Skessuhorn - 24.11.2010, Blaðsíða 90

90 FIMMTUDAGUR 25. NÓVEMBER
Með létt skap og liðug an talanda
Lífs saga Mar grét ar í Dals mynni eft ir Anne Kristine Magn ús dótt u r
Bóka út gáf an Hól ar
gef ur út.
Mar grét Guð jóns dótt ir ólst upp
í hrip lek um mold ar kofa. Hún var
far in að elda ofan í fjöl skyldu sína
barn að aldri og seg ist aldrei hafa
orð ið fegn ari nokkrum kross göt um
lífs ins en þeg ar hún losn aði úr eld­
hús inu, 10 ára, og gat kom ist í hey­
vinnu. Mesta hrósyrð ið, sem hún
man eft ir frá bernsku ár un um, var
þeg ar pabbi henn ar sagði: „Hún
Mar grét hefði átt að vera dreng ur.“
Mar grét á kvað níu ára að gift­
ast aldrei en þeg ar hún réðst sem
kaupa kona að Kol við ar nesi í Eyja­
hreppi, sext án ára, hitti hún mann­
inn í lífi sínu, Guð mund Guð­
munds son, og þau eign uð ust ell efu
börn. Auk sinna eig in barna voru
fjöl mörg börn hjá þeim öll sum­
ur og það lýs ir Mar gréti vel þeg ar
hún seg ir hrein skiln is lega að henni
hafi þótt allt skemmti legt í líf inu _
nema hús móð ur störf. „En það fylg­
ir hús móð ur starf inu að elda mat og
skeina skít!“ seg ir hún. Á nótt unni,
með an aðr ir sváfu, naut hún þess
að vera úti við og rækta græn meti
og skóg.
Þetta er mögn uð bók um ein­
stæða konu, hæfi leik a ríka og list­
fenga, sem gerði það besta úr því
sem líf ið bauð henni. En um leið
er hér opn uð stór fróð leg sýn inn í
mann líf og menn ing ar heim sem er
nú horf ið með öllu og virð ist óra­
langt fjarri þótt það séu í raun að­
eins nokkr ir ára tug ir.
Alin upp sem
kotakrakki
Bær inn í Kvísl höfða var lít ill og
hrip lek ur mold ar kofi. Ég á minn­
ing ar um mömmu að breiða gæru­
skinn ofan á okk ur til að halda
rúmun um þurr um og þeg ar pabbi
var að bera mykju í verstu rif urn­
ar á þekj unni. Þar var fyrst kom ið
inn í for stofu sem var byggð til að
halda kuld an um úti. Út úr for stof­
unni lágu göng og þeg ar úr þeim
var kom ið var eld hús ið hægra meg­
in en það sneri í suð ur. Beint á móti
því var búr eða geymsla sem vissi í
norð ur. Innst var svo bað stofa og
til að kom ast inn í hana þurfti að
ganga upp þrjár tröpp ur. Und ir
bað stof unni var kjall ari sem ekki var
mann geng ur nema fremst. Bað stof­
an var þilj uð að inn an nema hvað
ann ar gafl henn ar var úr mold og
var skar súð í lofti. All ir vegg ir voru
hlaðn ir úr torfi og grjóti. Öll gólf
nema bað stofu gólf ið voru mold­
ar gólf en í bað stof unni voru fjög­
ur rúm og fjal ir milli rúma. Und ir
rúmun um var mold og þar í mynd­
uð um við okk ur alls kon ar æv in týri.
Þar sem að eins voru fjór ir glugg ar á
hús inu komst lít il dags birta inn en
það var lýst upp með ol íu lömp um.
Þetta voru ekki glæsi leg ar að stæð ur
og víst var ég kotakrakki en ég fann
ekki fyr ir því.
Að Kol við ar nesi
Ég var ung þeg ar ég fór út í líf ið,
að eins 16 ára. Mig lang aði að fara
að vinna og fá kaup, svo ég gæti far­
ið á hús mæðra skóla eins og þá þótti
fínt en mamma vildi held ur að ég
færi sem vinnu kona vest ur í Kol­
við ar nes í Eyja hreppi held ur en til
Reykja vík ur. Ég sló til og hugð ist
safna mér fyr ir hús mæðra skóla vist
en í hús mæðra skól ann komst ég
aldrei og sam an lögð skóla vist mín
varð aldrei lengri en tutt ugu vik ur.
Um ára mót in 1939­1940 gerð­
ist ég kaupa kona á Kol við ar nesi,
hjá Guð mundi Guð munds syni og
móð ur hans, Mar gréti Hann es dótt­
ur. Þá var ég að verða sautján ára og
eft ir að ég fór á Snæ fells nes hafði
ég lít ið sam band við fólk ið mitt; ég
hafði nóg að gera.
Mar grét tengda móð ir mín var að
verða átt ræð þeg ar ég kom á bæ­
inn og var næst um blind. Hún var
ætt uð úr Húna vatns sýslu en mað­
ur henn ar, Guð mund ur Þór ar ins­
son, var af Snæ fells nesi. Hann lést
þrem ur árum áður en ég kom í
Kol við ar nes svo þau voru bara tvö
á bæn um, Mar grét og Guð mund ur
yngri. Kunn ingja stúlka mín hafði
ver ið vetr ar stúlka í Kol við ar nesi
en henni leidd ist og lang aði til að
sleppa og bað mig að leysa sig af. Þá
var ég sext án ára, varð sautján ára í
mars. Karl menn í þá daga voru ekki
vel sett ir. Þeir gátu ekki gert neitt
inn an húss, þeir gátu ekki mjólk að
og ekki eld að og þeg ar þannig var
ástatt urðu þeir að ná sér í ein hvern
kven mann. Karl menn nú tím ans
eru miklu, miklu dug legri og fær­
ari um það. Ég sé að ung ir menn
núna mata börn in sín og skipta um
bleiur. Mamma hafði sagt mér að
kon ur í Skaga firði hefðu ver ið ald ar
upp við að þær yrðu að þjóna karl­
mönn um en það þótti henni ó sann­
gjarnt. Kon urn ar höfðu þá kannski
stað ið úti á engj um all an dag inn og
komu renn andi blaut ar heim, þá
lögð ust karl arn ir bara upp í rúm og
kon urn ar þurftu að draga af þeim
skóna og taka þá úr blautu sokk un­
un um og láta þá fá sokka og þurra
leppa í skóna. Hún sagði mér að oft
hefði sig lang að til að taka sokk ana
og slá þá utan und ir með þeim!
Tengda móð ir in
Mar grét Hann es dótt ir
Fyrstu kynn in mín af tengda­
móð ur minni voru eft ir minni­
leg. Ég kom svona um sex leyt ið
að kvöldi og hún var eins og gaml­
ar kon ur voru í gamla daga, með
gráa hyrnu á herð un um. Hún tók
nú frek ar fá lega á móti mér; ég var
al veg ó kunn ug að koma um kvöld
í myrkr inu en eins og mín var von
og vísa struns aði ég inn í stof una og
heils aði Mar gréti. Hún var að flétta
hár sitt og þeg ar ég hafði kynnt mig
spurði hún mig hvað ég væri göm­
ul. Ég sagð ist vera sext án ára.
„ Láttu ekki nokkurn lif andi
mann heyra það að þú sért bara
sext án ára!“ sagði hún þá. Seinna
sagði hún mér að sér hefði brugð­
ið við að sjá mig því hún var af­
skap lega trú uð og hafði beð ið Guð
að finna góða konu handa hon um
Munda sín um. Svo dreymdi hana
draum um að inn til henn ar struns­
aði stúlka með skrýtna húfu á höfði
og henni sagt að þetta yrði kon­
an hans Munda og hún væri sext án
ára. Það var því ekki und ar legt að
henni brygði við að sjá mig því ég
var með sér kenni lega húfu á höfði
sem ég hafði saum að úr kan ínu­
skinni.
Það var nátt úr lega dá lít ið furðu­
legt fyr ir mig, unga stúlku, að koma
í Kol við ar nes því tengda mamma
var há öldruð og hús bónd inn kom­
inn und ir fer tugt. Mundi hef ur ver­
ið á und an sinni sam tíð á marg­
an hátt því bæði hann og tengda­
móð ir mín stund uðu lík ams æf ing­
ar, Mull ersæf ing arn ar svoköll uðu.
Mér fannst þetta svo fynd ið að ég
fór að hlæja en það varð til þess að
Guð mund ur hætti að gera æf ing­
arn ar. Guð mund ur var flugsynd­
ur, hann lærði að synda í Kol við ar­
neslaug inni eins og aðr ir dreng ir í
sveit inni.
Tengda móð ir mín var mjög glæsi­
leg kona, með þykkt hár sem hún
flétt aði í fjór ar flétt ur og það náði
al veg hreint nið ur fyr ir mitti, al veg
nið ur á lend ar og þeg ar hún hafði
flétt að það vafði hún því um höf­
uð ið. Hún var frek ar lít il og svona
snagg ara leg. Hún var á kaf lega
á ber andi með sitt þykka gráa hár.
Hún var með dökk brún augu og
hafði ver ið með kol svart hár og ég
er svo lít ið leið yfir því að það skyldi
ekki erf ast af því að það er sjald gæft
að sjá al veg kol svart hár og dökk­
brún augu. Tengda mamma lifði í
átta ár eft ir að ég kom til henn ar og
Guð mund ar. Hún kenndi mér allt
sem ég kunni ekki fyr ir, ým is legt
um gam al dags mat reiðslu og fleira.
Hún kenndi mér mjög mik ið því ég
var frek ar fá fróð, bara sautján ára
og var ekki búin að stjórna neinu
heim ili, en ég var samt frek ar full­
orð ins leg mið að við ald ur vegna
þess að ég hafði gætt yngri systk­
ina minna. Hún sagði mér líka frá
því hvern ig hefði ver ið í gamla
daga. Hún var næst um blind og gat
þess vegna ekki hugs að um heim il­
ið en and lega var hún mjög vel að
sér. Hún var mjög vel gef in og fróð
kona og las á byggi lega miklu meira
en þá var sið ur. Hún keypti bæk ur
og tíma rit og átti til dæm is Morg un
og fleiri guð speki­ og spír it is marit.
Þeg ar út varp ið hóf göngu sína
kom út varp í Kol við ar nes, senni­
lega með fyrstu út varps tækj un um á
Snæ fells nes inu, og tengda mamma
hlust aði á fyr ir lestra og svona það
sem var gáfu legt. Ég held það hafi
jafn ast á við langa skóla göngu að
kynn ast henni Mar gréti Hann es­
dótt ur í Kol við ar nesi. Hún hafði
Vöku nótt
Áin syng ur ást ar ljóð við blæ inn,
und ir spil ar brim hljóð,
drauma skikkja breið ist yfir bæ inn,
blund ar döggvott gras ið milt og
rótt.
Að upp fyll ingu æsku drauma minna
ég ætla að starfa í ljúf um næt ur frið,
í nótt ég ætla ein að vaka og vinna
verk ið ljúfa er þol ir enga bið.
Trjá plönt urn ar bíða hér í bönd um,
biðja um líf í nýrri fóst ur mold,
sum ar flutt ar inn frá öðr um lönd­
um,
aðr ar vaxn ar hér á vorri fold.
Í lág um halla læt ég þær nú standa,
þau lífs tré eiga að mynda bæj ar­
skóg,
hvert ein stakt hand tak vel ég ætla
að vanda
og veita þeim af gróð ur efn um nóg.
Og þó þær séu enn þá ó sköp smá ar,
þær eiga seinna að breyta þess­
um hól,
ég sé þær vaxa og verða geysi há ar
og veita öðr um nytja gróðri skjól.
Og þeg ar dags ins amstri og önn­
um lýk ur
er ynd is legt að starfa í skóg ar lund,
er næt urkulið létt um lauf ið strýk ur
og ljóm ar morg un roði um slétta
grund.
Ef skóg ar trúna áttu ekki í hjarta
ætt irðu að planta trjám um sól ar­
lag.
Þú eign ast frið og eyg ir fram tíð
bjarta,
og end ur fædd ur byrj ar nýj an dag.
Hug leið ing ar um ást ina
og hjóna band ið
Amor not ar ör og lensu,
á hon um þarf að vara sig,
fyr ir ást ar in flú ensu
ætt irðu að kaskó tryggja þig.
Ást in, hún er helg ur logi,
hana ekk ert stöðva má.
Eig in gjörn og ill í togi,
óseðj andi er henn ar þrá.
Eins og logi ást in fer,
æði, blossi, leiðsla.
Hjóna band ið aft ur er
orku reikn ings greiðsla.
Eig in kon an á sitt hrós
sem ætti að koma að haldi.
Hún gæti ver ið gáfna ljós,
gættu að hvern hún valdi.
Hel víti mun hræða og þjá,
himna ríki all ir þrá,
hjóna band ið hugsa má
sem hreins un ar eld inn jörðu á.
Erf ið leik ar, arg og þvað ur
illa fór með dap urt sinni.
Hann tók því al veg eins og mað ur,
um það kenndi frúnni sinni.
Bæj ar stæð ið í Dals mynni. Haf urs fellið í vestri er tæp lega 900 metra hátt með sín­
um sér stæðu dal verp um sem ganga inn í fjall ið frá öll um hlið um, fimm tals ins.
Glatt á hjalla á tröpp un um í Dals mynni.
Mar grét og séra Árni Páls son. Mynd in er tek in 26. á gúst 2010 þeg ar skóflustunga
var tek in að nýju hjúkr un ar heim ili í Borg ar nesi. Ljósm. mm.