Fréttablaðið - 13.09.2014, Síða 88

13. september 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 44
að ráðskast með hann, skipa málum, skipta
í flokka, búa til valdastöður og síðast en
ekki síst það sem er þeirra líf og yndi –
berjast um völdin.
Þessi „kenning“ mín um töluna er auð-
vitað sett fram í gamni. En hitt er þó satt
að það virðist þurfa ótrúlega lítinn hóp
manna til að kveikja þörf sumra fyrir
valdapot og einkavinavæðingar í ýmsum
skilningi. Mér er ævinlega minnisstæð
frétt úr seinni kvöldfréttatíma sjónvarps-
ins fyrir tuttugu árum eða svo, þetta var
löng frétt og viðtöl við nokkra einstaklinga
sem var mikið niðri fyrir og völdu hver
öðrum hin verstu hrakyrði – en málið var
harðsvíruð valdabarátta í Dýraverndar-
félagi Íslands, eða einhverju sambærilegu
batteríi. Og ég sat fyrir framan sjónvarpið
og undraðist stórum – ég hafði haldið að
ef einhvers staðar gæti ríkt eindrægni og
samvinnufýsi, þá væri það í svona sam-
tökum. En svo reyndist þá ekki vera, og
best að taka fram að eftir mínum skilningi
snerist baráttan í dýraverndarfélaginu
ekki um mismunandi áherslur í starfinu,
heldur bara um eintóm „völd“ í kompaní-
inu.
Gullskipið
Þetta hafa auðvitað margir hugsað áður.
Ég veit ekki hvort er enn þá lesin í skólum
bókin Flugnahöfðinginn eftir enska rit-
höfundinn William Golding, það var gert
á minni tíð. Þetta er fín bók, minnir mig,
og hún fjallar um einmitt þetta, makt-
sýkina sem virðist mannfólkinu í blóð
borin. Hópur enskra skóladrengja verður
strandaglópur á eyðieyju, en í stað þess
að vinna saman að því að reyna að komast
burt frá eyjunni leysist samfélag þeirra
upp í valdabaráttu, klíkuskap og að lyktum
kúgun og ofbeldi. Og spurningin er þessi –
hafa drengirnir leiðst út í „villimennsku“
vegna þeirrar neyðar sem þeir búa við á
eyjunni, eða kemur þeirra rétta mannlega
eðli þvert á móti í ljós þegar hjúpur sið-
menningarinnar máist af þeim?
Merkileg drög að svari við þeirri spurn-
ingu (jafnvel merkilegri en valdabaráttan
í dýraverndarfélaginu!) má finna í sögunni
um hollenska stórskipið Batavíu og örlög
áhafnar þess. Og hér og reyndar í næstu
Sjö er töfratala, segir fólk. Ég hef aldrei fengið neina sérstaka skýr-ingu á því af hverju allir virðast sammála um þetta, og hafa verið frá örófi alda. Ekki erum við með sjö fingur, ekki eru sjö sólir á
himni. En nú hef ég fundið skýringuna. Ég
las nefnilega um daginn að allar rannsókn-
ir sem gerðar hafa verið á hátterni manna
leiða víst í ljós að mesti hugsanlegi mann-
fjöldinn sem getur unnið saman án þess að
byrja að skiptast upp í klíkur eða valda-
píramída sé sex. Ef sjö eru samankomn-
ir, þá fer fólk óhjákvæmilega að skipa sér
upp; þá verða alltaf einhverjir „útundan“ í
þeim skilningi að þeir fela öðrum að taka
ákvarðanir fyrir sig. Stundum gera menn
það sjálfviljugir og þá má segja að full-
trúalýðræðið sé orðið til. En stundum taka
hinir sterkustu í hópnum einfaldlega völd-
in og krumla einræðisins læsist um hinn
sjö manna hóp.
Kenning mín er því sú að það séu valda-
potarar og félagsmálatröll sem hafa með-
vitað eða ómeðvitað komið á þeim skilningi
að sjö sé sú mikla töfratala, sem flestir
virðast trúa. Því hinir maktsjúku vita af
eðlishvöt rándýrsins að strax og sjö manna
hópur er samankominn, þá sé hægt að fara
FLÆKJUSAGA
Illugi Jökulsson
furðar sig á því
hvað maðurinn
er alltaf fljótur
að efna til
valdabaráttu
og frama-
pots, þótt
samvinna
virðist
affarasælli.
VALD OG
MAKTSÝKI
Á EYÐIEYJUM
Hinir
verðandi
uppreisnar-
menn
hófust
handa með
því að
ráðast
grímu-
klæddir að
hinni góðu
frú Lucr-
eziu og
svívirða
hana með
því að
afklæða
hana og
maka alla
út í manna-
skít og mun
ætlun
þeirra hafa
verið sú að
hrista
þannig
saman lið
sitt gegn
Pelsaert.
grein líka ætla ég að rekja þá sögu, lesend-
um Fréttablaðsins til lærdóms.
Það var í október árið 1628 sem Batavía
lagði úr höfn í hollenska bænum Texel.
Skipið var í eigu Sameinaða hollenska
verslunarfélagsins og í sinni jómfrúrferð,
glæsilegt kaupfar, og var ferðinni heitið
til samnefndar borgar, Bataviu, á eyj-
unni Jövu í þeim eyjaklasa sem Evrópu-
menn kölluðu þá Hollensku Austur-Indíur
einu nafni. Þá voru aðeins rúm hundrað
ár síðan Evrópumenn hófu úthafssigling-
ar og landafundi en þeir voru komnir um
allar koppagrundir með fána sína, virki
og verslunarstaði; borgin Batavía heitir
nú Djakarta, höfuðborg Indónesíu. Þaðan
fluttu Hollendingar heim ofsadýr krydd,
fínustu silkiklæði, gimsteina og margvís-
legar gersemar. „Gullskipið“ sem Íslend-
ingar kalla svo, Het Wapen van Amster-
dam, var einmitt að koma drekkhlaðið
slíkum farmi þegar það fórst á Skeiðarár-
sandi 1667. En 40 árum áður lagði Batavía
sem sé upp í langa siglingu til Austur-
Indía og voru 350 manns um borð, þar af
38 farþegar, karlar, konur og börn, en hinir
voru sjómenn, kaupmenn og hollenskir
hermenn. Skipstjóri var Ariaen Jakobsz,
gamalreyndur skipstjóri og sagður afar
góður sjómaður en um forystuhæfileika
hans lék meiri vafi. Raunar var hann ekki
æðsti stjórnandinn um borð, honum var
ætlað að hlýða skipunum svokallaðs yfir-
kaupmanns, en sá háttur var hafður á á
skipum Hollendinga. Og Jakobsz líkaði
stórilla að vera í reynd undirsáti yfir-
kaupmannsins um borð sem hét Francisco
Pelsaert, ekki síst vegna þess að þeir voru
kunnugir og höfðu áður eldað grátt silfur
og lögðu síðan fæð hvor á annan. Á langri
og erfiðri siglingu varð gremja Jakobsz í
garð Pelsaert æ meiri og kom margt til,
meira að segja kvennamál því skipstjórinn
reyndi ákaft að stíga í vænginn við gifta
konu í hópi farþeganna sem Lucrezia hét
en hún leitaði þá athvarfs hjá Pelsaert.
Uppreisn
Á siglingunni hafði Jakobsz eignast óvænt-
an bandamann í Jeronimusi Cornelisz,
ungum manni, sem gegndi stöðu undir-
kaupmanns í leiðangrinum. Hann átti því
að vera í liði Pelsaert en virðist fljótlega
hafa farið að grafa illilega undan yfir-
manni sínum. Um ævi Cornelisz fram að
siglingunni er fátt markvert vitað, nema
hvað hann kann að hafa tilheyrt róttæk-
um trúflokki þar sem frjálslega þótti farið
með ýmis hinna strangari siðalögmála
sem annars voru í hávegum höfð með hol-
lenskum. Eftir að Pelsaert ávítaði Jakobsz
opinberlega fyrir stórkarlalegt fyllerí
meðan staldrað var við í Höfðaborg tók
skipstjórinn þá ákvörðun að gera uppreisn
gegn yfirkaupmanninum og mun Cornelisz
hafa hvatt hann mjög til dáða.
Fyrirhugað var að Pelsaert og helstu
stuðningsmenn hans um borð yrðu teknir
höndum, sömuleiðis sá flokkur hermanna
sem um borð var, og þessir menn yrðu
allir umsvifalaust teknir af lífi. Síðan
legðu uppreisnarmenn hald á öll þau miklu
fémæti sem um borð voru. Skipið myndu
þeir svo nota til sjórána, en Batavía var
búin þó nokkrum fallbyssum og var í alla
staði öflugt og hraðskreitt skip. Jakobsz
byrjaði nú á því að sigla Batavíu af réttri
leið til Jövu og stefndi í staðinn upp að
ströndum Ástralíu en þá var skammt síðan
evrópskir sæfarar höfðu uppgötvað til-
vist Ástralíu, sem enn þá hafði ekki einu
sinni hlotið nafn, heldur var bara kölluð
Óþekkta landið – og enginn Evrópumaður
hafði enn svo mikið sem stigið þar á land.
Hinir verðandi uppreisnarmenn hófust
handa með því að ráðast grímuklæddir að
hinni góðu frú Lucreziu og svívirða hana
með því að afklæða hana og maka alla út í
mannaskít og mun ætlun þeirra hafa verið
sú að hrista þannig saman lið sitt gegn
Pelsaert. Þetta er ekki óþekkt, að þátt-
taka í grimmdarverkum sé skipulögð til að
þétta raðir fylgismanna kúgunarseggja.
Yfirkaupmaðurinn brást hart við, hann lét
dæma til dauða eina grímumanninn sem
Lucrezia hafði borið kennsl á en ákvað að
bíða með að hengja hann þar til Batavía
hefði landsýn.
En þá gripu örlögin inn í með algjörlega
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Aðfaranótt hins 4. júní 1629 strand-
aði Batavía á kóralrifi sem maraði í hálfu
kafi, eitthvað um sjötíu kílómetra vestur
af ströndum ástralska meginlandsins. Þar
reyndist vera svolítill eyjaklasi mjög lág-
reistra kóraleyja. Langflestir komust lif-
andi til lands en skipið Batavía tók fljótt
að liðast í sundur og horfurnar voru ekki
vænlegar, engir vissu um ferðir skipsins
svo sunnarlega og þótt ýmislegt væri til
matar á eyjunum var bersýnilega mjög
lítið um vatn. Þá tóku þeir Pelsaert og Jak-
obsz höndum saman og hreinlega stungu
af með 30 manns á opnum skipsbátnum
og lítilli jullu að auki og freistuðu þess að
sigla alla leið til Batavía á Jövu eftir hjálp.
Og það tókst raunar – en þegar þeir sneru
loks til baka blasti við þeim fáránlegt
samfélag á kóraleyjunum smáu; grimmt
samfélag ofbeldis, morða og nauðgana;
viðurstyggilegt samfélag Cornelisz aðstoð-
arkaupmanns sem hafði tekið sér konungs-
nafn yfir aumustu kóraleyjum heimsins og
ríkti í hömlulausri maktsýki sem einhver
grimmasti einræðisherra er sögur þekkja,
þótt yfir smáu ríki væri. Ok segir af því
eftir viku.
VELDI Hollendingar urðu forríkir á verslun sinni
við fjarlægar slóðir. Listir blómguðust. Jan Vermeer
málaði þessa mynd af djörfum dáta og ungri stúlku,
en á veggnum er kort yfir siglingaleiðir og nýlendur.
GULLSKIPIÐ Þessi eftirmynd Batavíu var smíðuð á árunum 1985-95.
Menntaskólinn við Hamrahlíð
www.mh.is
STÖÐUPRÓF - PLACEMENT TESTS ON 17. SEPTEMBER 2014
Stöðupróf á vegum mennta- og menningarmálaráðuneytisins verða
haldin 17. september kl. 16:00 í Menntaskólanum við Hamrahlíð í eftir-
töldum tungumálum: albönsku, filipísku (tagalog), finnsku, hollensku,
japönsku, kínversku, króatísku, lettnesku, litháísku, portúgölsku,
pólsku, rússnesku, svahílí og víetnömsku.
Frekari upplýsingar á skrifstofu skólans í síma 595-5200. Sýna þarf
persónuskilríki með mynd í prófinu. Prófgjald, kr. 8000 fyrir hvert próf,
ber að greiða inn á reikning Menntaskólans við Hamrahlíð í banka 323
hb 26 nr 106, kt. 460269-3509. Greiðslufrestur er til hádegis 17. septem-
ber. Nauðsynlegt er að við greiðslu komi fram nafn og kennitala próf-
taka. Réttur til próftöku byggist á að prófgjald hafi verið greitt.
Skráning á/Registration on www.mh.is
Placement tests (for Secondary School credit) in the following
languages will be held on September 17th at 4 pm. Placement tests
in Albanian, Chinese, Croatian, Dutch, Filipino (tagalog), Finnish,
Japanese, Latvian, Lithuanian, Portugese, Polish, Russian, Swahili
and Vietnamese .
For more information call the school office tel. 595-5200. Everyone
sitting the test must show an ID with a picture. The fee, kr. 8000 per
test, should be paid to the account of the Menntaskólinn við Hamrahlíð
bank 323 – 26 – account no. 106, id. 460269-3509 before noon on Sept-
ember 17th. Please provide the name and identification number of the
examinee when paying. Only those that have paid can sit the exam.
Rektor