Þjóðlíf - 01.04.1991, Page 46

MENNING
HIN EILÍFA
CLARA SCHUMANN
EINAR HEIMISSON
Þegar Þjóðverjar gáfu út nýja peninga-
seðla fyrir skemmstu, þá var konumynd
á hundraðmarkaseðlinum. Og vakti at-
hygli margra; Þjóðverjar hafa ekki áður
verið fyrir það gefnir að veita konum
vegtyllur í peningakerfi sínu — hún hét
Clara Wieck Schumann, átta barna
móðir, einn frægasti píanóleikari nít-
jándu aldar, eiginkona Schumanns og
vinkona Brahms, í bíómyndinni var hún
leikin af Nastassíu Kinski . . .
ún er eftirsótt viðfangsefni ævi-
sagnaritara enn í dag. Hún var
undrabarn og átti frá afar ungum aldri að
verða frægur píanisti: það var markmið
föður hennar sem ferðaðist með hana um
álfuna, lét hana spila á endalausum kon-
sertum en svipti hana jafnframt öllu því
sem kallast mætti venjuleg bernska. Sum-
ir ævisagnaritarar halda því fram að
undrabarnið hafi ekki þekkt muninn á
gæs og önd þegar hún var fimmtán ára.
Sagan um ástir Clöru og Schumanns er
sígilt minni í menningarsögunni, sömu-
leiðis sagan um vináttu Clöru og Brahms.
Clara Wieck var fædd árið 1819 og var níu
árum yngri en Robert Schumann. Faðir
hennar reyndi stöðugt að stía þeim sund-
ur, taldi dóttur sína mun frægari og merk-
ari en Schumann sem var enn umdeildur
og af ýmsum talinn heldur ólíklegur til
listrænna afreka. En þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir tókst föður hennar ekki að hefta
ástir þeirra, þau giftust og eignuðust átta
börn.
Þau bjuggu í Leipzig í hringiðu þjóðfé-
lagsumbrotanna á byltingaáratugnum
fræga 1840-1850 en síðar í Diisseldorf;
Schumann fékkst við tónsmíðar, skrifaði
sinfóníurnar fjórar, sömuleiðis verk fyrir
einleikspíanó og píanókonsertinn fræga
— en hún sinnti barnauppeldi og hætti
nánast alveg að spila opinberlega. Verk
Schumanns þykja bera afar skýrt vitni um
það sem kalla mætti hreina óbeislaða róm-
antík, þau eru yfirleitt full af gleði eða full
af harmi — þar ræður algleymið ríkjum.
Smám saman tók hins vegar að bera æ
meira á geðveilu Schumanns — hann sá
margvíslegar sýnir, svaf ekki um nætur og
reyndi loks að fremja sjálfsmorð árið 1854.
Hann henti sér út í ána Rín en var veiddur
upp úr af skipshöfn eins af fljótabátunum
og leiddur holdvotur gegnum borgina
framhjá fjölmörgum andlitum trúða, enda
kjötkveðjuhátíð í fullum gangi í borginni.
Eftir það var hann fluttur á geðveikrahæli
í Bonn og lést þar árið 1856.
Eftir dauða eiginmanns síns gerðist
Clara Schumann á ný eftirsóttur einleikari
fór í tónleikaferðir víða um álfuna, en kom
börnum sínum fyrir á heimavistarskólum.
Samband hennar og Brahms hefur sömu-
leiðis verið eftirsótt viðfangsefni í tónlist-
arsögunni. Hann var fjórtán árum yngri
4.
Schumannfest
1991
Dusseldorf
Auglýsing um Schumannshátíðina í Dussel■
dorf.
en hún, skapstórt ungmenni, sem hafði
unnið fyrir sér við að spila danslög á píanó
á bjórstofum í Hamborg. Schumann kom
þessu unga tónskáldi á framfæri við mikil-
væga menn og það var ástæða þess að verk
hans voru gefin út þegar hann var liðlega
tvítugur. Brahms varð heimilisvinur á
heimili Clöru og Schumanns og eftir að
Schumann hafði verið fluttur á geðveikra-
hælið í Bonn, varð hann helstur vildarvin-
ur hinnar barnmörgu móður.
Flest verka Brahms frá þessum árum
eru einmitt samin undir áhrifum frá Clöru
Schumann og tileinkuð henni. Þau eru
afar stór í sniðum, beinlínis massíf og með
þungri tilfinningalegri undiröldu, sem
hefur undarlega djúp áhrif á áheyrendur:
þarna eru afar mikil sálræn átök. Þarna
eru efasemdir, þarna er óþol (og ólíkt
Schumann aldrei algleymi), en umfram
allt: eitthvað mannlegt, vísbending um
það að tónlistin sé eftir allt saman einhver
nánust speglun mannlegra tilfmninga. —
Kannski er það ekki skrýtið að breski
fiðluleikarinn Nigel Kennedy, sem var að
senda frá sér umtalaða útgáfu af fiðlukon-
sert Brahms (og nefnir Vivaldi, Brahms
og Led Zeppelin í sömu andránni), talar
um tilfinningar í þessu tónverki sem séu
„sannari en flestar aðrar“.
Nítjánda öldin: fólk eins og Schumann,
Clara og Brahms, virðast eiga greiða leið
að nútímafólki — það sýnir sá fjöldi bóka
sem skrifaður er um þau, sú hylli sem
tónlist þeirra nýtur — og ekki hvað síst
vinsældir kvikmyndarinnar Vorsinfónía
sem endursýnd er hér í Þýskalandi um
þessar mundir. Vorsinfónían lýsir einmitt
hinni forboðnu ást Clöru og Schumanns,
baráttu ungs fólks til að fá að vera það sem
það vill, brjótast undan hlekkjum tíðar-
andans. Og það eru einmitt þessi átök við
hlekki tíðarandans sem eru svo áberandi í
allri þessari tónlist: bælingarnar sem
brjótast út í hamslausri andhverfu sinni og
gera tónlistina að seiðandi og hvetjandi
aflgjafa — ekki síður núna en fyrir hundr-
að árum.
46 ÞJÓÐLÍF