það orðið að
hreinni hrynjandi, bara nokkrar línur. En lands-
lagið er þarna allt til loka. Þetta var líka það sem
hann ólst upp við. Hann sagði það oft þegar menn
voru að býsnast yfir abstraktverkum hans áður
fyrr að þetta væru bara myndir af náttúrunni á
Vestfjörðum; hafið, fjaran, skilin þar á milli og
svo framvegis. Þetta var með honum alla tíð.“
MYND/VÖLUNDUR JÓNSSON