Skessuhorn


Skessuhorn - 05.06.2013, Blaðsíða 24

Skessuhorn - 05.06.2013, Blaðsíða 24
24 MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ 2013 Fáir segja nú skilið við jafn við- burðaríkan vetur og hjónin Bjarni Sigurbjörnsson og Guð- rún Lilja Arnórsdóttir bændur að Eiði við Kolgrafafjörð. Eins og flestir þekkja drápust rúm- lega fimmtíu þúsund tonn af síld í firðinum í vetur með ófyrir- séðum afleiðingum. Aldrei hef- ur orðið viðlíka síldardauði í jafn miklu umfangi og þykir atburð- urinn því einstakur á heimsvísu. Við tóku einar umfangsmestu hreinsunaraðgerðir sem gripið hefur verið til á Íslandi og segja hjónin aðdáunarvert þrekvirki hafa verið unnið í þeim efnum. Blaðamaður Skessuhorns kíkti í heimsókn að Eiði í síðustu viku, gerði upp veturinn með þeim Bjarna og Guðrúnu og innti þau meðal annars eftir væntingum og áhyggjum varðandi næsta vetur. „Allt í einu vissu allir hvar Kolg- rafafjörður er,“ segir Bjarni er við settumst niður við eldhúsborðið að Eiði í síðustu viku. „Enda erum við löngu hætt að segjast vera frá Grundarfirði, erum bara frá Kolg- rafafirði,“ bætir Guðrún við og hlær. Það var að kvöldi 13. desemb- er síðastliðins að Kolgrafafjörður komst fyrst í fréttirnar þegar um þrjátíu þúsund tonn af síld drápust í firðinum. „Unnsteinn Guðmunds- son hringdi í okkur þann dag og spurði: „Vitið þið hvað er í fjörunni hjá ykkur?“,“ segir Guðrún er hún rifjar upp fyrstu fréttir af síldar- dauðanum. „Þennan dag var rosa- lega gott veður, frost og spegillogn. Við höfðum litið út um gluggann fyrr um daginn og fannst fjaran hríma óvenju snöggt þegar féll út. Við ætluðum hins vegar ekki að trúa Unnsteini, hlupum hérna út til þess að kanna ástandið og var mjög brugðið þegar við sáum alla síldina. Hún var hins vegar mun dreifð- ari um fjöruna í þetta fyrra skipti heldur en við áttum eftir að kynn- ast þegar seinni síldardauðinn varð í janúar.“ Hér verður eitthvað gert! „Maður vissi í raun ekkert hvað maður átti að gera,“ segir Bjarni um viðbrögð þeirra við þessum fyrri síldardauða. „Við vissum ekki hvert við áttum að hringja til að til- kynna þetta eða hvort við ættum yf- irhöfuð að hringja eitthvert. Þarna tók líka við tími þar sem lítið sem ekkert samband var haft við okk- ur. Við heyrðum af allskonar fund- um og rannsóknum, en það kom aldrei neinn hingað á Eiði sem mér fannst í raun bara dónaskapur. Síð- an heyrðum við útundan okkur að gefið hefði verið út að við ætt- um bara að hreinsa þetta upp sjálf,“ segir Bjarni og vísar til þess þegar síldardauðanum var líkt við hvern annan hvalreka þar sem það er á ábyrgð landeigenda að hreinsa upp hræið. „Í rúman mánuð talaði eng- inn við okkur. Það er ekki fyrr en 29. janúar, daginn fyrir seinni síld- ardauðann, að fulltrúar Umhverf- isstofnunar, Hafró, Náttúrufræði- stofnun Vesturlands og umhverfis- ráðherra komu og ræddu við okkur. Á fundinum var talað um að þetta væri einstakt tilfelli og við þyrftum ekki að hafa áhyggjur af því að þetta kæmi fyrir aftur. Þá væri stefnt á að láta náttúruna sjálfa um að vinna úr þessu. Starfsmenn Hafró sáu það bara á leiðinni af fundinum að það væri eitthvað mikið í uppsigl- ingu. Þá var síldin að byrja að drep- ast,“ rifjar Bjarni upp. Hann seg- ir ráðamenn samt sem áður hafa komið á réttum tímapunkti því þau gátu fundið lyktina af rotnandi síld- inni, sem þá hafði legið í fjörunum við Kolgrafafjörð í rúman mán- uð, og séð grútinn sem myndað- ist af henni. „Það leit ekki út fyrir að neitt yrði gert á vegum ríkisins og mér var hætt að lítast á blikuna undir lok fundarins. Þá stóð Svan- dís Svavarsdóttir ráðherra allt í einu upp og sagði í algjörri andstöðu við umræðuna á fundinum: „Hér verð- ur eitthvað gert!“ Hún tók bara af skarið og hækkaði til muna í áliti hjá mér fyrir vikið.“ Bjarni og Guðrún segja margt fólk hafa staðið við bakið á þeim og barist fyrir fjölþættum aðgerð- um og viðbrögðum við síldardauð- anum. Nefna þau sérstaklega Run- ólf Guðmundsson, Helga Jens- son hjá Umhverfisstofnun og Sig- urborgu Kr. Hannesdóttur for- seta bæjarstjórnar. „Sigurborg hef- ur staðið þessa vakt allan tímann og fylgt málum mjög vel eftir. Okkur fannst mjög sérkennilegt að heyra af fólki sem var að funda í Reykja- vík um síldina í Kolgrafafirði þeg- ar helmingurinn af þessu fólki hafði aldrei komið hingað. Þarna var verið að taka ákvarðanir um við- brögð, hreinsun og ráðstöfun pen- inga í verkefnið og Sigurborg fór á alla þessa fundi og hélt uppi mál- stað okkar. Hún á heiður skilið fyr- ir hvað hlutirnir hafa þróast í góða og rétta átt,“ segja þau. Fengu börnin í síldartínslu Ekki gerðu allir sér grein fyrir þeim verðmætum sem lágu í fjör- unni í Kolgrafafirði í desember en að sögn Guðrúnar voru hestamenn og bændur þeir einu sem tóku við sér og náðu sér í síld til þess að gefa skepnunum. Annað var uppi á ten- ingnum þegar seinni síldardauðinn varð. „Við gátum bara ekki horft á þessi gífurlegu verðmæti skemm- ast hérna í fjörunni,“ segir Guð- rún og Bjarni tekur í sama streng. „Við sátum hérna við eldhúsborð- ið þegar Gunna snéri sér að mér og spyr hvernig þetta hafi eigin- lega verið í gamla daga þegar skip- in veiddu of mikið og ekki var næg- ur mannskapur í frystihúsunum til þess að vinna aflann. Það gerð- ist mjög oft hér áður fyrr og lausn- in var mjög einföld, það var gefið frí í grunnskólanum. Við hringd- um því í Önnu skólastjóra, í sam- ráði við Björn bæjarstjóra, bár- um undir hana þessa hugmynd og fengum frábær viðbrögð. Reyndar fengum við eitt og eitt símtal um að við værum að stunda barnaþrælkun en þegar upp var staðið held ég að þeir foreldrar sem bönnuðu börn- unum sínum að mæta hafi séð eft- ir því. Enginn var píndur í eitt eða neitt og þegar börnunum varð kalt var farið með þau heim. Þetta var mjög mikil upplifun fyrir þau og þau munu aldrei gleyma þessu. Ég held líka að þau hafi lært helmingi meira á þessum fjórum klukkutím- um heldur en þau gera heila viku í skólanum. Þetta reikningsdæmi um að fá átta krónur fyrir kílóið var auðvitað eins og besti stærðfræði- tími. Við erum alltaf að tala um að íslenska þjóðin sé á villigötum og börnin okkar hangi bara í tölvum allan daginn, en sem betur fer varð maður að éta það allt ofan í sig eft- ir þetta því þessir krakkar veltu sér gjörsamlega upp úr drullunni og þeim var alveg sama. Þetta var gríð- arlega dýrmæt reynsla fyrir þau.“ Eins og kunnugt er nýttu fleiri sér þessa góðu fjáröflunarleið en Golfklúbburinn Vestarr, fótbolta- samstarfið á Snæfellsnesi, Víking- ur Ólafsvík, körfuboltafólk úr Snæ- felli og íþróttafélög af höfuðborg- arsvæðinu fóru öll að tína síld en um fimm hundruð tonn voru seld í bræðslu frá Kolgrafafirði. Hreinsunin gekk frábærlega Í kjölfar seinni síldardauðans hóf- ust sem áður sagði skipulagð- ar hreinsunaraðgerðir í Kolgrafa- firði. Í fyrstu var keyrt með grút- inn á urðunarstað í Fíflholtum en síldin aftur á móti grafin nið- ur í fjöruna. „Okkur þótti frá byrj- un hreint út sagt fíflalegt að flytja grútarblauta möl, eftir þjóðvegin- um þar sem gilda reglur um þunga- takmarkanir, í Fíflholt þegar hægt væri að urða þetta hér á staðn- um. Þá komu þessi rök að þeg- ar Umhverfisstofnun setur öðr- um skilyrði varðandi urðun get- ur stofnunin ekki sjálf leyft urðun hvar sem er. En urðun á úrgangi og umhverfisslys í Kolgrafafirði er tvennt ólíkt. Svo fór að grúturinn var fluttur í Fíflholt í nokkra daga en við fengum að „grafa“ síldina, ekki urða. Svo kom það á daginn að þessi leið gæti ekki gengið, enda gerði fólk sér ekki grein fyrir því hvað hún myndi kosta. Við grófum niður tuttugu þúsund tonn af síld á einni viku á meðan um tvö þúsund tonn voru flutt í Fíflholt. Það kost- aði tuttugu og eitthvað milljón- ir að urða tvö þúsund tonn í Fífl- holtum en það kostaði sjö milljón- ir að grafa tuttugu þúsund tonn af síld í Kolgrafafirði. Ég er ekki með tölurnar alveg upp á krónu, en þið sjáið ruglið,“ segir Bjarni. Hjón- in eru að öðru leyti afar sátt með hvernig til tókst. „Maður getur rétt ímyndað sér hvernig ástandið væri ef þetta hefði fengið að liggja hreyfingalaust í fjörunni,“ segir Guðrún. „Ef við værum enn með metralag af úldinni síld, þrjátíu til fjörtíu metra breitt á tveggja kíló- metra kafla - þá værum við senni- lega ekki hér í matvælaframleiðslu lengur,“ bætir Bjarni við. Þegar verið var að skipuleggja hreinsunarstarfið komu að sögn Bjarna upp hugmyndir um að fá jarðýtur og stór tæki að sunnan til að hreinsa fjöruna. „Við tók- um það ekki til greina,“ segir hann „enda stóð ekki til að skipta al- gjörlega um fjöru. Fullt af tækjum væru til í Grundarfirði sem stóðu óhreyfð og mennirnir atvinnu- lausir því ekki hafði þurft að moka korni af snjó yfir veturinn. Okkur fannst mikið nær að nýta þau tæki og þann mannskap sem þegar var á svæðinu og fengum því fram- gengt.“ Guðrún segir þann tíma er hreinsunarstarfið stóð hafa ver- ið mjög skemmtilegan. „Karlarnir komu alltaf til okkar í mat og í kaffi og hér var mikið líf og stemning,“ segir hún og Bjarni bætir við að sérstaklega hafi verið gaman að sjá menn, sem áður höfðu verið í sí- felldri samkeppni sín á milli, vinna saman. „Þetta hefur tekist frábær- lega.“ Margt annað setið á hakanum Sauðburði var nýlokið þegar blaða- maður var á ferðinni í síðustu viku en Bjarni og Guðrún segja síldar- dauðann hafa haft töluverð áhrif á dagleg bústörf að Eiði. Þau reka blandað bú bæði með kúm og kindum. „Á tímabili var varla sofið hér á bænum,“ rifjar Guðrún upp. „Við þurftum að sjálfsögðu alltaf að mjólka kýrnar og þegar síldar- Enn óraunverulegt að þetta hafi getað gerst Í heimsókn hjá bændunum Bjarna og Guðrúnu að Eiði í Kolgrafafirði Guðrún Lilja Arnórsdóttir og Bjarni Sigurbjörnsson að Eiði við Kolgrafafjörð. Grunnskólabörnin mættu eldsnemma einn morguninn og tíndu síld í kör. Fengu þau átta krónur á hvert kíló að launum. Ljósm. Bjarni Sigurbjörnsson.

x

Skessuhorn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Skessuhorn
https://timarit.is/publication/1096

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.